Τα δύο πέπλα του συσκοτισμού

Τα παρακάτω στοχαστείτε τα βαθιά. Αφορούν το είδος και την ποιότητα της ζωής σου της ίδιας, κατ’ επέκταση και του τόπου μας… αρκεί μόνο να το καταλάβεις αυτό. Χρειάστηκε να κάνω μετατροπή σε απλή δημοτική. Για τον σοβαρό αλλά αμύητο αναγνώστη, ίσως χρειαστεί... η αναζήτηση κάποιων εννοιών στο λεξικό για να μπορέσει να κατανοήσει την παρακάτω αλήθεια της μίας και μόνης ουσιαστικής ουσίας του ανθρώπινου βίου. Την έννοια της επιστήμης θα την βρείτε εδώ. (όχι των επιστημών που διδασκόμαστε στα σχολεία αλλά την νοητική εκείνη διαδικασία της γνώσης που μεταλλάσσει την ανθρώπινη αντίληψη μέσα από την αποκάλυψη της αλήθειας) Με την έννοια της αρετής θα ασχοληθούμε σε άλλο άρθρο. 

 Το πρώτο πέπλο του συσκοτισμού

 Το πρώτο πέπλο είναι οι προσωπικές μας αντιλήψεις – οικογενειακές, θρησκευτικές, παιδείας, κοινωνικές, πολιτικές, πολιτιστικές, κ. α., οι οποίες μας καθιστούν δεσμώτες και δεν μας επιτρέπουν την απαραίτητη ελευθερία σκέψεως για να συλλάβουμε μία εκ βάθρων διαφορετική κατανόηση των αξιών, των προτύπων και των οραμάτων. Ας λησμονήσουμε λοιπόν τις προσωπικές μας γνώμες και ας παρατηρήσουμε με τα μάτια του μικρού παιδιού, τα γεμάτα περιέργεια και αδημονία να γνωρίσουν τον κόσμο με δέος, προσμονή, ευλάβεια και ενθουσιασμό, χωρίς δόγματα, αιρέσεις, προκαταλήψεις. Η μοναδικότητα της ανωτερότητας έγκειται στην αναγνώριση του δικαιώματος του άλλου να διαφωνεί εφ’ όλης της ύλης και εφ’ όλων των ιδεών, προβάλλοντας αξιοπρεπώς τα επιχειρήματά του. Η εποχή μας κατάργησε τις βασικές αρχές της κοσμοθέασης και τις αντικατέστησε με την χρησιμοθηρία υλικών επιδιώξεων. Βασική αρχή η επιδίωξη του ανθρώπου, ως άτομο και ως κοινωνία, να προσεγγίσει την καθολική έννοια της αρετής. Η λέξη αρετή έχει καταργηθεί από το λεξιλόγιό μας σήμερα. Ελάχιστοι την γνωρίζουν και ουδείς την μεταχειρίζεται. Εάν δεν την επαναφέρουμε, για να επανενεργοποιήσουμε την δύναμή της, δεν θα απαλλαγούμε από τις ασθένειες της ψυχής, που καταλήγουν στις ασθένειες του σώματος. Ο πρώτος συσκοτισμός επήλθε με την κατάργηση της έννοιας της αρετής, διότι η ψυχή μας απώλεσε το πλέγμα της αλήθειας, επί του οποίου είχε εξυφάνει την ισορροπία της. 

 Το δεύτερο πέπλο του συσκοτισμού

 Το δεύτερο πέπλο αναφέρεται στην αντιστροφή ή στην αλλοίωση των εννοιών των επίμαχων λέξεων, όπως είναι οι λέξεις αγαθόν, δαίμων, έρως, κ.ο.κ., στις οποίες πρέπει να αποδώσουμε εκ νέου την αρχική τους σημασία, και όχι ως προς τις προσωπικές μας δοξασίες. Οι αρχαίοι μας φιλόσοφοι δεν αποκαλύπτουν το πραγματικό τους πρόσωπο παρά μόνον δια της απ’ ευθείας αναγνώσεως των κειμένων, έστω και αν αυτά είναι σε νεοελληνική απόδοση. Με την τριβή, ο νους εθίζεται, όταν μετά προσοχής “βλέπει” μέχρις ότου κάποια στιγμή γίνεται οικείο και, ξαναθυμάται και αναγνωρίζει την ουσία με στόχο την επίλυση βιοτικών και ηθικών προβλημάτων, απάντηση στα καθημερινά του διλήμματα και αντιξοότητες της καθημερινής αισθητής πραγματικότητας, μέσω της αλληγορίας της αντίθεσης αρετής/κακίας, παραδίδει την πρώτη επαφή με τον αόρατο κόσμο της νόησης. Ο αρχαίος Ελληνικός στοχασμός κινείται πάντοτε μεταξύ του αισθητού και του νοητού κόσμου. Γι’ αυτό ευθύς εξ αρχής μας επιτρέπουν την θέαση των δύο φύσεων του ενός και μοναδικού κόσμου και μας προετοιμάζουν για τα θαυμαστά μας ταξίδια επί του οποίου θα στηριχθεί η μελλοντική μας εξέλιξη. Χωρίς δυσκολία αντιλαμβανόμαστε και αποτυπώνουμε αρχές και αξίες, τις οποίες έχουμε προ πολλού λησμονήσει και κατά συνέπειαν αχρηστεύσει. Το ατελές δεν δύναται να προοδεύσει προς την τελειότητα του είδους του, εάν προηγουμένως δεν απαλλαγεί από τα εμπόδια της πλάνης και της “οιήσεως”. Η “οίησης”, το να είναι κανείς βέβαιος ότι γνωρίζει, ενώ δεν γνωρίζει, είναι το κυριότερο εμπόδιο στην κατάκτηση της αρετής, διότι συνοδεύεται από την αλαζονεία και την έπαρση. Χρέος είναι η αναζήτηση της ακρίβειας των όρων των αφηρημένων εννοιών, ώστε με την άρση των εσωτερικών εμποδίων να ανοίξει η οδός προς την αρετή. Με τη μαιευτική ο Σωκράτης αναγκάζει με προσήνεια τον συνομιλητή του στον “λόγον διδόναι”, στην λογοδοσία. Αυτή είναι η αναγνώριση της “διπλής αγνοίας”, η οποία επιτρέπει στην ψυχή του συνομιλητή, αφού ομολογήσει την άγνοιά του να εκφράσει την πρώτη “απορία”. Από τη διπλή αγνοία έφθασε στην απλή δια της απορίας. Από την απορία ο δρόμος θα τον οδηγήσει στην επιστήμη, εις το επίστασθαι.

 Ποία η φύση “της διπλής άγνοιας”;

 Η διπλή άγνοια συνίσταται στην πεποίθηση του ανθρώπου ότι γνωρίζει, ενώ δεν γνωρίζει. Η άγνοια είναι διπλή, διότι, κατεχόμενος από αυτήν δεν πρόκειται ποτέ να διερωτηθεί, να θέσει απορία για να αναζητήσει να μάθει εκείνο το οποίον αγνοεί. Θα παραμείνει δια παντός εις το σκότος της αμάθειάς του. Υπαίτιος της πλάνης του είναι η αλαζονεία, η οποία δεν θα του επιτρέψει να φθάσει στην απλή άγνοια και δι’ αυτής στην επιστήμη. Η “κάθαρση”, ως προς το κείμενο του Πρόκλου “Εις τον Πλάτωνος πρώτον Αλκιβιάδην” Κατά τον Πρόκλο, η μέθοδος για την άρση των εμποδίων και την κάθαρση της ψυχής είναι η εξής (175): 

 1. Ο Σωκράτης δεν αναφέρει τίποτα από τα αληθή εις τον συνομιλητή του, εάν πρώτον δεν αφαιρέσει τις γνώμες εκείνες, που αποτελούν εμπόδιο στην ψυχή για την κατάκτηση της αληθείας.

 2. Η εν λόγω διαδικασία οδηγεί “στο μέτρο”, δηλ. με την αφαίρεση της αλαζονείας, γινόμαστε περισσότερο κόσμιοι και λιγότερο φορτικοί και δυσάρεστοι σε αυτούς, οι οποίοι μας συναναστρέφονται, διότι τούς επιτρέπουμε να εκφράσουν και εκείνοι τις δικές τους απόψεις, τις οποίες ακούμε μετά προσοχής και διαλλακτικότητας. Εγκαταλείπουμε την υποκειμενικότητα της “δόξας” (γνώμης) και γινόμαστε σταδιακά αντικειμενικοί, πλησιάζοντας μαζί με τους άλλους την αλήθεια. Επέρχεται έτσι σύμπνοια και ομόνοια μεταξύ των πολιτών, η οποία έχει την μεν αφετηρία στην διαλλακτικότητα και την κρίση, το δε τέλος στη λογική.

 3. Περαιτέρω προετοιμαζόμαστε για την κατάκτηση της επιστήμης, ευρισκόμενοι στην απλή άγνοια, εφ’ όσον η απλή άγνοια βρίσκεται μεταξύ της διπλής αγνοίας και της επιστήμης. Η κατάσταση “η μεταξύ” διπλής άγνοιας και άγνοιας είναι το κενό χρονικό διάστημα, κατά το οποίο η ψυχή βρίσκεται στο σκοτάδι και σε μεγάλη αγωνία.

 4. Η εν συνεχεία ενασχόληση μας με την αναζήτηση της αρετής, μας απομακρύνει από τα εξωτερικά υλικά πράγματα τα του σώματος και μας στρέφει προς τα της ψυχής. 

 5. Στρεφόμενη η ψυχή στον εαυτό της αρχίζει εσωτερικό διάλογο, καθώς η ιδία αμφισβητεί και επανεξετάζει τις απόψεις της, για τις οποίες προηγουμένως είχε την ακλόνητη πεποίθηση ότι ήταν ορθές. Ο Ελληνικός Δια-λογισμός, ο οποίος διεξάγεται άνευ φωνής (Πλάτωνος “Θεαίτητος” 190), έχει την έδρα του στον εσωτερικό διάλογο της ψυχής, διότι η “οίησις” είναι η νόσος της ψυχής, λέει ο Σωκράτης στον “Σοφιστή”.

 6. Η ψυχή, με την επανεξέταση διαπιστώνει ποία είναι τα εμπόδια και τα αφαιρεί, καθώς συγχρόνως διαπιστώνει ποία από τα αναγκαία λείπουν, προκειμένου να αναπληρώσει τις ελλείψεις της. 7. Η αντικειμενική εξέταση, η άνευ εμπάθειας, της επιτρέπει την βεβαιότητα και την μονιμότητα στη μέθοδο των συλλογισμών οι οποίοι πρόκειται να διατυπωθούν. Η καθαρή επιστήμη, την οποία προσλαμβάνει η ψυχή μετατρέπεται σε μέγιστη πεπλανημένη απάτη και πλάνη, διότι οι προηγούμενες λανθασμένες δοξασίες (γνώμες) της καταστρέφουν την αλήθεια της επιστήμης. Η “διπλή άγνοια” επανεμφανίζεται με νέον μανδύα.

 Η έπαρση ή η εγωιστική αλαζονεία είναι εμπόδια στην “κάθαρση” και μόνο με την καθολική κλίμακα της κάθαρσης είναι δυνατή η προσέγγιση “του αγαθού”, το οποίο προϋπάρχει δυνάμει στην ψυχήν. Εκδηλώνεται δε με την αρετή, η οποία είναι η έμπρακτη απόδειξη αυτής της γνώσης. Η αναγνώριση της αγνοίας του ατόμου από τον ίδιο τον εαυτό, η αναζήτηση και η ανεύρεση των ηθικών αξιών θα του επιτρέψουν να φθάσει στην επιστήμη, “το επίστασθαι” και από εκεί “στην μετοχή του θείου”.

 Η παραπάνω σύντομη ανάλυση αναφέρεται αποκλειστικά στην μαιευτική του Σωκράτη. Από το Πέμπτο βιβλίο “Άρρητοι λόγοι” “Ελληνικός Δια-λογισμός”. ΑΛΤΑΝΗ, τόμος 2ος, εκδόσεις Γεωργιάδη, 2008

 Φώτο, Μπαλάφας! (Σε ηλικία 91 ετών πέθανε ο φωτογράφος Κώστας Μπαλάφας στις 9/10/2011) http://teteleste.wordpress.com