Το δημοκρατικό πρόβλημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε μια φράση

του Γιάννη Γούναρη

Διαβάζοντας κανείς την χτεσινή συνέντευξη του Ζαν-Κλωντ Γιουνκέρ στη Figaro εντοπίζει ορισμένα ενδιαφέροντα και άλλα, λιγότερο ενδιαφέροντα, πράγματα. Ο πρόεδρος της Επιτροπής αποκλείει την ονομαστική διαγραφή του ελληνικού χρέους, επικαλείται την υποχρέωση τήρησης των συμφωνηθέντων, καλεί την Ελλάδα να σεβαστεί τις δεσμεύσεις της και την «Ευρώπη», γενικά και αόριστα. Λέει, όμως, και κάτι που είναι πραγματικά συγκλονιστικό. Ίσως δεν συνειδητοποίησε και ο ίδιος τι είπε. Αξίζει τον κόπο να το απομονώσουμε:

«Il ne peut y avoir de choix démocratique contre les traités européens»: Δεν μπορεί να υπάρξει δημοκρατική επιλογή σε αντίθεση με τις Ευρωπαϊκές Συνθήκες. Ολόκληρο το δημοκρατικό πρόβλημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συνοψισμένο σε μια πρόταση.

Ο πρόεδρος της Επιτροπής αναφέρεται, πιθανώς, στην αρχή της υπέρτερης ισχύος του Ευρωπαϊκού Δικαίου, και δη των Συνθηκών. Θα μπορούσε εδώ να ανοίξει μα μεγάλη και ενδιαφέρουσα ακαδημαϊκή συζήτηση για τη σχέση μεταξύ εθνικού και ευρωπαϊκού συνταγματικού δικαίου, αλλά δεν είναι της παρούσης. Αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία, αντίθετα, είναι η συγκεκριμένη επιλογή των λέξεων που έκανε ο κ. Γιουνκέρ. Και ακόμα πιο σημαντικό ότι ο ίδιος δεν εννοεί καν τις Συνθήκες στην πραγματικότητα, διότι τις Συνθήκες δεν τις αμφισβήτησε κανείς. Εννοεί ένα συγκεκριμένο, ad hoc, καθεστωτικό status quo που έχει διαμορφωθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση με πρώτο πεδίο δοκιμής την Ελλάδα, το οποίο στην πραγματικότητα βρίσκεται -τι ειρωνεία- εκτός του πλαισίου και του πνεύματος των Συνθηκών. Κάτι σαν αυτούς που φωνάζανε για τη νομιμότητα, τη στιγμή που έκαναν το Σύνταγμα της χώρας χαρτοπόλεμο.

Είναι μια καινοφανής, ομολογουμένως, αντίληψη περί δημοκρατίας. Στον πυρήνα της βρίσκεται η παραδοχή ότι οι εκλογές δεν έχουν καμία σημασία. Όποια κυβέρνηση και να προκύψει, με οποιαδήποτε εντολή, όσο και να αποδοκιμαστεί το νεοφιλελεύθερο δόγμα της ασφυκτικής λιτότητας από τη λαϊκή ετυμηγορία, αυτό δεν αλλάζει. Είναι ιερό και θέσφατο. Πρόκειται για τη θατσερική ΤΊΝΑ (There Is No Alternative), ενισχυμένη με ισχυρές δόσεις ενός οιονεί θρησκευτικού φανατισμού.

Αυτό μας είχε θυμίσει ο κ. Σόιμπλε προεκλογικά, λέγοντας πως «ανεξάρτητα από το εκλογικό αποτέλεσμα, ό,τι ισχύει δεν αλλάζει». Και το ίδιο μας υπενθύμισε η ενοχλημένη έκφραση στο πρόσωπο του κ. Ντάισελμπλουμ, προέδρου του Eurogroup –ενός οργάνου που επίσης βρίσκεται, εν τοις πράγμασι, εκτός δημοκρατικού ελέγχου από οποιοδήποτε κοινοβούλιο–, όταν άκουγε το νέο Έλληνα υπουργό Οικονομικών να δηλώνει με τον πιο κατηγορηματικό και ξεκάθαρο τρόπο ότι η τρόικα δεν νομιμοποιείται ως θεσμικός συνομιλητής της κυβέρνησης ενός ευρωπαϊκού κράτους. Το ίδιο, παρεμπιπτόντως, έχει επισημάνει και το ίδιο το Ευρωκοινοβούλιο, διότι η τρόικα και τα περίφημα προγράμματα προσαρμογής που «εποπτεύει» είναι το κατεξοχήν παράδειγμα εξωθεσμικού μηχανισμού που δεν προβλέπεται σε καμία Ευρωπαϊκή Συνθήκη.

Η νέα κυβέρνηση κάνει την πρώτη πραγματική προσπάθεια να αμφισβητηθεί αυτό το δόγμα. Είναι η πρώτη πραγματική ευκαιρία που δίνεται στην ευρωπαϊκή δημοκρατία να ανακάμψει. Αρκεί η αμφισβήτησή του δόγματος «δεν αλλάζει τίποτα» για να ανατραπεί; Ασφαλώς όχι. Αλλά είναι τρομερά σημαντικό να μη χαθεί αυτή η ευκαιρία. Να μην επιβεβαιωθεί ότι η δημοκρατία στην Ευρώπη δεν μετράει πια. Αν πετύχει, θα ανοίξει νέους δρόμους και σε άλλες χώρες, για μια νέα αρχή σε όλη την Ευρώπη. Αν καταφέρουν να την καταπνίξουν, τα χειρότερα έρχονται.

Ο Γιάννης Γούναρης είναι δικηγόρος και διδάκτορας Νομικής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Πηγή :