Η «Αφροδίτη του Willendorf

Του ζωγράφου Γεράσιμου Γ. Γερολυμάτου 

 «Η Venus of Willendorf» της Ωρινιάκιου περιόδου (30.000-20.000 π.Χ), είναι ένα αγαλματίδιο από καλό κοκκώδη ασβεστόλιθο, που βρέθηκε στην Αυστρία. Ανήκει στο κοινό είδος των αποκαλούμενων Αφροδιτών, που ήταν διαδεδομένο ανάμεσα στους προϊστορικούς λαούς της Ευρώπης, από την Γαλλία έως την Ουκρανία.[1] Η Venus του Willendorf είναι ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα γυναικείου ειδωλίου της εποχής, στο οποίο έχουν αποδοθεί τα εξωτερικά χαρακτηριστικά της μορφής μιας εγκύου γυναίκας, όπως είναι τα μεγάλα στήθη, η φουσκωμένη κοιλιά και οι λαγόνες.

 Μια πρώτη εξήγηση για την ύπαρξη αυτών των έργων, είναι ότι τα αγαλματίδια γυναικών έκφραζαν την ισχύ του κοινοτικού συστήματος του μητρικού γένους. Απηχεί μάλιστα την έλευση της λατρείας μιας ευρύτατα διαδεδομένης Θεάς-Μητέρας-Γης, που ανιχνεύεται σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης, ως μια πανάρχαια προ-πατριαρχική μεγάλη θεότητα. 

 Σύμφωνα με αυτό, η φυσική συγγένεια των μελών μιας φυλής καθοριζόταν από τη γραμμή της μητέρας σε αντίθεση με τη μεταγενέστερη πατριαρχική εποχή. Η υπόθεση πως ο ρόλος του αρσενικού στην γονιμότητα δεν είχε ακόμη κατανοηθεί πλήρως και η έννοια του πατέρα ήταν κοινωνικά ανύπαρκτη, ίσως εξηγεί και το πράγματι περίεργο φαινόμενο της ύπαρξης τόσων πολλών θηλυκών ειδωλίων, χωρίς αρσενικούς συντρόφους. 

Μια δεύτερη εξήγηση, είναι πως η βαθιά εντύπωση του θαύματος της ζωής και της γονιμότητας της φύσης, που ήταν μια ακατανόητη αναπαραγωγική δύναμη για τον προϊστορικό άνθρωπο, βρήκε την έκφρασή της στη μορφή της εγκύου γυναίκας. Μεγάλο μέρος της τέχνης ήταν θρησκευτικά εμπνευσμένο, και τα στυλιζαρισμένα θηλυκά ειδώλια, όπως αυτό, ίσως ήταν θεότητες της γονιμότητας και της ευφορίας, ανάλογες με την λατρεία του φαλλού σε μεταγενέστερους χρόνους.

 Σε αυτή την περίπτωση θα ήταν έργα σχεδιασμένα για να εξασφαλίζουν την γονιμότητα, ή μαρτυρούν την ύπαρξη μιας θρησκευτικής λατρείας για το θηλυκό στοιχείο, τελείως διαφορετική από τη δική μας. Το αγαλματίδιο της Venus του Willendorf, είχε πάνω του ίχνη κόκκινης βαφής, ένα υλικό που χρησιμοποιούταν σε ταφές και σχετιζόταν με τις θρησκευτικές τελετουργίες.

 Την θρησκευτική σημασία αυτών των μικρών αγαλματιδίων ενισχύει ακόμη το γεγονός, πως δεν είχαν κάποια χρηστική αξία, και πως ήταν κατασκευασμένα για να κρέμονται στο λαιμό του ιδιοκτήτη τους, πιθανόν ως φυλαχτά μιας θηλυκής δύναμης. Τα αγαλματίδια αυτά, είναι θρησκευτικά με κάθε έννοια, παρόλο που δεν απεικόνιζαν ακόμη κάποια συγκεκριμένη γυναικεία θεότητα, όπως αργότερα, αλλά μόνο μια ιδιαίτερη πλευρά της φυσικής δύναμης. 

Η δύναμη αυτή είχε ενσαρκωθεί στις μορφές, που λατρεύονταν ως μαγικά σύμβολα της γονιμότητας όλης της φύσης. Ήταν μια αυτόματη μετάβαση από το συμβολισμό της μαγικής μορφής στη γονιμότητα της φύσης και αντίστροφα. Υπάρχει μια παγκοσμιότητα, και μάλιστα διαχρονική, σε αυτό το καλλιτεχνικό μοτίβο των ειδωλίων, που δείχνει με ποιον τρόπο δημιουργήθηκαν οι παρόμοιες μορφές, κάτω από παρόμοιες συνθήκες και εμπειρίες.

 Υπάρχουν χαρακτηριστικά εγκυμοσύνης και σε απεικονίσεις ζώων π.χ στο Lascaux, που μας υποβάλλουν την ιδέα μιας μαγικής τελετουργίας για την πρόκληση της γονιμότητας των κοπαδιών και για την ανθρώπινη ευημερία. Η ζωγραφισμένη μορφή ενός ζώου, περνούσε στη συνείδηση, σαν κάτι που ήταν αληθινά μέρος της ψυχής του ζώου αυτού που είχε απεικονιστεί. Αν ήταν ζώο-τοτέμ, τότε η μαγεία περιλάμβανε όλα τα άτομα του είδους του. 

 (Απόσπασμα από τη μελέτη μου με τον τίτλο: «Τα Φυσικά Πρότυπα στην Τέχνη και στη Θρησκεία-Μια επισκόπηση της εξέλιξης του Πολιτισμού» 

Κεφ: Έργα της προϊστορικής Τέχνης)