Ξερολιθιές

Γράφει η Τόνια Παντελαίου 

 Ξερολιθιά είναι το χτίσιμο με σκέτη πέτρα τη μια πάνω στην άλλη, χωρίς ενδιάμεσα άλλο συνδετικό υλικό, ούτε χώμα, ούτε βέβαια τσιμέντο. Ξερολιθιές είναι τα τοιχάκια που χαρακτηρίζουν το τοπίο της Πάρου όπως και όλων των Κυκλάδων, απλωμένα σε όλες τις εξοχές από το ύψος της θάλασσας μέχρι και πάνω ψηλά στις πλαγιές των βουνών. 

Χτισμένα με πολύ κόπο, εδώ και χιλιάδες χρόνια, σιγά- σιγά, απ΄ όσους έζησαν στον τόπο αυτόν είναι αυτές που έδωσαν στις προηγούμενες γενιές την δυνατότητα να ζήσουν και να τραφούν στα άνυδρα και άγονα νησιά μας.

 Γιατί οι ξερολιθιές, δεν ήταν ούτε χωρίσματα ιδιοκτησιών (αν και χρησίμευαν και σαν τέτοια), ούτε περιφράξεις. Ήταν ένας σοφός τρόπος να δημιουργείται και να συντηρείται καλλιεργήσιμη γη εδώ όπου οι μεγάλες εύφορες πεδιάδες σπανίζουν και τα εδάφη είναι επικλινή και φτωχά. 

Οι ξερολιθιές συγκρατούσαν το χώμα που κατέβαζε η βροχή, αφήνοντας το νερό να περνά ανάμεσα στις πέτρες τους. Κι έτσι σιγά-σιγά, με τα χρόνια, το χώμα έφτανε στο ύψος της ξερολιθιάς, δημιουργώντας επιφάνειες επίπεδες, κατάλληλες να καλλιεργηθούν, τις αναβαθμίδες, που προμήθευσαν στους νησιώτες χώρο για να καλλιεργήσουν τα σιτηρά τους, τα αμπέλια τους, τις ελιές τους. 

 Ταυτόχρονα, συγκρατώντας και αποστραγγίζοντας τα νερά, βοηθούσαν στην ανατροφοδότηση των φυσικού υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα.

 Οι ξερολιθιές έχουν αναγνωριστεί τα τελευταία χρόνια από την Unesco ως μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.[1] Που πάει να πει ένα ανθρώπινο έργο υψηλού πολιτισμού, που και μόνο ως μνημείο, δηλαδή ως αυτό που θυμίζει και εξηγεί το παρελθόν αξίζει να διατηρηθεί, να προβληθεί, να ερευνηθεί. Αλλά μόνο ως μνημείο; Μόνο ως κάτι που αφορά το παρελθόν; Όχι.

 Οι ξερολιθιές αφορούν εξίσου το μέλλον των νησιών. Γιατί όσες πλαγιές υπάρχουν αυτή τη στιγμή και είναι προσβάσιμες στην ανθρώπινη δραστηριότητα, οφείλονται σ΄ αυτές. Χωρίς τις ξερολιθιές, αργά αλλά σταθερά, η μορφολογία του νησιού θα αλλάξει δραματικά. 

Σε κάθε βροχή, όγκοι από χώμα θα κατρακυλούν προς τα κάτω, τα τωρινά χωράφια θα εξαφανιστούν, οι πλαγιές θα αποκτήσουν κλίσεις αφιλόξενες και η διάβρωση στα υψηλότερα σημεία των βουνών και των λόφων θα μειώσει τις αντιστάσεις που αυτή τη στιγμή εξασφαλίζει η άγρια βλάστηση και θα μετατρέψει όλο και περισσότερες κορυφογραμμές σε βραχώδεις προεξοχές.

 Οι ξερολιθιές εδώ και αρκετές δεκαετίες δεν συντηρούνται. Οι φυσικοί τους υπερασπιστές, οι γεωργοί και οι κτηνοτρόφοι έχουν λιγοστέψει. Η καλλιέργεια και η φροντίδα της γης έχει δώσει τη θέση της στη βίαιη οικοδόμηση. Τα άπειρα μέτρα τοιχίων αντιστήριξης που χτίζονται γύρω από τις σύγχρονες οικοδομές δεν έχουν καμιά σχέση με την λειτουργία της ξερολιθιάς. 

Οι μαστόροι της ξερολιθιάς χάνονται -ελάχιστοι έχουν μείνει να γνωρίζουν την τέχνη. Αν η οργανωμένη πολιτεία δεν παρέμβει, η πορεία είναι σαφής και θλιβερή: 

Σε πολύ λίγα χρόνια οι ξερολιθιές δεν θα υπάρχουν και οι δυσάρεστες επιπτώσεις της έλλειψης τους θα είναι απολύτως ορατές, αλλά πλέον μη αναστρέψιμες:

 Αυτό που έχει καταφέρει ο ανθρώπινος ιδρώτας αιώνων ολόκληρων, όταν χαθεί, δεν θα μπορεί πια ούτε να ανακατασκευαστεί, ούτε να αναπληρωθεί. 

 Είναι ανάγκη να νοιαστούμε όσο είναι καιρός. Είναι σίγουρα εφικτό να βρεθούν χρηματοδοτήσεις για τη συντήρηση ενός μνημείου πολιτιστικής κληρονομιάς[2]. 

Στην Ήπειρο, ήδη υπάρχει σχολή για μαστόρους της πέτρας και της ξερολιθιάς. Θα μπορούσαμε να αποκτήσουμε και εδώ. 

Να διατηρήσουμε την τέχνη, αλλά κυρίως να διατηρήσουμε την ομορφιά και τη γονιμότητα των απαλών παρειών των παριανών βουνών. Και να προφυλάξουμε τους σύγχρονους κατοίκους από τα πλείστα δεινά που επιφυλάσσει η κατάρρευσή τους. Σύντομα. Πολύ σύντομα.

 ΌΙ ξερολιθιές καταρρέουν παρατημένες. 

Οι γενιές του τσιμέντου δεν ξέρουν καν το όνομά τους. Κι αυτά που καταρρέουν και χάνονται μαζί μ΄ αυτές, είναι όσα κράτησαν τον τόπο ζωντανό και φιλόξενο για αιώνες. Δεν είναι μόνο θέμα νοσταλγίας και μνήμης. 

Είναι θέμα ταυτότητας και επιβίωσης αυτού του τόσο ιδιαίτερου τόπου που μας δόθηκε και αντί να τον υπερασπιστούμε τον αφήνουμε να μετατρέπεται μέρα με τη μέρα σ΄ ένα άχρωμο, ανούσιο και επισφαλές παράκεντρο των μεγάλων αστικών προαστείων. 

 [1]https://www.kathimerini.gr/k/travel/1005227/xerolithia-i-pagkosmia/ 

 [2] Στη Χίο και στην Άνδρο υπάρχουν ήδη προσπάθειες συντήρησης και ανάδειξης .https://www.aplotaria.gr/life-terracescape/ 

Πηγή :  https://oreaparos.blogspot.com/