Σαλπάροντας για τη φιλελεύθερη Ουτοπία

Γράφει ο Σαράντος  Χαρέας 

Σαλπάροντας για τη φιλελεύθερη Ουτοπία

Ο καπιταλισμός είναι η πληρέστερη έκφραση του αναρχισμού
και ο αναρχισμός η πληρέστερη έκφραση του καπιταλισμού.
Murray Rothbard

Ο σπουδαίος ιρλανδός ελευθεριακός συγγραφέας Oscar Wilde έλεγε πως, ένας χάρτης του κόσμου που δεν περιλαμβάνει την Ουτοπία δεν αξίζει ούτε να τον κοιτάξεις, γιατί αφήνει έξω μια χώρα προς την οποία η ανθρωπότητα πάντοτε κατευθύνεται. Και όταν η ανθρωπότητα φτάνει εκεί, κοιτάζει μακριά και, βλέποντας μία καλύτερη χώρα, σαλπάρει. Η πρόοδος είναι η πραγματοποίηση των Ουτοπιών.

Ποιος ελευθεριακός περίμενε ότι οι νεοφιλελεύθεροι θα υιοθετούσαν σήμερα, τον 21^ο αιώνα, τις δικές τους ιδέες; 

 

Καθώς όμως η επανάσταση και η διάψευση αποτελούν τον αέναο κύκλο της ουτοπικής κοινωνικής μηχανικής και ένας καταστροφικός, τυραννικός και ανθρωποκτόνος βολονταρισμός έρχεται να συντρίψει τα όνειρα και τις προσδοκίες των λαών και να ανταμείψουν μόνο τους πρόθυμους νέους εξουσιαστές, οι φιλελεύθεροι στάθηκαν σφόδρα επικριτικοί απέναντι στον τελεολογικό αισθητισμό των διαφόρων ουτοπικών σχεδίων (Edmund Burke, Karl Popper, κ.ά).

Ωστόσο, ο φιλελευθερισμός ως απότοκος του πνεύματος του Διαφωτισμού, της «υπόσχεσης του μέλλοντος» (Conan), είναι συνυφασμένος με την έννοια της προόδου. Και δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να συγχέεται με τη στατική, συντηρητική και τελικά καθεστωτική λογική του «καλύτερου δυνατού κόσμου» (Leibniz). Έτσι, ακόμη και μέσα στη δίνη του β’ παγκόσμιου πολέμου και τη κυριαρχία των ολοκληρωτικών ιδεολογιών, διανοητές όπως ο Friedrich Hayek δεν έπαψαν να οραματίζονται έναν κόσμο ατομικής και συλλογικής ανάπτυξης, αξιοπρέπειας και ευημερίας.

Όταν θα έχουν αφανίσει τους λαούς και θα έχουν εξουδετερώσει τα έθνη.

Πέρα από τον Hayek, η «μετα-ουτοπία» του αμερικανού πολιτικού φιλόσοφου Robert Nozick, το «ελάχιστο κράτος» της ρωσο-αμερικανίδας συγγραφέως Ayn Rand (minarchism) και φυσικά η καπιταλιστική αναρχική κοινωνία του David Friedman, κεντρίζουν τη σκέψη του ανοιχτόμυαλου και απαιτητικού αναγνώστη στη κατεύθυνση μίας εναλλακτικής κοινωνικής συγκρότησης με βάση το πρωτείο του ατόμου. Κοινός τόπος όλων, η από-πολιτικοποίηση του κράτους, κάτι που εν πολλοίς αντανακλά τον κλασσικό φιλελευθερισμό του 19ου αιώνα και το «ουδέτερο κράτος» του Benjamin Constant.

Από – πολιτικοποίηση του κράτους και ακραίος κρατισμός. Δοκιμάζεται έτσι μια χώρα οικονομικά υποανάπτυκτη, πολιτικά κουρασμένη, πνευματικά κουρασμένη με την  αριστερή πολιτική « επαναστατική » ηγεσία να είναι γραφειοκρατικά αρτηριοσκληρωμένη και διοικητικά αστική, δηλαδή συγκεντρωτική, με λίγα λόγια καθόλου επαναστατική και τον όχλο, την πλειοψηφία, παραπλανημένο από απατηλά αγαθά, επιδιώκει την αυτοκαταστροφή του. Και οι μειοψηφία, πάντα τυχοδιώκτες των πολλών, αυτοκτονεί ή τρελαίνεται. 

Ο μελετητής της ιστορίας των πολιτικών ιδεών δεν μπορεί επίσης παρά να παρατηρήσει πως, η λογοτεχνία συνδιαλέγεται συχνότατα παραγωγικά με την «ουτοπική» πολιτική θεωρία. Από τους ουτοπικούς σοσιαλιστές και την Ουτοπία του Thomas More, μέχρι το Κεφάλαιο του Καρλ Μαρξ και το Άγνωστο Αριστούργημα του Honoré de Balzac, τα παραδείγματα πάμπολλα. Ειδικά το παρεξηγημένο είδος της επιστημονικής φαντασίας, αποτελεί διαρκή επίδραση για την ελευθεριακή (libertarian) σκέψη (Philip K Dick, Ursula Le Guin, Ray_Bradbury, κ.ά).

Για τον αμερικανό αναρχο-καπιταλιστή διανοητή David Friedman, αρχική πηγή έμπνευσης στάθηκε το έργο του αμερικανού συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας Robert Heinlein και η πολυβραβευμένη νουβέλα του The Moon is a Harsh Mistress. 

Στην ιστορία, που διαδραματίζεται το έτος 2075 στη Σελήνη, η αυταρχική ομοσπονδιακή κυβέρνηση της Γης έχει δημιουργήσει αποικίες όπου κατοικούν ποινικοί και αντικαθεστωτικοί κρατούμενοι καθώς και οι απόγονοι τους. Οι αποικίες εξεγείρονται υπό τη καθοδήγηση του καθηγητού Bernardo de La Paz με σκοπό την απεξάρτηση από τη γήινη εξουσία και την εγκαθίδρυση ενός κοινωνικού συστήματος που αποκαλείται «ορθολογική αναρχία» (rational anarchism), όπου όλες οι αποφάσεις λαμβάνονται από τους πολίτες που φέρουν την ευθύνη των πράξεων τους, χωρίς την ιεραρχική δια-μεσολάβηση κάποιας κεντρικής εξουσίας, «ένα τέλειο σύστημα βασισμένο στις ατέλειες των ανθρώπων». Ωστόσο, παρά την επιτυχή κατάληξη της επανάστασης, η συνέχεια διαψεύδει τους εμπνευστές της καθώς τα αντι-φιλελεύθερα και λεγκαλιστικά (legalist) ένστικτα των πολιτών καθορίζουν την τελική μορφή της πολιτικής συμβίωσης.

Στο σημαντικό έργο του The Machinery of Freedom- Guide to a Radical Capitalism, ο David Friedman επιχειρεί να μεγιστοποιήσει την κοινωνική ευημερία μεταφέροντας παραδοσιακές κρατικές/ κυβερνητικές λειτουργίες στις αγορές. Διόλου τυχαία, το βιβλίο αφιερώνεται στον Robert Heinlein (μαζί με τον πατέρα του Milton Friedman και τον Friedrich Hayek), ενώ έχει συγγράψει κείμενο με τον χαρακτηριστικό τίτλο Rational Anarchism. Στην πραγματικότητα, ο Friedman επιχειρεί να επεξεργαστεί εκείνες τις προϋποθέσεις που θα οδηγούσαν το κοινωνικό πείραμα στις αποικίες της Σελήνης στην επιτυχία.

Και έτσι γεννιούνται οι κρίσεις, με χαρακτήρα καθαρά πολιτικό. Να διαχωρίσουν την οικονομία από την κοινωνία. Να επιβάλλονται οι νόμοι της αγοράς ως κυρίαρχοι. 

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το κεφάλαιο που αναφέρεται στο σύστημα απονομής δικαιοσύνης και επιβολής των νόμων. Στο Police, Courts and Laws- on the Market διερευνά τις προϋποθέσεις αποτελεσματικής λειτουργίας ενός συστήματος ρύθμισης των κοινωνικών σχέσεων, απομακρυσμένο από το κυρίαρχο νομικό και ηθικό πατερναλισμό (legal and moral paternalism) και βασισμένο μηχανισμό των αγορών και τις αυθόρμητες τάξεις (spontaneous orders) που αυτές παράγουν. Σκέψεις που αξίζει να μελετηθούν και υπό το επίκαιρο πρίσμα της εφαρμογής της ελληνικής έννομης τάξης λαμβάνοντας υπόψη τις συνθήκες κράτησης και υπερ-πληθυσμού των φυλακών καθώς και τις επαναλαμβανόμενες και ανεπίτρεπτες αυθαιρεσίες στην επιβολή της τάξης. 

Είναι ακόμη εντυπωσιακό πως αρκετά από τα σημεία που αναπτύσσει ο Friedman, όπως η ιδιωτικοποίηση των ταχυδρομικών υπηρεσιών, φαντάζουν σήμερα, τρεις δεκαετίες μετά, εντελώς ξεπερασμένα κυρίως λόγω της τεχνολογικής προόδου. Ο Friedman αναγνωρίζει τον αποφασιστικό ρόλο της τεχνολογίας και προς τούτο, στο πρόσφατο βιβλίο του Future Imperfect- Technology and Freedom in an Uncertain World διερευνά τους πιθανούς τρόπους με τους οποίους οι τεχνολογικές εξελίξεις θα επηρεάσουν την κοινωνική συμβίωση στο μέλλον.

O David Friedman εντάσσεται στη σχολή του αναρχο-καπιταλισμού, όπου κυριαρχεί η μορφή του αμερικανού διανοητή Murray Rothbard (στον οποίο πιστώνεται κι ο όρος). Στα κυριότερα έργα του, το The Ethics of Liberty όπου διερευνώνται οι αξιακές προϋποθέσεις της αναρχο-φιλελεύθερης κοινωνικής συγκρότησης και το For a New Liberty, όπου παρουσιάζονται ορισμένες πρακτικές εφαρμογές της (εκπαίδευση, ασφάλεια, νόμισμα, δημόσια τάξη, κ.λπ), ο Rothbard αναπτύσσει ένα πολιτικό-οικονομικό σύστημα, με άξονες τo laissez-faire στην οικονομία και την «ιδιοκτησία του εαυτού» (self-ownership) στην ηθική (ethics).

Ωστόσο, ο Friedman παραμένει φιλοσοφικά ωφελιμιστής (utilitarian) και συνεπειοκράτης (consequentialist), ενώ ο Rothbard όπως άλλωστε και το μεγαλύτερο κομμάτι αυτού του σημαντικού διανοητικού ρεύματος (σχολή των Αυστριακών Οικονομικών, κ.ά.) ακολουθεί αξιακή-δεοντολογική (normative) αναπτύσσοντας ένα φιλελευθερισμό φυσικών δικαιωμάτων (natural rights libertarianism).

Σε κάθε περίπτωση, το ρεύμα του αναρχο-φιλελευθερισμού στο σύνολό του υιοθετεί μια αντιπολιτική στάση που δεν έχει κοινά με την πολιτική απάθεια ή την λαϊκιστική ισοπέδωση των ημερών μας, αλλά αντίθετα πρόκειται για μια συνεπή κριτική των ιεραρχικών (ακόμη και δημοκρατικών) εξουσιαστικών σχέσεων και για μια διαρκή αναζήτηση της κοινωνικής και πολιτικής χειραφέτησης των ατόμων.

Σύμφωνα με τον ούγγρο αναρχο-φιλελεύθερο διανοητή Antony de Jasay, «παρά τη λογική της θέσης πως το κράτος δεν είναι πραγματικά αναγκαίο, και την έλξη της εύτακτης αναρχίας, δεν αξίζει η προσπάθεια να υπερασπίζεται κάποιος την εξαφάνιση του κράτους. Αξίζει όμως τον κόπο η συνεχής αμφισβήτηση της νομιμοποίησης του…

Το καλύτερο που μπορεί να κάνει ο συνεπής φιλελευθερισμός είναι να αντιμάχεται την εισβολή του κράτους βήμα-βήμα, εκεί όπου κάποιος ιδιωτικός χώρος μπορεί ακόμη να προστατευθεί και ο δημόσιος χώρος να ανακτηθεί». 

Και σε αυτή τη κατεύθυνση το έργο του David Friedman στέκεται φωτεινός φάρος ώστε να βρει το φιλελεύθερο σκαρί τη ρότα για την Ουτοπία.

Συμπέρασμα:

Πάρτε μαζί σας νερό, το ταξίδι για την φιλελεύθερη ουτοπία έχει πολλή ξηρασία.

Πηγή :