Η κρίση, το ψάρεμα & η προοπτική του

 Kείμενο Κωστής Γεωργάς

Ακούγεται η άποψη ότι η κρίση δεν είναι απλά οικονομική αλλά πολυεπίπεδη. 

Επιβεβαιώνεται αυτό, παντού υπάρχει θέμα. Το ψάρεμα το ίδιο, ως διαδικασία οικονομική, κοινωνική και πολιτική, δεν εξαιρείται.

 Όπως παντού, έτσι κι εδώ προσεγγίζουμε σημείο καμπής, από τη διαχείριση του οποίου θα κριθεί το μέλλον τόσο της θάλασσας όσο και των ψαράδων.

 Στο σύντομη αναδρομή που ακολουθεί, θα δείξουμε πως φθάσαμε εδώ. 

Η κατανόηση είναι πάντα το πρώτο βήμα.

Το τέλος του πολέμου σηματοδοτεί μια νέα εποχή για τη θάλασσα, μια εποχή όπου το πετρέλαιο και τα παράγωγά του εξοπλίζουν τα αλιευτικά σκάφη με ενέργεια και εργαλεία, παρέχουν τα μέσα και ανοίγουν το δρόμο για την εκβιομηχάνιση της αλιείας που θα ακολουθούσε. 

Το νάιλον, που θα αποτελέσει την πρώτη ύλη για τα δίχτυα κάθε λογής και τα παραγάδια, ήταν η κύριο εργαλείο της ανάπτυξης σε αυτόν τον ξέφρενο ανταγωνισμό με τη θάλασσα. 

Το πετρέλαιο, οι μηχανές εσωτερικής καύσης, τα μηχανικά και υδραυλικά βίτζια, όλα αυτά διευκόλυναν κι έκαναν εξαιρετικά αποδοτικότερη τη δύσκολη προσπάθεια στο αφιλόξενο περιβάλλον.

 Αυτή ακριβώς η εποχή είναι που οπλίζει και τον ψαροκυνηγό με βασικά εξαρτήματα εξοπλισμού και τον προμηθεύει με κάποια sine qua non εργαλεία ώστε να διεισδύσει στον υποβρύχιο κόσμο. Μάσκα, πτερύγια, στολή, λάστιχα των όπλων, όλα δημιουργήματα της εποχής του πετρελαίου.

Σε σχέση με το ψάρεμα και την εντατικοποίησή του στο μεσογειακό κόσμο, και μάλιστα στο δυτικό κόσμο, τον συνδεδεμένο στο άρμα του κεφαλαίου και της ανάπτυξης, συντρέχει μια σύμπτωση που αξίζει να αναφερθεί. 

Μέχρι και το 1945 η ευρωπαϊκή ήπειρος κάθε τρεις και λίγο συνταρασσόταν από καταστροφικούς και αιματηρούς πολέμους. Από το 1945 και μετά, (1949 για την Ελλάδα, οπότε έληξε και ο εμφύλιος)περάσαμε στη μεγαλύτερη σε διάρκεια περίοδο ειρήνης που γνώρισε ποτέ αυτός ο κόσμος. 

Με την έναρξη αυτής της περιόδου ξεκίνησε ουσιαστικά η εντατικοποίηση και η διεύρυνση της αλιευτικής προσπάθειας και μπήκε ουσιαστικό «χέρι» σε έναν κόσμο που είχε εν πολλοίς μείνει εκτός συναγωνισμού, που είχε τύχει σεβασμού και είχε μέχρι τότε θεωρηθεί κάτι σαν άσυλο, τελευταίο καταφύγιο..

 Θα μπορούσε να πει κανείς, ότι η βία, που μέχρι τότε εύρισκε διέξοδο στους πολέμους, εθνικούς και εμφύλιους, έμεινε ξαφνικά χωρίς αντικείμενο, χωρίς ζωτικό χώρο έκφρασης. 

Έτσι, αφού πάψαμε πια να έχουμε τη δυνατότητα θανάτωσης των αδελφών μας, στραφήκαμε, άλλοι προς εκτόνωση κι άλλοι από ανάγκη, «στ' αδέλφια μας, τα ψάρια», σύμφωνα με την εξαιρετικά επιτυχή προσωποποίηση αγνώστου στιχουργού μικρασιάτικου ρεμπέτικου.

Αυτή η εποχή λοιπόν αποκορυφώνεται σήμερα, στη διάρκεια της ιστορίας και του ψαροτούφεκου, αυτή την εποχή διανύουμε και κάθε πρόβλεψη για την κατάληξή της μοιάζει παρακινδυνευμένη.

Το ψαροτούφεκο κι ο πρόγονός του

Το καμάκι ως σύνεργο της ψαρικής υπήρχε ήδη από την προϊστορία, και ήταν μάλιστα το πρώτο, το αρχαιότερο όλων των αλιευτικών εργαλείων, ωστόσο ο ψαράς το εξακόντιζε από τη στεριά, ή από τη βάρκα προς τα ψάρια που πλησίαζαν στην επιφάνεια. 

Το χρησιμοποιούσε επίσης στο πυροφάνι, για να πιάνει ψάρια του βυθού, σε βάθη ωστόσο που λίγο μπορούσαν να ξεπερνούν το μήκος του.

Η είσοδος του καμακιστή στο νερό απετέλεσε κυριολεκτικά μια επανάσταση στην ιστορία της αλιείας, μια ποιοτική μεταβολή που σημάδεψε ήδη τρεις γενιές ψαράδων.

 Μια νέα χώρα απλώθηκε και ταυτόχρονα ένας νέος τρόπος αντίληψης και θεώρησης του κόσμου άρχισε να ξεδιπλώνεται, που ωστόσο προερχόταν από πολύ παλιά.

 Μετά από πάρα πολλά χρόνια αστικού τρόπου ζωής, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τις μεθόδους κτήσης της τροφής, αλλά και τους όρους συμμετοχής του στην τροφική αλυσίδα, ο homo sapiens επανήλθε εκεί που η φύση εξ αρχής είχε ορίσει: στο περιβάλλον, και μάλιστα στο θαλασσινό, το μόνο μη «κατακυριευμένο».

 Εκεί βρέθηκε να διεκδικεί ξανά το μερδικό του σε θηράματα, με ίσους όρους.

Το κυνήγι στη στεριά ουσιαστικά είχε τελειώσει ως φυσική διαδικασία και αναμέτρηση με τη φύση, με την κατασκευή των πρώτων πυροβόλων όπλων. Ήταν τόσο μεγάλο το πλεονέκτημα της νέας τεχνολογίας και ταυτόχρονα τόσο άδικο για τα θηράματα, που ο αγώνας ήταν πλέον εντελώς «στημένος», σικέ.

 Σε αυτή την άνιση μάχη, ο κάθε γηραλέος, αδύναμος, ανίκανος ή αδέξιος κυνηγός, μπορούσε πλέον χωρίς κανένα ρίσκο να θανατώσει ένα πανίσχυρο λιοντάρι, μια τεράστια αρκούδα, μια τίγρη.

 Μια γρήγορη αντιλόπη επίσης, μια αγριόπαπια. Είναι προφανές ότι με αυτούς τους όρους δεν μπορεί πια να λειτουργεί η φυσική επιλογή.

Με την είσοδο των κυνηγών στη θάλασσα όλα επανήλθαν στην εποχή του ακόντιου και του τόξου, τότε που η επιτυχία δεν στηριζόταν στην οπλική ισχύ, αλλά στο ένστικτο και στις φυσικές ικανότητες του θηρευτή. Οι οποίες φυσικές ικανότητες οφείλουν να διευρύνονται στη θάλασσα, στο βαθμό που απαιτείται η προσαρμογή σε ένα περιβάλλον εντελώς ακατάλληλο και αφιλόξενο.

Ο ψαράς έχει απέναντί του μια συλλογική συνείδηση. Όπως όλα τα ζωντανά πλάσματα, τα ψάρια μεταδίδουν τη γνώση μεταξύ τους πανεύκολα, με κραδασμούς, με κίνηση, με ήχους.

 Οφείλει να βρίσκεται πάντα ένα βήμα πιο μπροστά εάν θέλει να έχει επιτυχίες, τα κόλπα που χρησιμοποιεί πρέπει να είναι πρωτοποριακά και να εφαρμόζονται με τρόπο πειστικό, που να μην εγείρει επιφύλαξη και δυσπιστία στα θηράματά του. 

Ο νεωτερισμός στο ψάρεμα και η πρώιμη εφαρμογή καινοτόμων τεχνικών ήταν πάντα ένα εξαιρετικό πλεονέκτημα και καθοριστικός παράγοντας επιτυχίας.

 Σε αυτούς τους νεωτερισμούς στηρίχτηκε η εξέλιξη και αυτοί καθόρισαν την πορεία του υποβρύχιου ψαρέματος από τη γέννησή του μέχρι σήμερα.

Επίσης, κι αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό, επανερχόμενος στη θάλασσα ο κυνηγός βρέθηκε να συμμετέχει και πάλι στην αμείλικτα σκληρή, αδυσώπητη και ταυτόχρονα δίκαιη και εξισορροπητική διαδικασία της φυσικής επιλογής. 

 Ενώ στη στεριά η υπεροπλία του έναντι των θηραμάτων είχε εξαλείψει σχεδόν όλα τα αρνητικά ενδεχόμενα, εδώ, το ξένο περιβάλλον και οι αναρίθμητοι κίνδυνοι του αποδίδουν ξανά τις αμφίδρομες ιδιότητες του θηρευτή που ρισκάρει προκειμένου να επιτύχει τα ζητούμενο, την αμφισημία του θύτη που ανά πάσα στιγμή κινδυνεύει να μετατραπεί σε θύμα.

 Αυτό ακριβώς το γεγονός, γεγονός που επαληθεύεται δυστυχώς, είναι που αναδεικνύει το υποβρύχιο ψάρεμα ως την πιο ευγενή μορφή αλιείας.

Οι πρωτοπόροι

Στον Άη Στράτη οι εξόριστοι ζούσαν με το επίδομα των λίγων δραχμών που ως ξεροκόμματο τους πετούσαν οι νικητές, ανάμεσά τους πρώην δοσίλογοι, συνεργάτες. Πεινούσαν. Κάποιοι σκέφτηκαν τη θάλασσα. 

Ήταν μπροστά τους, κι ήταν γεμάτη ψάρια. Δεν είχαν όμως ούτε βάρκες, ούτε σύνεργα της ψαρικής.

 Με τα χέρια τους και με υποτυπώδη εργαλεία έφτιαξαν ψαροτούφεκα. Τα υλικά τους, σαμπρέλες, ελατήρια αναρτήσεων, σωλήνες ύδρευσης, σιδερόβεργες. 

Με στρογγυλά κρύσταλλα που τους έστειλαν οι δικοί τους έφτιαξαν τις πρώτες μάσκες. Μπήκαν στο νερό γυμνοί και δεν άργησαν να βρουν τους τρόπους να φέρνουν στο κατάλυμά τους τα πρώτα θηράματα. Τα ψάρια αφθονούσαν κι επιπλέον ήταν ακυνήγητα.

 Ο υποτυπώδης εξοπλισμός επαρκούσε. Σαργοί, ροφοί, χταπόδια, ό,τι ήθελαν ήταν στη διάθεσή τους. 

Η θάλασσα σα στοργική μάνα αγκάλιαζε τους κατατρεγμένους και τους χάριζε αυτά που η κοινωνία των ανθρώπων τους στερούσε. Επιτέλους χόρτασαν, ένιωσαν ξανά άνθρωποι, βρήκαν τη χαμένη τους αξιοπρέπεια και κέρδισαν επιτέλους μια θέση στον κόσμο. Κι ας ήταν ηττημένοι. 

Αυτοί, οι εξόριστοι, οι αποδιωγμένοι υπήρξαν από τους πρωτοπόρους, τους θεμελιωτές της τέχνης της ιχθυοθηρίας στην Ελλάδα. Δεν ξεκίνησαν για χάρη γούστου, ούτε για να ικανοποιήσουν σκοτεινά ένστικτα. Η ανάγκη τούς έσπρωξε στο νερό. 

Η ανάγκη αυτή είναι και το σημείο που προσδίδει ιερότητα στο λυκαυγές του ελληνικού ψαροτούφεκου, που το καθαγιάζει και το συνδέει με τις αλιευτικές παραδόσεις που οι ρίζες τους χάνονται μέσα στα βάθη της προϊστορίας.

Η πάλη των τάξεων...

Όπως όλα στην ταξική κοινωνία, και το ψαροτούφεκο είναι ταξικό. Υπάρχει το λαϊκό ψαρoτούφεκο, το ψαρoτούφεκο που έχει τις ρίζες του στον Άη Στράτη και εκπορεύεται από την ανάγκη της τροφής. 

Αυτό το ψαροτούφεκο σήμερα ανέρχεται, ευθέως ανάλογα με το ρυθμό της οικονομικής ύφεσης.

Υπάρχει το ψαροτούφεκο της μεσαίας τάξης, το ψαροτούφεκο life style, αυτό που αναπτύχθηκε την εποχή της «φούσκας» και εκπορεύεται και από την ανάγκη της επίδειξης. 

Το ψαροτούφεκο αυτό γεννήθηκε πριν δυο δεκαετίες, δημιούργησε περιουσίες για κάποιους, ενώ αρκετούς άτυχους έστειλε στον άλλο κόσμο. Αυτό το ψαροτούφεκο σήμερα κατέρχεται, αντιστρόφως ανάλογα με το ρυθμό της οικονομικής ύφεσης.

Διαχρονικά τέλος υπάρχει το ψαροτούφεκο της μεγαλοαστικής τάξης, εκείνο που εκφράζεται και εκπροσωπείται από κάποιους που ανακαλύπτουν ξέρες με το ελικόπτερο και τους την πέφτουν εξοπλισμένοι με την τελευταία λέξη της τεχνολογίας των συσκευών κλειστού κυκλώματος. 

Είναι οι άνθρωποι που όποτε ενοχλήθηκαν έστειλαν λιμενικούς να υπηρετήσουν στην παραμεθόριο. Είναι το ψαροτούφεκο της ντροπής και της διαστροφής, το ανερμάτιστο και ανήθικο, το ψαροτούφεκο που υπογραμμίζει τη βλακεία, την κακία και τη στρέβλωση της καταστροφικής ολιγαρχίας.

Οι γέφυρες έχουν κοπεί

Ως λαός δεν είχαμε σχεδόν καμιά δυνατότητα επιλογής, από ό, τι φαίνεται. Η επιστροφή, μοιάζει πια ουτοπική, οι γέφυρες με το παρελθόν έχουν κοπεί. Προχωράμε λοιπόν κι εμείς αυτόν τον δίχως επιστροφή δρόμο, προσπαθώντας πάντα να προσαρμοζόμαστε.

Ό,τι δεν προσαρμόζεται σε αυτόν τον κόσμο, είναι καταδικασμένο σε αφανισμό.

Δεν είναι όμως εύκολο το έργο της προσαρμογής. Τα προβλήματα έχουν συσσωρευτεί επί δεκαετίες και τα αποτελέσματα της κακής διαχείρισης είναι πια εμφανή σε όλους τους τομείς. Η εξέλιξη επιταχύνει και οι αλλαγές που συμβαίνουν σε όλα τα επίπεδα είναι πια ραγδαίες.

Έτσι, είναι πιθανό, συμβαίνει ήδη, εμείς, η γενιά που βίωσε το υποβρύχιο κυνήγι στην πλήρη ακμή του, να προλάβει να δει και την παρακμή του. Ασφαλώς, παρακμή του ψαροτούφεκου σημαίνει και προϋποθέτει παρακμή του θαλασσινού οικοσυστήματος, κάτι που δυστυχώς είναι πια ορατό.

Ήδη, το κείμενο που κρατάτε, αποπνέει την παρακμιακή ατμόσφαιρα, που χρόνια τώρα αισθάνεται ως περιρρέουσα ο μη φύσει αισιόδοξος συγγραφέας του.

Ο κόσμος μοιάζει να αναθεωρεί βασικές αρχές και αξίες, όπου όλα μεταβάλλονται ραγδαία, με τη θάλασσα να μην ξεφεύγει ούτε αυτή από την αδυσώπητη νομοτέλεια.

Η βάση αυτού του κόσμου, η μήτρα που τον γέννησε είναι η θάλασσα.

Η εποχή μας φαίνεται πως έδωσε και στη θάλασσα το τελικό χτύπημα. Κάτω από τα κύματα, σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας υπήρχε ένα απαραβίαστο άσυλο, ένα αειφόρος παράδεισος που γεννούσε αδιάκοπα τη ζωή και την ελπίδα του κόσμου της στεριάς.

Αν η θάλασσα πεθαίνει, αν η απληστία και η καταστροφική μανία της ανθρωπότητας δεν την σεβάστηκε, πως μπορεί να υπάρξει ελπίδα για το αύριο αυτού του κόσμου;

Μοιάζει τούτη η εποχή με το λυκόφως, τις τελευταίες αναλαμπές ενός παραδείσου που φαίνεται πια πως φθίνει οριστικά, πριν τον σκεπάσει η νύχτα.

Κι όμως, η θάλασσα θα ζήσει. Δεν γίνεται αλλιώς. Είμαστε καταστροφικοί, αλλά όχι τόσο. Η νύχτα θα περάσει. Η θάλασσα θα επιβιώσει ακόμα κι αν χρειαστεί να καταστραφεί η ανθρωπότητα για να συμβεί αυτό. Θα επιβιώσει, για να ξαναγεννήσει τη ζωή, όταν θα έρθει και πάλι η ώρα.

Υπάρχει διέξοδος;

Ας μην εθελοτυφλούμε, λύσεις στο πρόβλημα που υφίσταται για τη θάλασσα, τον πλανήτη και την ανθρωπότητα δεν υπάρχουν και δεν μπορούν να δοθούν στο πλαίσιο της τρέχουσας κατάστασης. 

Αποσπασματικά μέτρα θα λαμβάνονται τα χρόνια που έρχονται, αλλά πάντα μετά εορτής, όταν θα είναι πια πολύ αργά. Είναι ήδη πια πολύ αργά. Όσο θα υφίσταται το συγκεκριμένο οικονομικό σύστημα, όσο η απληστία θα συνεχίζει να επικρατεί, η θάλασσα, τα ψάρια, οι άνθρωποι θα υποφέρουν. 

Ίσως μετά την τεράστια καταστροφή που διαφαίνεται πλέον στο βάθος του εγγύς μέλλοντος, ίσως τότε επικρατήσει η λογική ανάμεσα σε αυτούς που ίσως επιζήσουν. Ίσως τότε ο άνθρωπος μπορέσει να βρει τη θέση του στο περιβάλλον, σταματήσει πια να το καταστρέφει και να το απομυζά και αποφασίσει να ζήσει επιτέλους σε αρμονία με τη Φύση.

Θα πάψουμε ίσως τότε να ταξιδεύουμε διαρκώς «κυνηγώντας τον άνεμο με ελπίδες μάταιες» (Πλούταρχος). Θα βρει ο καθένας ένα τόπο να ριζώσει και να αναζητήσει τα μεγάλα, τα σπουδαία και τα αληθινά μέσα του, και μέσα από τη σχέση του με τον συνάνθρωπο.

Θα πάψει πια να ανταγωνίζεται τη Φύση, και θα πάψει να αγωνιά και να μεριμνά για την επαύριο με τη μανία που το κάνει σήμερα. «Δείτε τα πτηνά του ουρανού, βλέπετε να μεριμνούν για την επαύριο; 

Έχουν εμπιστοσύνη και αφήνονται στα χέρια του Ουράνιου Πατέρα τους» Ιησούς Χριστός, από το «Βιβλίο των Εσσαίων».

Εάν ο επερχόμενος όλεθρος δεν συμπαρασύρει και τα επιτεύγματα της τεχνολογίας, του πολιτισμού και της επιστήμης, η ανθρωπότητα θα διατηρήσει στην κατοχή της εξαιρετικά σημαντικά όπλα προκειμένου να ενισχύει τους όρους της διαβίωσης.

Η Γεωπονική, η Ιατρική, η Παιδεία θα συνεπικουρούν τη νέα προσπάθεια.

Η Τέχνη θα συνδέει στο διηνεκές την ανθρώπινη ψυχή με τον υπεραισθητό κόσμο Η Ιστορία, κυρίως αυτή, θα συμβάλλει στο να μην επαναληφθούν ποτέ τα λάθη του καταστροφικού παρελθόντος, στο να εντοπιστεί και να αποβληθεί δια παντός από το σώμα της ανθρωπότητας το μολυσματικό γονίδιο του Κάιν.

Η Αλιεία τέλος, ως Τέχνη, και ως Φιλοσοφία, θα συνεχίσει να παρέχει τα απαραίτητα, τόσο ως προς την πολύτιμη τροφή, όσο και ως προς την εξίσου πολύτιμη υπέρβαση, την εξύψωση, και την έκσταση που μόνο στην άκρη του γιαλού, στην άκρη του κόσμου που την γέννησε, μπορεί η ανθρώπινη ψυχή να βιώνει.

Kείμενο Κωστής Γεωργάς

Πηγή : http://www.ethnos.gr/