Σήμα SOS για την ελληνική ξερολιθιά

Αν και βασικός στόχος τους είναι η διευκόλυνση των καλλιεργειών, ακόμα και σε εδάφη με μεγάλη κλίση ή και ελάχιστο χώμα, η οικολογική και πολιτιστική αξία των ξερολιθιών είναι τεράστια. Οι τοίχοι-στολίδια των νησιών όμως απειλούνται με εξαφάνιση, αφού ελάχιστοι είναι πλέον αυτοί που γνωρίζουν πώς να τους κατασκευάζουν και να τους συντηρούν.

---

Κοσμούν τις απότομες πλαγιές των άγονων περιοχών δημιουργώντας πεζούλες που επιτρέπουν την καλλιέργεια· επιπλέον, συμβάλλουν στη διατήρηση της μορφολογίας των ελληνικών νησιών, συγκρατώντας το χώμα που κατεβάζει η βροχή. Ωστόσο οι ξερολιθιές, τα μικρά αυτά κομψοτεχνήματα, τα όποια κτίστηκαν με κόπο και ιδρώτα από γεωργούς και κτηνοτρόφους που εδώ και χιλιάδες χρόνια γνωρίζουν τη χρήσιμη αυτή τέχνη, κινδυνεύουν να αφανιστούν.

Οι ξερολιθιές άρχισαν να φθίνουν όταν ο πληθυσμός των νησιών έπαψε σταδιακά να ασχολείται με τη γεωργία και τη κτηνοτροφία, στρέφοντας το ενδιαφέρον του σε πιο κερδοφόρες δραστηριότητες, όπως είναι ο τουρισμός. Εξαφανίζεται έτσι μια τέχνη που μεταδίδεται από γενιά σε γενιά από τους αρχαιότατους χρόνους. Μια τέχνη που χωρίς αμφιβολία απαιτεί κόπο και χειρωνακτική εργασία, καθώς οι ξερολιθιές είναι φτιαγμένες από σκέτες πέτρες «κουμπωμένες» μεταξύ τους, και όχι δεμένες με συνδετικό κονίαμα όπως τσιμέντο ή λάσπη. Οι κατασκευές αυτές κτίζονται σε συνάρτηση με την κλίση του εδάφους και οι μάστορες υπολογίζουν την κατεύθυνση του αέρα, του ήλιου και της βροχής. Σε γενικές γραμμές η λογική είναι να τοποθετούνται στη βάση οι μεγάλες πέτρες και ψηλά οι μικρότερες· η ουσία όμως βρίσκεται στο πλέξιμο της πέτρας. Το σύνολο οφείλει να είναι τόσο καλά δεμένο, ώστε αν δεχτεί φορτίο να αντέξει σαν ένα σώμα.

Η συγκεκριμένη τεχνική δεν είναι βέβαια μόνο ελληνικό προνόμιο. Από τα Βαλκάνια και τις μεσογειακές χώρες μέχρι τις ρυζοκαλλιέργειες της Ινδονησίας, η τέχνη της ξερολιθιάς είναι κοινή.

Σήμερα όμως μια πρωτοβουλία που ξεκινάει από τη Σίφνο και συγκεκριμένα από την κοινωνική συνεταιριστική επιχείρηση «Άνεμος Ανανέωσης» εκπέμπει SOS για τη διάσωση αυτών των ταπεινών, αλλά εξαιρετικά χρήσιμων κατασκευών. Για να μάθω περισσότερα επικοινώνησα με τον Νίκο Χρυσόγελο, πρόεδρο του Άνεμου Ανανέωσης και πρώην ευρωβουλευτή των Πρασίνων/Ευρωπαϊκή Ελεύθερη Συμμαχία. Χημικός και περιβαλλοντολόγος ο ίδιος, έχει αφιερώσει τη ζωή του στην προστασία του περιβάλλοντος και την υπεράσπιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων.

Ο Νίκος Χρυσόγελος.
Η αγάπη του Νίκου Χρυσόγελου για το νησί ήταν εμφανής σε όλη τη διάρκεια της συνομιλίας μας που, όπως ήταν αναμενόμενο, δεν περιστράφηκε αποκλειστικά γύρω από τις ξερολιθιές, που ήταν η αφορμή για την συζήτησή μας, αλλά εστίασε και σε θέματα που θα μας απασχολήσουν ιδιαίτερα στο μέλλον, όπως η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής καθώς και η δυνατότητα ανάπτυξης ενός βιώσιμου μοντέλου τουρισμού, σε μια χώρα που βασίζει μεγάλο μέρος της οικονομίας της σε αυτήν την δραστηριότητα.

IS: Πριν από λίγες δεκαετίες η αποκατάσταση των ξερολιθιών αποτελούσε μέρος της ρουτίνας των αγροτών, ενώ σήμερα τα περισσότερα από αυτά τα πέτρινα ταπεινά κομψοτεχνήματα αφήνονται στην τύχη τους.

Ν.Χ.: Οι ξερολιθιές είναι μια ιδιαίτερη τεχνική προστασίας του εδάφους, που όμως λαμβάνει υπόψη τη συμπεριφορά και τους δρόμους του νερού· υπάρχει δηλαδή συνεργασία με τη φύση, όχι κόντρα με τη φύση. Από την άλλη είναι κομψοτεχνήματα και έργα τέχνης εκατομμυρίων ανθρώπων, μοιάζουν με τα «κύματα της θάλασσας», αν θέλουμε να θυμηθούμε και τον Φερνάν Μπροντέλ.

Αν και βασικός στόχος τους είναι η διευκόλυνση των καλλιεργειών ακόμα και σε εδάφη με μεγάλη κλίση ή και με ελάχιστο χώμα, η οικολογική και πολιτιστική αξία τους είναι τεράστια. Υπάρχουν κυρίως στα νησιά μας, σε διαφορετική έκταση, αλλά και σε άλλες μεσογειακές χώρες και σε κάποιες ορεινές περιοχές ακόμη και πολύ μακρινές, για παράδειγμα στο Περού.

Ελάχιστοι, πλέον, γνωρίζουν την τεχνική του χτισίματος των ξερολιθιών, που δεν έχει να κάνει με το χτίσιμο ενός οποιουδήποτε τοίχου αλλά είναι ιδιαίτερη. Μοιάζει με χορό που κινητοποιεί όλο το σώμα –μου είχε πει κάποτε ένας φίλος για το χτίσιμο της ξερολιθιάς– το πώς «βλέπει» ο γεωργός την κατάλληλη κάθε φορά πέτρα, πώς την πιάνει, την τοποθετεί, την ταιριάζει και τελικά η ικανοποίηση που νιώθει γιατί μπήκε στη σωστή θέση. Επιπλέον στα διάφορα νησιά του Αιγαίου φαίνεται να έχουν αναπτυχθεί και επί μέρους τεχνικές (π.χ. Άνδρο, Σίφνο, Νάξο κ.ά.).

Τα βασικά χαρακτηριστικά των ξερολιθιών είναι:

• Χτίζονται για να συγκρατούν το έδαφος και να διατηρούν τη γονιμότητά του, αλλιώς θα διαβρώνονταν από τον άνεμο και το νερό (όπως έχει συμβεί σε περιοχές χωρίς ξερολιθιές ή όπου κατέρρευσαν αυτές) και θα ερημοποιούνταν.
  
• Τεχνίτες ήταν κυρίως οι ίδιοι οι γεωργοί. Το χτίσιμο της ξερολιθιάς βασίζεται σε ακατέργαστες πέτρες που υπάρχουν μέσα στο χωράφι, τις οποίες ταιριάζανε μεταξύ τους με μαεστρία, χωρίς άλλο συνδετικό υλικό και επεξεργασία. Αξιοποιούσαν επίσης βράχους που υπήρχαν στο χωράφι.
  
• Ταιριάζουν τις πέτρες μεταξύ τους αφήνοντας όμως διόδους για το νερό, για να μπορεί να περνάει ανάμεσά τους. Σε ορισμένες περιπτώσεις υπάρχουν και μεγαλύτερα ανοίγματα. Σέβονται δηλαδή τους δρόμους του νερού.
  
• Αν η κατασκευή είναι σωστή και υπάρχει μια κάποια «συντήρηση», οι ξερολιθιές αντέχουν για πάντα. Στα καφενεία όταν μαζεύονταν οι γεωργοί κορόιδευαν κάποιον που ήταν πρωτάρης ή δεν ήξερε να τις φτιάχνει σωστά, ότι «θα πέσει και θα τον πλακώσει πριν προλάβει να τελειώσει την πεζούλα».
  
• Η γνώση μεταφερόταν από τον έναν γεωργό στον άλλον και στα παιδιά τους. Υπήρχαν βέβαια και ορισμένοι που το έκαναν για βιοπορισμό.

Σήμερα δεν υπάρχουν πλέον οι πολλοί γεωργοί που δημιούργησαν και συντηρούσαν αυτό το δίκτυο ξερολιθιών, ενώ η γνώση συντήρησης και αποκατάστασής τους, ακόμα και ανάμεσα σε τεχνίτες, χάνεται σταδιακά ή υποκαθίσταται από άλλες τεχνικές που δεν έρχονται ως συνέχεια της υπάρχουσας τοπικής γνώσης.

IS: Αυτό είναι και το σκεπτικό της πρωτοβουλίας που ξεκίνησε από τη Σίφνο;

Ν.Χ.: Στην εποχή μας η δραματική μείωση των γεωργών και της γεωργικής δραστηριότητας στα περισσότερα νησιά αποτελεί σοβαρό κίνδυνο και για το νησιωτικό περιβάλλον, αφού χάνονται γνώσεις που επιβίωσαν χιλιάδες χρόνια και μαζί οι άνθρωποι που διατηρούσαν το ευαίσθητο περιβάλλον των νησιών.

Ο Άνεμος Ανανέωσης και το δίκτυο ευρω-μεσογειακών νησιών SMILO σε συνεργασία με τον Δήμο Σίφνου ξεκίνησαν ένα πρόγραμμα ευαισθητοποίησης, εκπαίδευσης και αποκατάστασης του εκτεταμένου δικτύου ξερολιθιάς (πεζούλες) στη Σίφνο αλλά και διαλόγου για τη βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων του νησιού.

[Λεονί Σταφυλά]
Έτσι θα πραγματοποιηθούν:

• Μελέτη για τον ρόλο του δικτύου ξερολιθιών στο σύγχρονο περιβάλλον και για το πώς θα μπορούσε η διατήρηση και αποκατάστασή τους να συμβάλλει στην προστασία της τοπικής βιοποικιλότητας, της γεωργίας και των νερών, καθώς και στην αποτελεσματική άμυνα απέναντι στα ακραία φαινόμενα και τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης.
  
• Διατύπωση προτάσεων και μεταφορά καλών πρακτικών για το πώς μπορεί να γίνει οικονομικά βιώσιμη η μακροχρόνια προστασία και αποκατάσταση των ξερολιθιών.
  
• Διοργάνωση σεμιναρίων, ημερίδων και εργαστηρίων εκπαίδευσης, με στόχο τη συγκέντρωση και μεταφορά σε άλλους της τοπικής εμπειρίας όσον αφορά στην διατήρηση και αποκατάσταση των ξερολιθιών, προτού αυτή χαθεί, μαζί με τους γεωργούς που μετέφεραν αυτή τη γνώση από γενιά σε γενιά. Ήδη διοργανώθηκε μαζί με άλλους φορείς και προγράμματα μια διημερίδα στις 25 και 26 Ιουνίου 2022 με θέμα «Βιώσιμη Διαχείριση Φυσικών Πόρων Σίφνου», με ένα από τα θέματα να αφορά στις ξερολιθιές. Ακολουθεί μια δεύτερη εσπερίδα στις 21 Σεπτέμβρη με επικέντρωση εκ νέου στις ξερολιθιές, αλλά και στα μικρά οικοσυστήματα όπως αυτά της Σίφνου καθώς και στις τοπικές ποικιλίες σπόρων και δέντρων.
  
• Την άνοιξη του 2023 προετοιμάζουμε ένα πρόγραμμα επίδειξης για αποκατάσταση ξερολιθιών από τους λίγους τεχνίτες που ξέρουν ακόμα πώς να τις φτιάχνουν. Η δράση έχει χαρακτήρα πιλοτικού προγράμματος αποκατάστασης κάποιων ξερολιθιών, κάτι που θα αξιοποιηθεί/χρησιμοποιηθεί όμως και ως πρόγραμμα εκπαίδευσης και επίδειξης των τοπικών τεχνικών.
  
• Μια επίσης σημαντική δραστηριότητα του προγράμματος είναι η συγκρότηση και λειτουργία της Επιτροπής Βιώσιμης Διαχείρισης Φυσικών Πόρων Σίφνου. Στοχεύουμε να συμμετάσχουν, με δομημένο τρόπο, τόσο εκπρόσωποι θεσμικών, επαγγελματικών και κοινωνικών φορέων όσο και πρόσωπα –κάτοικοι και φίλοι του νησιού– που μπορεί να συνεισφέρουν στον διάλογο.
  

Οι στόχοι της Επιτροπής Βιώσιμης Διαχείρισης Φυσικών Πόρων

• Ο δομημένος διάλογος αφενός μεταξύ των μελών της Επιτροπής αλλά και με τους τοπικούς φορείς σχετικά με την ανάγκη και τις μεθόδους βιώσιμης διαχείρισης των φυσικών πόρων του νησιού, δηλαδή του νερού, του εδάφους, του δομημένου και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, των τοπικών ποικιλιών, της βιοποικιλότητας και του φυσικού πλούτου, του αγροτικού και φυσικού τοπίου.
  
• Η προώθηση της ενεργής συμμετοχής των πολιτών και τον φορέων στον διάλογο, αξιοποιώντας και αναπτύσσοντας διαδικασίες συμμετοχικού σχεδιασμού.
  
• Η σύνδεση της τοπικής-παραδοσιακής γνώσης γύρω από τη βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων με τη σύγχρονη επιστημονική και κοινωνική-οικολογική γνώση.
  
• Η διαμόρφωση, μέσα από συμμετοχικές διαδικασίες, συγκεκριμένων προτάσεων και ενός σχεδίου που θα απευθύνεται στην τοπική κοινωνία και τον Δήμο με θέμα την μακροχρόνια βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων της Σίφνου.
  
• Παράλληλα, στο πλαίσιο ενός δεύτερου, παράλληλου προγράμματος με ευρωπαϊκή χρηματοδότηση, του GRAPE, θα διερευνηθούν ο ρόλος και οι δυνατότητες της κοινωνικής-συνεργατικής οικονομίας στη στήριξη της πράσινης μετάβασης σε μικρές νησιωτικές και ορεινές περιοχές. Μάλιστα στις 21-23 Σεπτεμβρίου θα επισκεφθούν το νησί εταίροι του προγράμματος από την Ισπανία και την Ιταλία και θα υπάρξουν σχετικά εργαστήρια.
  
• Η παραπάνω δραστηριότητα θα συνδυαστεί με το φεστιβάλ γαστρονομίας που οργανώνει στις 22-24/9 ο Πολιτιστικός Σύλλογος και ο Δήμος Σίφνου, ως μια ευκαιρία να επικοινωνηθούν τα θέματα και σε ανθρώπους από πολλά άλλα νησιά, που επισκέπτονται τη Σίφνο για το φεστιβάλ.

IS: Όσα ειπώθηκαν φαίνεται πως απασχολούν και τη διεθνή κοινότητα, αφού οι ξερολιθιές προστατεύονται πλέον από την UNESCO ως μνημεία άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς.

N.X.: Σε ένα μικρό νησί όπως η Σίφνος, το μήκος των ξερολιθιών είναι πάρα πολλά χιλιόμετρα. Δεν έχει καταγραφεί, αλλά προφανώς αποτυπώνει την εργασία χιλιάδων ανθρώπων για χιλιάδες χρόνια. Είναι εξίσου δηλαδή σημαντικό έργο του ανθρώπινου πολιτισμού, όπως μπορούμε να χαρακτηρίσουμε πολλά παρόμοια μνημεία, και που πράγματι αναγνωρίζεται από την UNESCO.

Σήμερα έχει αναγνωριστεί επίσης και η οικονομική και οικολογική αξία τους, στην προστασία των εδαφών από τη διάβρωση, τον εμπλουτισμό των υπόγειων νερών, τη δημιουργία εξαιρετικά σημαντικών μικρών οικοσυστημάτων. Ας αναλογιστούμε ότι, αυτό που δημιούργησαν με κόπο χιλιάδες άνθρωποι μέσα στην …ρουτίνα της καθημερινής εργασίας τους με ελάχιστα μέσα, για να το φτιάξουμε σήμερα μόνο σε ένα νησί θα απαιτούσε πολλά δισεκατομμύρια ευρώ. Αν καταρρεύσει το δίκτυο ξερολιθιών δεν θα ξαναδημιουργηθεί ποτέ, αυτό είναι φανερό. Εκατό μέτρα ξερολιθιάς για να αποκατασταθούν σήμερα μπορεί το κόστος να φτάνει τα 10.000 ευρώ. Σκεφτείτε τι κόστος θα είχε να (ξανα)φτιάξουμε τα χιλιάδες χιλιόμετρα ξερολιθιάς σε κάθε νησί.Το ίδιο ισχύει και με τις οικολογικές υπηρεσίες που μας προσφέρουν δωρεάν οι ξερολιθιές. Αν καταρρεύσουν και χρειαστεί να βρούμε άλλους τρόπους για να καλύψουμε αυτές τις υπηρεσίες, το κόστος μόνο για ένα από τα νησιά είναι πιθανόν να απαιτούσε μεγάλο ποσοστό από τον ετήσιο προϋπολογισμό της χώρας. Βλέπουμε τι κόστος έχει η προστασία από πλημμυρικά φαινόμενα μετά από μια πυρκαγιά σε ένα δάσος.

Όπως και στο θέμα της προστασίας του δάσους, η προστασία και συντήρηση των ξερολιθιών είναι η πιο αποτελεσματική και πιο οικονομική στρατηγική. Δεν έχει συνειδητοποιηθεί όμως. Αυτές οι παραδοσιακές πρακτικές εμπνεύσανε από την άλλη αυτό που ονομάζουμε σήμερα πρακτικές βιωσιμότητας και αποτελούν μέρος της στρατηγικής για τη βιολογική καλλιέργεια.

Σε επίπεδο, όμως, πολιτικής αυτή η τεράστια οικολογική, πολιτιστική και οικονομική αξία τους δεν αναγνωρίζεται, αφού δεν υπάρχουν στόχοι και εργαλεία προστασίας κι αποκατάστασής τους. Το πρώτο λοιπόν είναι να αναγνωριστεί ουσιαστικά και όχι στα χαρτιά σε ευρωπαϊκό, εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο η σημασία της ενίσχυσης και αναβάθμισης της τοπικής γνώσης για την προστασία και βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων, που να περιλαμβάνει και τις ξερολιθιές.

Είναι όλο και πιο φανερό ότι η παγκόσμια προσπάθεια προστασίας των φυσικών πόρων και του οικοσυστήματος πρέπει να συνδέεται με την προσπάθεια στο τοπικό επίπεδο. Για αυτό, επιδιώκουμε να ενσωματώσουμε την παραδοσιακή σοφία στη σύγχρονη επιστημονική γνώση, τη στρατηγική βιωσιμότητας και την κλιματική πολιτική. Για αιώνες η ανθρώπινη παρέμβαση στον χώρο ενσωματωνόταν στο περιβάλλον, όπως διαπιστώνουμε στο τοπικό επίπεδο, αποτελούσε αναπόσπαστο τμήμα του, χρησιμοποιούσε με σοφία τους φυσικούς πόρους διατηρώντας τους μακροχρόνια (δείτε: υπολείμματα μύλων, ξερολιθιές για συγκράτηση του εδάφους και διατήρηση της γονιμότητάς του, εναλλαγή καλλιεργειών-αμειψισπορά για ανανέωση των απαραίτητων θρεπτικών υλικών του εδάφους, αρχιτεκτονική κ.ά).

Οι άνθρωποι γνώριζαν πώς να συνεργάζονται με τη φύση. Θα αξιοποιήσουμε, λοιπόν, εμπειρία άλλων νησιών, θα αναζητήσουμε συλλογική γνώση, ανταλλαγές καλών πρακτικών, σύγχρονα εργαλεία για καταγραφή, ανάδειξη και διατήρηση του σημαντικού από πολιτισμική, οικονομική, οικολογική και κλιματική άποψη δημιουργήματος, προϊόν της υπομονετικής κι εκπληκτικής εργασίας χιλιάδων ανθρώπων για αιώνες.

IS: Μας λέτε με άλλα λόγια ότι οι ξερολιθιές εντάσσονται στα μέτρα για την προστασία των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής….

Ν.Χ.: Η Μεσόγειος είναι πολύ ευάλωτη περιοχή ως προς τις κλιματικές αλλαγές, θεωρείται πλέον ως ένα «καυτό σημείο» της εντεινόμενης κλιματικής κρίσης. Είναι έτσι πολύ σημαντικό παράλληλα με την ενδυνάμωση των προσπαθειών προστασίας του κλίματος να εντείνουμε και τις προσπάθειες ενίσχυσης της άμυνάς μας απέναντι στα ακραία καιρικά φαινόμενα. Πρέπει, λοιπόν, να βρούμε τρόπους να συντηρούνται οι ξερολιθιές και όλο αυτό το θαυμάσιο απόθεμα μέσα από ένταξή του(ς) στη νέα οικονομική πραγματικότητα, με αναγνώριση της σημασία τους για την άμυνα απέναντι στη διάβρωση και τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης.

Σε άλλες περιοχές κύριο μέσο προστασίας είναι τα δάση, στα νησιά μας είναι οι ξερολιθιές. Αν καταρρεύσει όλο αυτό το δίκτυο θα βρεθούμε εκτεθειμένοι σε μεγάλους κινδύνους, που σήμερα δεν λαμβάνουμε υπόψη αλλά τους βλέπουμε γύρω μας.

Όλο αυτό το θαυμάσιο δίκτυο δεν είναι μόνο πέτρες αλλά και γνώση και μαεστρία, στο πλαίσιο αυτού που σήμερα αποκαλούμε «nature based solutions» ή πράσινες υποδομές.

IS: Πόσο ευθύνεται η άναρχη τουριστική εκμετάλλευση των νησιών για τον κίνδυνο εξαφάνισης των ξερολιθιών;

Ν.Χ.: Ένα βασικό ζήτημα είναι τι είδους τουρισμό θέλουμε στα νησιά. Έχει ανοίξει η σχετική συζήτηση, γιατί φτάνουμε σε οριακές καταστάσεις. Οι περιπατητές και οικολογικά ευαισθητοποιημένοι τουρίστες μπορεί να κατανοήσουν τον ρόλο των ξερολιθιών – εφόσον υπάρχει η σωστή ενημέρωση. Ο μαζικός τουρισμός από την άλλη όχι μόνο οδηγεί στην εγκατάλειψη της γεωργικής δραστηριότητας, αλλά και κάνει οικονομικά αδύνατη την αποκατάσταση των ξερολιθιών που πέφτουν. Όταν τα νησιά μετατρέπονται σε προάστια μεγαλουπόλεων, ποιος θα νοιαστεί για τις ξερολιθιές και τον ρόλο τους; Ο τουρισμός θα βοηθήσει τις νησιωτικές κοινωνίες μακροχρόνια μόνο εφόσον μετασχηματιστεί και στραφεί σε βιώσιμα μοντέλα, προσαρμοστεί στις οικολογικές αντοχές των νησιών και συμβάλλει ενεργά στην προστασία των φυσικών, πολιτιστικών και κοινωνικών πόρων τους. Αλλιώς σύντομα θα οδηγήσει –μαζί με την κλιματική κρίση– στην κατάρρευση των νησιών.

Στο νέο οικονομικό περιβάλλον μετατροπής των νησιών σε αστικά προάστια βλέπει κάποιος να χτίζονται οι «ξερολιθιές» ως μάντρες «οικοπέδων» με πέτρες που χρησιμοποιούνται για οικοδομές. Δεν υπάρχει κατανόηση της ανάγκης συνεργασίας με τη φύση. Είναι άλλη λογική.

IS: Το κόστος συντήρησης είναι ένα εμπόδιο;

N.X.: Σήμερα το κόστος συντήρησης κι αποκατάστασης των ξερολιθιών είναι πολύ μεγάλο, τόσο για τους εναπομείναντες γεωργούς αλλά και για τους περισσότερους κατοίκους των νησιών, ιδιαίτερα στις τουριστικές περιοχές. Είναι κόστος σαν να χτίζεις τοίχους για ένα σπίτι ή ξενοδοχείο. Αλλάζει η οικονομική πραγματικότητα, πολύ περισσότερο αφού δεν υπάρχουν σαφείς χρήσεις γης για να συγκρατούνται οι τιμές της γης σε λογικά επίπεδα στις γεωργικές και φυσικές περιοχές.Είναι λοιπόν σημαντικό να διαμορφωθούν άμεσα κατάλληλα χρηματοοικονομικά εργαλεία, πριν να είναι αργά. Όσο η καταστροφή είναι σχετικά μικρή, το κόστος συντήρησης κι αποκατάστασης είναι κι αυτό σχετικά λογικό, εφόσον υπάρξουν άμεσα τα εργαλεία αυτά. Διαφορετικά θα εκτροχιαστεί και το κόστος, τόσο από τη ζημιά που θα προκαλείται λόγω της κατάργησης των «οικολογικών υπηρεσιών» που προσφέρουν οι ξερολιθιές, όσο και ως αποτέλεσμα της κατάρρευσης της άμυνας που προσφέρουν απέναντι σε ακραία καιρικά φαινόμενα.

[Λεονί Σταφυλά]
Οι βασικές πηγές για την διασφάλιση των χρηματοοικονομικών εργαλείων που θα πρέπει να διαμορφωθούν μέσα από διάλογο μπορεί να είναι:

• Τέλη διαμονής από τους τουρίστες, που σήμερα καταβάλλονται και αποδίδονται στην αυτοδιοίκηση ή στο κράτος, αλλά δεν χρηματοδοτούν τις περιβαλλοντικές υποδομές και υπηρεσίες ούτε δράσεις για το κλίμα, όπως γίνεται σε άλλες χώρες και όπως δικαιολογήθηκαν νομοθετικά για την επιβολή τους.
  
• Πόροι από διάφορα ταμεία για την προστασία του κλίματος και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, για να υλοποιηθούν οι πολιτικές για ενίσχυση του ρόλου του εδάφους στην δέσμευση των αερίων που συνεισφέρουν στην κλιματική αλλαγή, για την στροφή σε λύσεις με βάση τη φύση (nature based solutions), ως κυρίαρχο μέσο για μετριασμό των επιπτώσεων από τις συνέπειες των ακραίων καιρικών φαινομένων στα νησιά.
  
• Επαναξιολόγηση του κόστους των διαφόρων φυσικών και τεχνικών επιλογών, με βάση βέβαια δεδομένα και επιστημονικές-οικολογικές μελέτες σε σχέση για παράδειγμα με τους υδατικούς πόρους. Τι σημαίνει η κατάρρευση της οικολογικής υπηρεσίας που προσφέρουν οι ξερολιθιές ως προς τον φυσικό εμπλουτισμό των υπόγειων νερών –με μετριασμό της έντασης της ροής των νερών της βροχής στην επιφάνεια του εδάφους και σταδιακή προσρόφησή τους στο υπέδαφος– και με τι κόστος θα υποκατασταθεί αυτή η «φυσική υπηρεσία» από τεχνικά έργα (αφαλατώσεις, γεωτρήσεις, μεταφορά νερού, κατανάλωση εμφιαλωμένου νερού κ.ά.), αν καταρρεύσουν οι ξερολιθιές και το νερό καταλήγει ορμητικά στη θάλασσα, χωρίς να εμπλουτίζει τον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα;
  
• Πόροι από την Κοινή Αγροτική Πολιτική της ΕΕ και τις Περιφερειακές Πολιτικές, εφόσον αναδείξουμε με σοβαρό και τεκμηριωμένο τρόπο την πολλαπλή σημασία και το ρόλο των ξερολιθιών στη βιωσιμότητα και τη στρατηγική «από το χωράφι στο πιάτο» και στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας των κοινωνιών απέναντι σε κινδύνους και κρίσεις.

Είμαστε φυσικά στην αρχή μιας εμπλουτισμένης προσέγγισης για τη σημασία και το ρόλο των ξερολιθιών στην νέα οικονομική πραγματικότητα, αλλά και στην εποχή της κλιματικής κρίσης. Θα χτίσουμε πάνω στην υπάρχουσα εμπειρία και τις γνώσεις από προηγούμενες προσπάθειες ή και την απουσία αξιοποίησης εργαλείων που υπήρχαν στο παρελθόν, για να διαμορφώσουμε σταδιακά και με ευρύτερες συμμαχίες μια πιο ολοκληρωμένη στρατηγική.

Το πρόγραμμα είναι ένα πρώτο λιθαράκι σε αυτή τη μεγάλη προσπάθεια που χρειάζεται να γίνει γρήγορα, όχι μόνο σε επίπεδο Σίφνου και νησιών, αλλά και σε συνεργασία με την ακαδημαϊκή κοινότητα και τους ευρωπαϊκούς θεσμούς, ώστε και να πάρουν οι ξερολιθιές τη θέση που τους αξίζει στις διάφορες πολιτικές (κλιματική, οικολογική, βιοποικιλότητα, γεωργική, τουριστική, περιβαλλοντική, περιφερειακή, απασχόλησης, κατάρτισης).

IS: Η διαφύλαξη των ξερολιθιών απασχολεί και άλλες ευρωπαϊκές χώρες, οι οποίες αγκάλιασαν την πρωτοβουλία σας.

Ν.Χ.: Σε αυτήν ακριβώς τη λογική που προανέφερα, χρειαζόμαστε ευρύτερες συνεργασίες και συνέργειες. Η δραστηριότητα αναπτύσσεται παράλληλα με ανάλογες παρεμβάσεις σε τρία άλλα μικρά νησιά της Μεσογείου, τα Porquerolles (Γαλλία), Pakleni (Κροατία) και Lipari (Ιταλία) ώστε να υπάρχει ανταλλαγή εμπειριών και καλών πρακτικών, στο πλαίσιο του διετούς προγράμματος SMILO-ME. Το έργο του προγράμματος υποστηρίζει και το Ίδρυμα Πρίγκιπα Αλβέρτου ΙΙ του Μονακό, προκειμένου να καταδειχθεί η ικανότητα των μικρών νησιών της Μεσογείου να παρέχουν υποδειγματικές και επαναλαμβανόμενες λύσεις για τη διατήρηση και βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων, προωθώντας παράλληλα τον διάλογο μεταξύ τους και με άλλα νησιά σε όλον τον κόσμο.

Πηγή : https://www.sustainablecyclades.gr/