Ασυνήθιστη συνύπαρξη ανθρώπων και μνημείου στη Χώρα της Σερίφου

ΣΕΡΙΦΟΣ

 Η Σέριφος είναι ένα σχετικά μικρό, ορεινό και βραχώδες νησί των δυτικών Κυκλάδων με σχεδόν στρογγυλό σχήμα. Κατά την μυθολογία είναι το νησί που μεγάλωσε ο Περσέας (Βάρλας 1998, 22-33). 

Το νησί αποικίστηκε πρώτα από Αιολείς της Θεσσαλίας, τον Πολυδέκη και τον Δίκτυ, σύμφωνα με τον Απολλόδωρο129, ενώ στην συνέχεια, κατά τον Ηρόδοτο130, αποικίστηκε όπως τα γύρω νησιά από Ίωνες. 

Η Σέριφος είχε μία πόλη με το λιμάνι της, όπως μας πληροφορεί ο Σκύλαξ131.

Ειδικότερα στη Σέριφο υπήρχαν, πέραν από τα παγκοσμίως γνωστά κοιτάσματα σιδήρου, και κοιτάσματα χαλκού με γνωστότερο εκείνο στον Κούνδουρο στην νοτιοδυτική περιοχή της νήσου.  Οι σκουριές χαλκού (υπολείμματα  εκκαμίνευσης μεταλλευμάτων χαλκού) πάνω από τον παρακείμενο κόλπο του Αβεσσαλού, στην θέση με το εύγλωττο τοπωνύμιο "Σκουριές" στέκουν εκεί αψευδείς μάρτυρες μεταλλουργικών δραστηριοτήτων από την προϊστορική εποχή έως την ύστερη αρχαιότητα.

Στο νησί της Σερίφου εντοπίστηκε μεταλλευτική δραστηριότητα κατά την ΠΕΧ, όπως έδειξαν τα ευρήματα από τις θέσεις Φούρνοι και Αβέσσαλος και πιθανόν από τη θέση Κεφάλα.

 Βρέθηκαν σκωρίες από την τήξη χαλκού και οι θέσεις παρουσιάζουν ομοιότητες με αυτές της Κύθνου. 

Η εκμετάλλευση των πηγών χαλκού 129 Απολλοδ., Βιβλιοθ., 1.9.6. Αναφέρει: «Μάγνης δὲ γαμεῖ νύμφην νηίδα, καὶ γίνονται αὐτῷ παῖδες Πολυδέκτης και Δίκτυς· οὗτοι Σέριφον ᾤκισαν». 130 Ηροδ., 8.48.4-5. 

Αναφέρει: «Σερίφιοι Ἴωνες ἐόντες ἀπ’ Ἀθηναίων». 131 Ψευδ. Σκυλ., Περιπλ. 58.5. Συγκεκριμένα αναφέρει, «Σέριφος νῆσος, καὶ πόλις καὶ λιμήν».

στο νησί πιθανόν συνεχίστηκε και κατά τους ιστορικούς χρόνους132.

 Στα χωράφια κάτω από την εκκλησία της Παναγίας στην Λιόμαντρα, σώζονται λιγοστά ερείπια αρχαίου Μυκηναικού Τείχους (που σήμερα αποτελούν τμήμα μάντρας κτημάτων). Θα τα δούμε αν πάρουμε την αρχή του μονοπατιού που ξεκινά από την Λιόμαντρα (μονοπάτι 7) και στρίψουμε αριστερά στα χωράφια κάτω από την εκκλησία

Μοναδική ένδειξη μυκηναϊκής παρουσίας στο νησί είναι η θέση Μέγα Χωρίο στα ΝΔ του νησιού, όπου έχει βρεθεί μυκηναϊκός ψευδόστομος αμφορέας (Πάντου 2014, 13).

 Η αρχαία πόλη της Σερίφου εκτείνεται κάτω από τον σύγχρονο οικισμό της Χώρας. Τα κινητά ευρήματα και κυρίως η κεραμική δείχνουν ότι η αρχαία πόλη κατοικήθηκε από τον 8ο αι. π.Χ., όμως η έρευνα βρίσκεται σε πρώιμο στάδιο (Πάντου 2014, 11-14). 

Το λιμάνι της πόλης ήταν, όπως φαίνεται, ο προστατευμένος κόλπος στο Λιβάδι (Μαζαράκης Αινιάν 2005b, 250).

 Περαιτέρω έρευνα θα φωτίσει διάφορα ζητήματα σχετικά με την πόλη, όπως την έκταση της, στο χρόνο και τον χώρο, την μορφή της, τις λατρείες της και πολλά άλλα. 

 Σε σωστική ανασκαφή στην ανατολική πλαγιά του λόφου της Χώρας σε οικόπεδο που ανασκάφηκε δημόσιο κτήριο ρωμαϊκής περιόδου, πιθανόν βαλανείο, βρέθηκαν όστρακα γεωμετρικής περιόδου χωρίς να γίνεται συσχέτιση τους με κάποιο κτήριο (Πάντου 2001-2004, 131). 

Αφιερωμένο εξαιρετικά στους πρώην, στους νυν και στους επόμενους (;) υπουργούς Πολιτισμού αυτής της χώρας είναι το ρεπορτάζ που ακολουθεί. Μία ιστορία που μετρά… αδιευκρίνιστο χρόνο και γι΄ αυτό ακριβώς αποδεικνύει την αδιαφορία, την αδράνεια, τον τρόπο γενικά με τον οποίο αντιμετωπίζεται ο πολιτισμός από την πολιτεία. Γιατί ένα αρχαίο ψηφιδωτό, το οποίο χρησιμοποιείται ως δάπεδο μιας σύγχρονης οικίας σταθερά εδώ και πολλά πολλά χρόνια, συνιστά σκάνδαλο πρώτου μεγέθους.

 Όχι, δεν πρόκειται για κάποια πολυτελή έπαυλη, ένα απλό σπίτι είναι, το οποίο ανήκει σε ανθρώπους που ανέκαθεν κατοικούσαν εκεί. Το ζήτημα δεν βρίσκεται σε αυτούς αλλά στο υπουργείο Πολιτισμού. Τι έχει πράξει για αυτή την ασυμβίβαστη προς κάθε νόμο περί προστασίας των αρχαιοτήτων κατάσταση; Γιατί δεν έχει απαλλοτριωθεί ως τώρα η ιδιοκτησία; 

Εν τέλει πόσο υπερήφανο μπορεί να αισθάνεται ένα υπουργείο όταν τα μνημεία του συνυπάρχουν με τραπέζια, ντιβανοκασέλες αλλά και με τα εντελώς προσωπικά είδη των ανθρώπων, όπως τα υποδήματα;

Χώρα Σερίφου, 2009. Το ψηφιδωτό, το οποίο χρονολογείται από τον 1ο αιώνα μ.Χ., διατηρημένο σε καλή κατάσταση, παρ΄ ότι λείπουν κάποια τμήματά του, αποτελεί αναμφίβολα το στολίδι της οικίας, η οποία το χρησιμοποιεί ως δάπεδο. 

Θα μπορούσε να ονομαστεί «ψηφιδωτό των Πυγμαίων» αφού στον διάκοσμό του κυριαρχούν δύο σκηνές μάχης με Πυγμαίους. Θα πρέπει να σημειωθεί μάλιστα ότι είναι μόλις το δεύτερο που έχει βρεθεί στον ελληνικό χώρο με παρόμοιο θέμα.

Η παραμονή του ψηφιδωτού σε ιδιωτικό χώρο δεν επιτρέπει στους αρχαιολόγους να έχουν τη συνολική εικόνα του, πόσο μάλλον που τμήματά του είναι καλυμμένα με τσιμέντο ενώ η μία πλευρά είναι κατεστραμμένη ή έχει καλυφθεί από τον εξωτερικό τοίχο και την αυλή της οικίας.

 Υπό τις υφιστάμενες ιδιάζουσες- συνθήκες λοιπόν, αρχαιολογική έρευνα δεν μπορεί να γίνει ώστε να διαπιστωθεί αν σώζονται και άλλα τμήματά του και βεβαίως δεν είναι δυνατόν να απαντηθεί το ερώτημα για το είδος του αρχαίου κτίσματος, του οποίου αποτελούσε μέρος.

Σε ιδιωτική οικία κάποιου Ρωμαίου ενδεχομένως ανήκε, σύμφωνα με τη θεματολογία του, το συγκεκριμένο ψηφιδωτό. Αυτή είναι η άποψη της αρχαιολόγου κυρίας Βίκυς Γιαννούλη, η οποία το μελέτησε και το δημοσίευσε στον αναμνηστικό τόμο «Γενέθλιον» για τα 20 χρόνια του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης. 

Η αποκάλυψη μάλιστα ενός λουτρικού συγκροτήματος του 1ου αιώνα μ.Χ. επίσης, όχι μακριά από την οικία με το ψηφιδωτό των Πυγμαίων, «αποτελεί αναμφισβήτητη απόδειξη για την παρουσία επιφανών Ρωμαίων στο νησί- διοικητών, αξιωματούχων ή το ποτηρητών- οι οποίοι (ή προς χάριν των οποίων) ανήγειραν οικίες και κτίρια που διακόσμησαν αναλόγως», όπως προσθέτει.

Εδώ ωστόσο θα πρέπει να επισημανθεί και ο ιδιαίτερος ρόλος του νησιού κατά τη Ρωμαϊκή εποχή, όταν χρησιμοποιήθηκε ως τόπος εξορίας ρωμαίων πολιτικών.
Μαχόμενοι Πυγμαίοι- στη μία περίπτωση με γερανό και στην άλλη με κροκόδειλο- που παραπέμπουν στους δύο δημοφιλείς εικονογραφικούς κύκλους, της «Γερανομαχίας» και των λεγομένων «νειλοτικών σκηνών», περιλαμβάνονται στον διάκοσμο του ψηφιδωτού.

 Είναι γνωστός άλλωστε ο μύθος των Πυγμαίων, που υποτίθεται ότι ζούσαν στα νότια της Αιγύπτου και σε άλλες μακρινές περιοχές όπως οι Ινδίες, καθώς και η αιώνια διαμάχη τους με τα μεγαλόσωμα πουλιά. 

Στον διάκοσμο όμως περιλαμβάνονται επίσης ζώα που κυνηγούν το ένα το άλλο, δηλαδή λύκος που κυνηγά μια κατσίκα και σκύλος που κυνηγά έναν λαγό, αλλά και μεμονωμένα ζώα όπως δείχνει η σωζόμενη ουρά ενός δελφινιού. Στη σύνθεση απεικονίζονται επίσης διάφορα εξαρτήματα πανοπλίας, τα οποία θεωρούνται ενδεικτικά της μάχης των Πυγμαίων. Γεωμετρικός διάκοσμος, τέλος, ολοκληρώνει τη σωζόμενη εικόνα.
Ενδιαφέρον έχει και η «μελανόλευκη», όπως αποκαλείται, τεχνοτροπία απόδοσης του ψηφιδωτού, συνήθης κατά την Ελληνιστική εποχή, που όμως εγκαταλείφθηκε γρήγορα προς χάριν της πολυχρωμίας. Έτσι απαντάται σπάνια (στους δύο πρώτους αιώνες μ.Χ.) σε ψηφιδωτά αυτής της εποχής στην Ελλάδα, που στην πλειονότητά τους βρίσκονται σε ωδεία, θέρμες, λουτρά ή δημόσια κτίρια. 

Ο καλλιτέχνης και οι ψηφοθέτες όμως θα πρέπει να αναζητηθούν μάλλον σε κάποιο επαρχιακό εργαστήριο, όπως σημειώνει η κυρία Γιαννούλη, και αυτό λόγω της αδεξιότητας της εκτέλεσής του.

Αλλά τι γίνεται σήμερα; Σύμφωνα με πληροφορίες μας είχε προταθεί παλαιότερα στους ιδιοκτήτες της οικίας η απαλλοτρίωσή της ή έστω η αποκόλληση του ψηφιδωτού, αλλά είχαν αρνηθεί.

 Αυτό όμως δεν αποτελεί επιχείρημα για το υπουργείο Πολιτισμού όσον αφορά τη σουρεαλιστική κατάσταση που έχει δημιουργηθεί. Ιδιαίτερα ως προς τη θεματολογία και την τεχνική του, σε ένα νησί που ελάχιστα έχει ερευνηθεί αρχαιολογικά, αυτό το ψηφιδωτό έχει ανατρέψει τα ως τώρα επιστημονικά δεδομένα. Αν η πολιτική ηγεσία του ΥΠΠΟ θεωρεί ότι η κατάσταση μπορεί να παραμένει ως έχει, ας το δηλώσει.

Πηγή: Το Βήμα, Μ. Θερμού, 4/10/09

Πηγή :