Η σημασία και το νόημα των πανηγυριών

Καζάνια υπερμεγεθη σε πανηγύρι της Ικαριάς

Κατά τη διάρκεια των ταξιδιών μου , είτε σαν προσκυνητής, είτε σαν επισκέπτης, είτε σαν ερευνητής, είχα την χαρά αυτά τα τριάντα χρόνια, να παραβρεθώ σε πάνω από διακόσια πανηγύρια.

Γνώρισα εκατοντάδες μουσικούς, βιολάτορες, λυράρηδες, τσαμπουνιέρηδες και αφέθηκα επί ώρες συνεπαρμένος  στη μουσική τους.

Ακουσα και τραγούδησα τραγούδια που οι στίχοι τους μου ραγίσαν την καρδιά, και άλλα  που μου την απογειώσαν.

 Χόρεψα και ξεφάντωσα, καμιά φορά και μέχρι τελικής πτώσεως, μαθαίνοντας επί τόπου αρκετούς λιγώτερο γνωστούς παραδοσιακούς χορούς.

Συνάντησα πολλούς σημαντικούς κληρικούς που παράλληλα με τον θρησκευτικό ρόλο τους πρωταγωνιστούσαν  στη κοινωνική ζωή του τόπου, αλλά και στο γλέντι και τη διασκέδαση.

Αντάμωσα δεκάδες μαγείρους που τάισε ο καθένας τους απ’ ένα ολόκληρο χωριό. Είχα την τύχη να μου εμπιστευτούν τις συνταγές τους και τα μυστικά της δουλειάς τους.

 Παραβρέθηκα  στις προετοιμασίες τους, στα μαγειρέματά τους που τα κατέγραψα, τα φωτογράφησα και βέβαια δεν παρέλειψα να δοκιμάσω τις απολαυστικές τους γεύσεις.

Γνώρισα μουσικούς που με εξέπληξε η αντοχή τους να παίζουν επί ώρες

Eφαγα μαζί τους, ήπια και μεθοκόπησα.  Συναναστράφηκα με αμέτρητους ντόπιους ηλικιωμένους και χρησιμοποίησα τις μαρτυρίες τους γιά να φωτίσω το σκοτάδι της αγνοίας μου. Γοητεύτηκα από την μουσικότητα της ντοπιολαλιάς τους και μαγεύτηκα από την ουσία και το περιεχόμενο των κουβεντών τους.

 Συζήτησα  με νέους ανθρώπους, απλούς επαγγελματίες, αγρότες, κτηνοτρόφους, ψαράδες, μαστόρους αλλά και μ’αυτούς που κατέχουν τα πόστα, διοικητικούς υπαλλήλους, στελέχη της τοπικής αυτοδιοίκησης. Αναπτύχθηκαν προβληματισμοί, κατατέθησαν σκέψεις, εκφράστηκαν φόβοι.

 Γιά τα πανηγύρια φυσικά αλλά και για το βιός τους. Το μέλλον του τόπου τους και του πολιτισμού τους.

Αντάμωσα μοναδικά  τοπία, γνώρισα συγκλονιστικούς ανθρώπους και παρέκαμπτα με μαεστρία κάθε ασχήμια που έπεφτε στο δρόμο μου.

Ανέβηκα σε κορυφές βουνών, γκρεμοτσακίστηκα, σύρθηκα σε στενόματα σπηλιών – παρ’ όλη την υψοφοβία και τη κλειστοφοβία που με κατατρέχουν -  ταξίδεψα με όλα τα πλωτά μέσα,  χρησιμοποίησα μέχρι τρία διαφορετικά πλωτά μέσα την ίδια μέρα  σε λογική σκυταλοδρομίας – για να φθάσω σ’ένα προορισμό, κατάστρεψα δυό  φωτογραφικές μηχανές και  βέβαια τη μέση μου.

Κληρικούς όπως ο παπα-Λευτέρης, κοντά στο ποίμνειο τους, στη χαρά και στο γλέντι

Ετσι δυό αράδες πριν τελείωσει αυτή η περίηγηση και χαρείτε και σείς το περιεχόμενο των ερευνών μου, τώρα που όλα μπήκαν στη θέση τους, και ένας ολόκληρος κύκλος ζωής έκλεισε, τώρα που η υπερδιέγερση και η υπερδραστηριότητα εκτονώθηκαν, έτσι λίγο πριν εμφανισθεί το νέο κενό, μπορώ να κάνω το ερώτημα στον εαυτό μου.

Τι είδες και τι κατάλαβες μ’όλα αυτά τα ταξίδια που τελικά που έκαμες ;

Η εποχή που συγκέντρωνα συστηματικά το υλικό για την παρούσα έκδοση, αφορά τα χρόνια από το 1998 μεχρι το 2011, δηλαδή την  πρώτη  δεκαετία του 21ου αιώνα. Είναι περίπου η περίοδος που η χώρα μας θα μπορούσε κανείς να πεί ότι πήγε από την κόλαση στον παράδεισο.

Και όχι μόνο σε έναν τομέα. Από την είσοδό μας στην ΟΝΕ στην  καταστροφική συλλογική παράκρουση του Χρηματιστηρίου, από την υπερηφάνεια γιά την άψογη τέλεση των Ολυμπιακών αγώνων στην κατάντεια και το ξεφτίλισμα των ντοπαρισμένων αθλητών, από τα σπουδαία δημόσια έργα  που αυξήσαν την αυτοπεποίθησή μας, στην αποκάλυψη των μεγάλων ρεμιούλων, από την ψευδαίσθηση ότι χώρα μπήκε στο δρόμο της ανάπτυξης  και της προόδου στην διαπίστωση ότι η χώρα μας βρίσκεται στα πρόθυρα της πτώχευσης.

Από τη βεβαιότητα της αντίληψης ότι η ατομική καριέρα, ο εύκολος πλουτισμός, η επίδειξη πλούτου, ο καταναλωτικός τρόπος ζωής  είναι τα μοναδικά πλεονεκτήματα για καταξίωση στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία, στη σκληρή πραγματικότητα ότι πρέπει να ξαναδούμε από την αρχή τη ζωή μας και να κοιταχτούμε  κατάματα στον καθρέπτη.

Μαγειρέματα σε καζάνια στις Δήλες

Στο περιθώριο αυτών των σκαμπανεβασμάτων στο κεντρικό κοινωνικό προσκήνιο, όταν έκανα τα ταξίδια μου, στους κόσμους των πανηγυριών ήλθα σε επαφή με μια άλλη πραγματικότητα.

Δεν γνωρίζω αν οι προσωπικές μου ανάγκες με οδήγησαν σε μιά εξιδανίκευση των όσων έζησα και είδα.

Γιατί είναι όπως προαναφέραμε και στην εισαγωγή. Όποιος ταξιδεύει ψάχνει να  ανακαλύψει πράγματα που έχουν σχέση κυρίως με τις ανάγκες του (προσωπικές ή της κοινωνίας του).

 Ας συνοψίσουμε λοιπόν τι γνώρισα στα ταξίδια μου αυτά στα νησιά του Αιγαίου ψάχνοντας να ανακαλύψω τα πανηγύρια του.

Στα ταξίδια μου αυτά αντάμωσα μιά Ελλάδα που στο περιθώριο της σύγχρονης ζωής ξεχειλίζει από αξιοπρέπεια, φιλότιμο, λεβεντιά και που είναι συμφιλιωμένη – αν και βαθειά πικραμένη – με τη ζωή της και τον τόπο της.

 Μια άλλη Ελλάδα όπου το νόημα ζωής της και η φιλοσοφία της στηρίζεται σε τρεις βασικές αξίες:

1.  Κοινοτική ζωή με άλλες αρχές, όπου παράλληλα με το συμφέρον και το κέρδος, συνυπάρχει η αλληλεγγύη, η γενναιοδωρία και η προσφορά. Το συλλογικό συμφέρον σε σύμποια με το ιδιωτικό. Το μαζί αντάμα με το χώρια.

2.  Αγάπη όχι υποκριτική για τον τόπο. Ο τόπος είναι ιερός ακόμα και σε περιπτώσεις άκρατης καπηλείας και καταστροφής του, ειδικά απο τους εμπόρους της καταστροφής, η αγάπη για τον τόπο είναι εμφανής, μάχιμη και δρώσα.

3.  Αγάπη, φροντίδα, μεράκι γιά το επάγγελμα, Η μαστοριά, όλο το σύνολο των αποκτημένων γνώσεων από τους παλιούς αλλά και από τις σύγχρονες βιωμένες εμπειρίες.  Βιοτέχνες, τυροκόμοι, καλλιεργητές, μουσικάντηδες, κληρικοί, γεωργοί πασχίζουν να τιμήσουν το επάγγελμα και την δραστηριότητά τους.

Η απόλυτη γαλήνη και γλύκα ενός μικρού πανηγυριού

Κατά σύμπτωση και τα τρία αυτά χαρακτηριστικά έχουν ένα κοινό παρανομαστή. Την αγάπη.

Η αγάπη για τον τόπο, τη δουλειά και τους συνανθρώπους είναι η συνταγή που μπορεί να δημιουργήσηει  βραχυκύκλωμα στην κυρίαρχη  ιδεολογία της σύγχρονης ζωής.
Στα πανηγύρια διακρίνουμε ανθρώπους που χαρακτηρίζονται και από τα τρία  αυτά χαρακτηριστικά.

Και βέβαια τα συναισθήματα αυτά τα βλέπεις όσο κατεβαίνεις την οικονομική και κυρίως την κοινωνική κλίμακα, όπως οι μεροκαματιάρηδες της  οικοδομής, οι μικροεπαγγελματίες, οι αγρότες, οι κτηνοτρόφοι, οι ψαράδες, οι ανήσυχοι και προβληματιζόμενοι νέοι.

Και συναντάς ανθρώπους που κατέχουν έναν μοναδικό πολιτισμό και αρετές που σπάνια θα συναντήσεις στην σημερινή μας υπερκαταναλωτική κοινωνία.

 Και που σίγουρα δίνουν μια προοπτική σε όσους πιστεύουν ότι υπάρχει ελπίδα και οτι υπάρχουν ζωντανά και όχι θεωρητικά δείγματα μιάς άλλης ζωής.

Πανηγύρι στην Βρυκούντα της Καρπάθου. Η απόλυτη εντυπωσιακή εμπειρία.

Τα πανηγύρια – ακόμα και σήμερα – γιά τους επιστήμονες και τους ερευνητές είναι ένας τομέας έρευνας λαμπρός που αποβλέπει στην διεύρυνση των γνώσεων που οδηγούν στη κατάκτηση της εθνικής αυτογνωσίας.

Για τους ντόπιους τα πανηγύρια είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής τους, αλλά και ένα μέσο για να επιβεβαιώσουν την κοινωνική τους συνοχή και να τονώσουν την  τοπική τους πολιτιστική αυτοπεποίθηση,  ενώ για τους Έλληνες επισκέπτες εκτός της χαράς, της διασκέδασης, τα πανηγύρια είναι ένα μέσο να ξανάρθουν σε επαφή με τη  κοινοτική ζωή, να ξαναζήσουν έστω και περιστασιακά  μιά ζωή γεμάτη αλληλεγγύη, συνεργασία, πλούσιους συμβολισμούς και ένα απίστευτο πλούτο πολιτιστικών αξιών.

 Γεγονός που θα τους προβληματίσει γιά τη στάση τους στη τρέχουσα πραγματικότητα της πόλης.

Πως να μην απολαύσεις τέτοια ευλογημένα φαγητά!

Τέλος για τον Τουρισμό, τα πανηγύρια, οι γιορτές, τα δρώμενα, ο τρύγος, το μάζεμα της ελιάς, τα χοιροσφάγια, οι καζανιές μπορούν να γίνουν οι καλύτεροι πρεσβευτές  της Ελλάδας, για όσους στα ταξίδια τους και τις περιηγήσεις τους ψάχνουν να   βρουν αποσπάσματα “διαμαντάκια” της πραγματικής ζωής, και που θα αποτελέσουν τη βάση  ενός εναλλακτικού  πολιτιστικού τουρισμού μόνον για όσους, είναι βέβαια σε θέση να τα εκτιμήσουν.

Παρ’ όλες τις κοσμοϊστορικές αλλαγές που έχουν γίνει στις τοπικές   κοινωνίες των νησιών του Αιγαίου τα τελευταία πενήντα χρόνια, αλλαγές που ανέτρεψαν αιώνων ήθη και έθιμα και πρωταρχικά την ουσία της παραδοσιακής κοινότητας, τα πανηγύρια εξακολουθούν να αποτελούν ένα κοινό μέσο έκφρασης και να είναι ένας τρόπος ζωής  για μιά σημαντική μερίδα ανθρώπων.

 Συμμετέχοντας στα πανηγύρια, αλλά και σε άλλα δρώμενα, θεωρούν ότι αντιστέκονται στην αποξένωση από την παραδοσιακή τους κουλτούρα που είχε σαν κεντρική ουσία την συνοχή της κοινότητας .

Πανηγυράκι στον πανέμορφο Εμπορειό της Νισύρου.

Από την Σαμοθράκη ως το τα Αντικύθηρα και από την Φολέγανδρο ως την Σύμη, στα πανηγύρια του Αιγαίου Αρχιπελάγους, οι ατελείωτες ώρες εθελοντικής εργασίας για την προετοιμασία του φαγητού και των διαφόρων  τελετουργιών, η ομαδική δουλειά χωρίς υλική ανταμοιβή, το γενναιόδωρο δόσιμο χωρίς μετρήσεις και υστεροβουλίες, το κλίμα αλληλεγγύης και αδελφοσύνης, η αίσθηση της χαράς του και του γλεντιού, επιβεβαιώνουν και ισχυροποιούν το συναίσθημα του να ανήκεις στην κοινότητά σου και στον τόπο σου.

Ανεξάρτητα απο τις ομοιότητες ή τις διαφορές  των πανηγυριών απο τόπο σε τόπο ( θέματα που απασχολούν τις επιστήμες της Κοινωνιολογίας, της Ανθρωπολογίας,  της Μουσικολογίας, της Λαογραφίας κλπ) το νόημα και το μήνυμά τους έχουν να μας διδάξουν πολλά

.

Πανηγύρι με τα όλα του στον Άγιο Δημήτρη της Ικαριάς

Στην υποκρισία των σύγχρονων κοινωνικών συναναστροφών και στη φυγή των virtual ταξιδιών, τα πανηγύρια έρχονται να μας υπενθυμήσουν ότι υπάρχει και η ζωή. Η ζωή μαζί με τους άλλους.


Σ’ αυτά τα υπολείματα κοινοτικής ζωής διαβλέπουμε και εμείς  ίσως την  απάντηση στον ενιαίο και ολοκληρωτικό Παγκόσμιο πολιτισμό, τον πολιτισμό του συμφέροντος, της ιδιοτέλειας και του κέρδους που απειλεί να μας ισοπεδώσει….

 Πανηγυράκι του Σταυρού στην Αμοργό

Πηγή : http://simadiatouaigaiou.wordpress.com/