«Παλαιοί πέτρινοι φάροι και φανοί στις ελληνικές θάλασσες» του Ανδριώτη Γιώργου Παπαδόπουλου – Ενα ιδιότυπο «προσκύνημα» στους πέτρινους «πύργους»

Aπό τους Οθωνούς, στα βόρεια της Κέρκυρας, έως το μικρό νησάκι Στρογγύλη κοντά στο Καστελλόριζο, και από την Αλεξανδρούπολη μέχρι τη Γαύδο, ο Γιώργος Παπαδόπουλος διήνυσε εκατοντάδες χιλιάδες χιλιόμετρα, αναζητώντας τα ίχνη των μικρών ή μεγαλύτερων φωτεινών πέτρινων «πύργων», που κάποτε προφύλασσαν τους ναυτικούς από αφανείς κινδύνους, τους καθοδηγούσαν μέσα στο βαθύ σκοτάδι ή τους γαλήνευαν με την υπόσχεση ότι το λιμάνι ήταν πια σε απόσταση αναπνοής.

Στόχος του δεν ήταν μόνο να ολοκληρώσει το ιδιότυπο «προσκύνημα» στους παλιούς φάρους της χώρας, που ξεκίνησε το 2000 και διήρκεσε περίπου μία δεκαετία, αλλά να συμβάλει στην προστασία και αποκατάσταση αυτών των μνημείων της νεότερης ιστορίας. Οπως σημειώνει ο ίδιος στην εισαγωγή του βιβλίου του «Παλαιοί πέτρινοι φάροι και φανοί στις ελληνικές θάλασσες», από τους πέτρινους φάρους που διέθετε το εγχώριο δίκτυο, λιγότεροι από 120 παραμένουν ως το 1935 στη θέση τους. Ελάχιστοι είναι επανδρωμένοι, περισσότεροι έχουν αυτοματοποιηθεί και αρκετοί είναι σε ερειπιώδη κατάσταση, καθώς η ανακαίνιση τους στοιχίζει πιο ακριβά από την αντικατάστασή τους με μεταλλικές κατασκευές. Δεδομένου ότι το Πολεμικό Ναυτικό δεν διαθέτει πια τους απαραίτητους πόρους, το δύσκολο έργο της συντήρησής τους εναπόκειται σε μη κερδοσκοπικούς φορείς, όπως το Ιδρυμα Λασκαρίδη, ή ιδιώτες, σαν τους Ανδριώτες εφοπλιστές που ανέλαβαν να ανακαινίσουν τον φάρο του Τουρλίτη – τον μοναδικό στον ελλαδικό χώρο που έχει χτιστεί πάνω σε βράχο.

Γεννημένος στην Ανδρο, ο Γιώργος Παπαδόπουλος συνδέθηκε από νωρίς με το υδάτινο στοιχείο και ο επιβλητικός φάρος της Φάσσας -ένας από τους ισχυρότερους του ελληνικού δικτύου-, ασκούσε ιδιαίτερη γοητεία στη νεανική του φαντασία. Μεγαλώνοντας, δεν ακολούθησε τα βήματα του καπετάνιου παππού του, ωστόσο υπηρέτησε για 35 χρόνια στην τελωνειακή υπηρεσία: «Δεν απέχει και τόσο πολύ» αστειεύεται μιλώντας στην «Κ». Πριν από περίπου 15 χρόνια, όταν πλέον ήταν προϊστάμενος στο Τμήμα Δίωξης Ναρκωτικών του ΣΔΟΕ Αττικής -θέση στην οποία παρέμεινε ώς τη συνταξιοδότησή του το 2014-, έδωσε στον εαυτό του την υπόσχεση να πάει «όπου υπάρχουν πέτρινοι φάροι, ακόμα και αν είναι μόνο ερείπια». Εκμεταλλευόμενος τις ευκαιρίες, που του πρόσφεραν τα επαγγελματικά ταξίδια, αλλά και προγραμματίζοντας τις διακοπές του έτσι ώστε να μπορούν να συνδυαστούν με εξορμήσεις σε απόκρημνα υψώματα και ακατοίκητα νησιά, κατάφερε να πραγματοποιήσει το «όνειρό» του.

Οι φωτογραφίες των σχεδόν 150 φάρων, που επισκέφθηκε στη διάρκεια των ταξιδιών του, παρουσιάζονται στην έκδοση συνοδευόμενες από πληροφορίες για κάθε μνημείο και την ιστορία του, όπως επίσης και αποσπάσματα από το βιβλίο του Λ. Πετρομανιάτη «Φαροφύλακες», τα έργα του εκσυγχρονιστή του φαρικού δικτύου, Στυλιανού Λυκούδη, και άλλες πηγές. Ετσι, ο αναγνώστης μαθαίνει ότι, στα πρώτα χρόνια από την έναρξη λειτουργίας του, ο φάρος στη Φάσσα της Ανδρου εξέπεμπε τόσο δυνατό φως, που σύμφωνα με την τοπική παράδοση οι αγρότες της περιοχής όργωναν τα χωράφια τους τη νύχτα. Πως η τραγωδία με το ατμόπλοιο «Χειμάρα» πιθανότατα θα είχε αποφευχθεί αν ο φάρος της νησίδας Βερδούγι δεν βρισκόταν εκτός λειτουργίας, ύστερα από τις σοβαρές ζημιές που είχε υποστεί στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Οτι το νησί της Δοκού υπήρξε αντικείμενο διεκδίκησης από την Υδρα και τις Σπέτσες στα χρόνια βασιλείας του Οθωνα και ότι, το 1949, η αντικατάσταση του παλιού μηχανισμού του φάρου στη νησίδα Μάραθο, πλέον ενωμένης με το λιμάνι του Γυθείου, προκάλεσε έντονες αντιδράσεις από πλευράς των κατοίκων. Οτι το 1932, οι δύο φαροφύλακες του Αγίου Ευσταθίου, του νησιού ανάμεσα στη Μήλο και την Κίμωλο, πνίγηκαν προσπαθώντας να «δραπετεύσουν» από τον φάρο, όπου είχαν παραμείνει εγκλωβισμένοι για δεκαπέντε μέρες εξαιτίας των ισχυρών ανέμων. Ο συγγραφέας δεν παραλείπει να υμνήσει την αφοσίωση των φαροφυλάκων, που καλούνταν να επιβιώσουν σε αντίξοες συνθήκες, αλλά σε διάστημα δύο αιώνων κανένας τους δεν φαίνεται να αμέλησε τα καθήκοντά του.

Από το λεύκωμα δεν λείπουν οι πληροφορίες για τον τρόπο πρόσβασης στους φάρους, επομένως μπορεί να χρησιμεύσει και ως ταξιδιωτικός οδηγός από όσους ενδιαφέρονται να ακολουθήσουν τα βήματα του συγγραφέα. Οι φάροι των ελληνικών θαλασσών ίσως δεν μπορούν να συγκριθούν με τους επιβλητικούς φωταγωγημένους πύργους στα άγρια τοπία του Ατλαντικού, παραδέχεται ο ίδιος. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν διαθέτουμε αξιόλογους φάρους, με χαρακτηριστικό παράδειγμα εκείνον στο Γαϊδουρονήσι της Σύρου: Με ύψος σχεδόν 30 μέτρα, είναι ο ψηλότερος του Αιγαίου, αν και το μέγεθος του δεν υπαγορεύτηκε από τις ανάγκες της ναυσιπλοΐας, αλλά από την ευμάρεια της τοπικής αστικής τάξης.

​​Το βιβλίο του Γιώργου Φ. Παπαδόπουλου κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ωκεανίδα.

Λίγα λόγια για το βιβλίο

Ακοίμητοι, μοναχικοί, οι δέσμες τους ταξιδεύουν τις νύχτες στις σκοτεινές θάλασσες. Ακίνητοι παλιοί φρουροί για τα πλεούμενα κάθε λογής άλλων εποχών. Κτισμένοι σε απόκρημνα ακρωτήρια, σε ερημονήσια ή σε πολύβουα λιμάνια.
Ένα ξεχωριστό φωτογραφικό ταξίδι θα έχει την ευκαιρία, να κάνει ο αναγνώστης αυτού του ιδιαίτερου λευκώματος ανάμεσα σε φάρους από το παρελθόν και το παρόν που στέκονται ακοίμητοι φρουροί των ελληνικών θαλασσών. Ο φάρος, το σύμβολο των λιμανιών, ο ορκισμένος φρουρός των ναυτικών και των ταξιδιωτών, φωτίζει περίτεχνα μνημεία που αποτελούν σημεία αναφοράς για ντόπιους και περιηγητές.

Ο πρώτος φάρος της Ελλάδος που λειτούργησε στην Αίγινα, την πρώτη πρωτεύουσα με απόφαση του Καποδίστρια το 1829 και κατασκευάστηκε πάνω στο εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου του Θαλασσινού, δεν έχει αφήσει πια πίσω του, κανένα υλικό ίχνος. Στις πιο άγριες όμως και απόκρημνες άκρες ονομαστών ακρωτηρίων γεμάτων από θαλασσινές ιστορίες και θρύλους, οι φάροι του Ταίναρου, του Κάβο Μαλιά, του Ελαφονησιού, του Αφορεσμένου Κάβου και πολλοί άλλοι εξακολουθούν να μας διηγούνται τις ιστορίες τους.
Οι φάροι, πάντα πρόσφεραν μεγάλη ανακούφιση τους ναυτικούς κάθε φορά που τους αντίκριζαν μπαίνοντας με ασφάλεια στα λιμάνια, που μετατρέπονται σε σπίτια άγριων πουλιών στα μακρινά ερημονήσια, που φιλοξένησαν οικογένειες και μεγάλωσαν στις δομές τους παιδιά έχουν μια ξεχωριστή ιστορία την οποία σας καλούν να γνωρίσετε.

Κεντρικό κείμενο από την Καθημερινή

Πηγή :