Τών Φώτων κάποτε στα Θερμιά

ΤΩΝ ΦΩΤΩΝ ΚΑΠΟΤΕ ΣΤΑ ΘΕΡΜΙΑ

Τα Θεοφάνεια ή Επιφάνεια και Φώτα ή Φωτά , είναι η μεγάλη ετήσια χριστιανική γιορτή της Βάπτισης του Ιησού Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό από τον Άγιο Ιωάννη το Βαπτιστή . Το όνομα προκύπτει από τη φανέρωση των τριών προσώπων της Αγίας Τριάδας.

Η νίκη του φωτός απέναντι στο σκοτάδι και ένα ξεκίνημα της ανθρωπότητας που σηματοδοτείται από το χριστιανικό βάπτισμα και τον αγιασμό του κόσμου κυριαρχούν ως συμβολισμοί στη γιορτή των Θεοφανείων και στα έθιμα που τη συνοδεύουν όπως στην Ελλάδα και την Κύθνο. Οι πολλές εκδηλώσεις των Θεοφανείων αποτελούν διαιώνιση αρχαίων-ελληνικών εθίμων. Τα Φώτα , όντας καθαρά χριστιανική , με βαθύ δογματικό περιεχόμενο, αφομοιώθηκε εθιμικά στο εσωτερικό της νεοελληνικής λαϊκής παράδοσης, διατηρώντας σε αξιοσημείωτο βαθμό το μεταφυσικό περιεχόμενο της «θεϊκής επιφάνειας»-των Θεοφανείων-διαβρέχοντας το σύνολο των σχετικών δοξασιών και των αισθημάτων που η μνήμη διέσωσε από παλαιότερους γιορτασμούς.

Βασική τελετουργία είναι ο Αγιασμός των υδάτων με την κατάδυση του Σταυρού κατά μίμηση της Βάπτισης του Θεανθρώπου ,Στην ελληνική εθιμολογία ο εν λόγω αγιασμός έχει και την έννοια του καθαρμού ,του εξαγνισμού των ανθρώπων ,καθώς και της απαλλαγής του από την επήρεια των δαιμονίων.

Και η μνήμη ταξιδεύει τη δεκαετία του 1960.

Στα Θερμιά την παραμονή των Θεοφανείων γίνεται η «πρωτάγιαση». Ο παπά -Μανώλης στο Θεολόγο και ο παπα-Γιώργης στη Αγία Τριάδα , νωρίς τα χαράματα για να προλάβουν να βγουν ν΄αγιάσουν, ψάλλουν την ακολουθία των Μεγάλων Ωρών με αναγνώσματα από την Παλαιά Διαθήκη. Μετά ακολουθεί ο Μεγάλος Αγιασμός με ευχές και ποιητικούς ύμνους. Πάνω σε στολισμένη από κλαδιά μικροεξέδρα, την παραμονή μόνο μέσα στην εκκλησία, γίνεται η ευλόγηση των υδάτων . Μετά την απόλυση θα πάρει ο παπάς από το αγιασμένο νερό -τον αγιασμό- και θα βγει στα σπίτια και στα μαγαζιά της ενορίας του «ν’ αγιάσει». Το παπαδάκι δίπλα του κρατά το χάλκινο συνήθως δοχείο με τον αγιασμό. Ο παπάς φορώντας μόνο πετραχήλι και κρατώντας φιλοτεχνημένη από άνθη «αγιαστούρα» ραντίζει εδώ κι εκεί, ψάλλοντας το «εν Ιορδάνη». Ολοι προσφέρουν τον οβολό τους, συνήθως κέρματα, που τα ρίχνουν μέσα στο ντενεκάκι του αγιασμού. Ο καθηγητής Δημ.Σωτ. Λουκάτος σημειώνει:«Αυτό δεν είναι προχειρότητα ,έχει και σημασία αγιασμού του ίδιου του χρήματος!»

Κάποιες Θερμιώτισσες ζητούν από τον παππά να καθίσει στον καναπέ ή σε κάποια καρέκλα , όπως κάθεται η κλωσσού ,για να έχουν «καλή-γόνιμη» χρονιά.

Η μάνα Μοσχούλα ζητά από τον παπά –Μανώλη να αγιάσει όλο το σπίτι, που αστράφτει από καθαριότητα, κάθε του γωνιά. Σε ξεχωριστό μπουκαλάκι φυλάει τον αγιασμό που θα ραντίσει ο πατέρας τα ζωντανά και τα χωράφια για νάχουν καλά γεννητούρια και καλά γενήματα .Σε άλλο μπουκαλάκι αγιασμός που θα φυλαχτεί στα εικονίσματα.

Λίγα παιδιά έλεγαν το βράδυ τα κάλαντα των Φώτων.

«Σήμερα τα Φώτα και ο φωτισμός

Και χαρά μεγάλη στ΄αφέντη μας.

Κάτω στον Ιορδάνη τον ποταμό

Ειν΄η Παναγιά η Δέσποινα

Με τα θυμιατούρια στα δάχτυλα

Και τον Άι-Γιάννη παρακαλεί:

«Άγιε μου Γιάννη Πρόδρομε,

Δύνασαι βαφτίσεις Θεού παιδί;»

«Δύναμαι και θέλω και προσκυνώ

Και τον Κύριό μου παρακαλώ.

Αύριο θ΄ανέβω στους ουρανούς

Να καταπατήσω τα είδωλα

Και θε να κατέβω στον ποταμό

Για να βαφτίσω, Σε ,το Χριστό».

Ανήμερα τα Θεοφάνια οι ιερείς στην πρωινή λειτουργία, φορούν τα εξαίρετα άμφια, ο Θεολόγος και η Αγία Τριάδα στολισμένοι με πρασινάδες, και Το «εν Ιορδάνη» ψάλλεται, χαρούμενο και πανηγυρικό και οι καμπάνες σημαίνουν αναγγέλλοντας κάτι καινούργιο. Όλοι παίρνουν αγιασμό που θα τον πιουν.

Μετά τις μεγάλες Ευχές, κλήρος και εκκλησίασμα βγαίνουν με πομπή για να αγιαστούν τα πηγάδια που ανήκουν στην ενορία τους. Όλα τα παιδιά τρέχουμε ακολουθώντας την πομπή με τον Παπά-Μανώλη στο Πάνω πηγάδι(Πάνω πιάδι) , το «Χειροπήγαδο», μετά στο Μεσιανό. Ο Παπά-Γιώργης πηγαίνει στη «Φουντάνα».

Αν και Γενάρης, θυμάμαι ότι ο ήλιος έχει ανυψωθεί στον ουρανό και η πρωϊνή ομίχλη έχει διαλυθεί. Ημέρα γλυκιά, σαν μέρα άνοιξης. Φτάνουμε στο «Πάνω πιάδι». Εμείς τα παιδιά πρώτη σειρά γύρω από το πηγάδι. Ο Παπά-Μανώλης αφήνει το καλυμμαύκι του , στρέφεται στην ανατολή βλέποντας τα ουράνια, κάνει το σταυρό του και αρχίζει την ευχή….. «Μέγας ει, Κύριε….» .

Δίπλα του η θείτσα Παγώνα του Σταυρή με ένα καλοφτιαγμένο καλαθάκι, σκεπασμένο με ολόλευκη πετσέτα.

Ο Παπάς ευλογεί το στόμιο του πηγαδιού σταυροειδώς, βαπτίζει τον τίμιο Σταυρό, δεμένο με λευκή κορδέλα, κατεβάζοντάς Τον στο νερό του πηγαδιού και ανεβάζοντάς Τον , ψάλλοντας τρεις φορές το τροπάριο :

«Εν Ιορδάνη βαπτιζομένου σου Κύριε, η της Τριάδος εφανερώθη προσκύνησις

του γαρ Γεννήτορος η φωνή προσεμαρτύρει σοι, αγαπητόν σε Υιόν ονομάζουσα

και το Πνεύμα εν είδει περιστεράς, εβεβαίου του λόγου το ασφαλές. Ο επιφανείς Χριστέ ο Θεός, και τον κόσμον φωτίσας δόξα σοι.»

Και με το που ακούγεται το «…εν είδει περιστεράς…», από το καλάθι της θείτσας Παγώνας πετιόνται ψηλά τα περιστέρια που είχε κρυμμένα.

Και τα παιδικά μας μάτια φώτιζαν αγνότητα, αθωότητα, ελευθερία, πνευματικότητα, αρχέγονα νερά….

Έπειτα όλοι ασπάζονται το Σταυρό και το δεξί χέρι του παπά-Μανώλη και επιστρέφουν στα σπίτια τους, γεμάτοι ελπίδες να συνεχίσουν με νέες δυνάμεις και θάρρος στο σκληρό, αλλά ευλογημένο αγώνα της ζωής.

Σειρά μετά για αγιασμό είχε το Χειροπήγαδο.

Δεν πηγαίνανε τότε στα Θερμιά να αγιαστούν τα λιμάνια και οι θάλασσες. Δε βιοπορούσαν τότε οι Θερμιώτες από τη θάλασσα. Από τη γεωργία και την κτηνοτροφία έβγαζαν το ψωμί τους.

Βιβλιογραφία:

1.Γεωργίου Σπυριδάκη:ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ,(ΛΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΝΕΩΤΕΡΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ),τ. Β΄(Κοινωνικός και πνευματικός Βίος) Αθήνα 1972

2. Δημητρίου Σωτ. Λουκάτου, Χριστουγεννιάτικα και των Γιορτών ,Εκδόσεις Φιλιππότη, Αθήνα, 1997

3. Γιώργη Βενετούλια, Της Κύθνου τα τραγούδια, Εκδόσεις Δήμου Κύθνου, Κύθνος 1999

4.Προφορικές μαρτυρίες: Μαρία Φίλιππα το γένος Κοκιασμένου, Μιχάλης Εμ. Παπαμακάριος.

Ειρήνη Κ. Βλαστάρη

Γενάρης του 2024

Πηγή : Νόστος