Οι στέρνες μία λύση για τις διψασμένες Κυκλάδες

Παλιά στέρνα στη Σίφνο. [Μπουγατιώτη Φλώρα και Οικονόμου Αινείας (2013), «Τεχνικές εξοικονόμησης νερού στο παραδοσιακό περιβάλλον της Σίφνου», Πρακτικά Δ’ Διεθνούς Σιφναϊκού Συμποσίου, Σίφνος: Σύνδεσμος Σιφναϊκών Μελετών]

Κατά συνέπεια, ειδικά την εποχή που δεν υπήρχε ακόμα δίκτυο ύδρευσης στα χωριά, οι στέρνες ήταν σχεδόν μονόδρομος για κάθε σπίτι που δεν ήθελε να βρεθεί χωρίς νερό. Ακόμα και σήμερα όμως, κάποιες οικογένειες που ζουν στους παραδοσιακούς οικισμούς και διαθέτουν στέρνα, τη χρησιμοποιούν. «Οι περισσότεροι την έχουν για καθάρισμα, για πότισμα, για βοηθητικές εργασίες γενικά. Ειδικά οι μόνιμοι κάτοικοι πιστεύω ότι δεν σταμάτησαν ποτέ να τις χρησιμοποιούν, παλιότερα ξέρω και ότι μαγειρεύανε με το νερό τους», λέει η κ. Μπουγιατιώτη αναφερόμενη στη Σίφνο, όπου παραθερίζει.

Η Σίφνος έχει και πάρα πολλά ξωκλήσια διάσπαρτα στα μονοπάτια, τα οποία είναι εκτός δικτύου και δεν έχουν καμία δυνατότητα τροφοδοσίας με φρέσκο νερό, οπότε μαζεύουν όλον τον χρόνο νερό στη στέρνα για τη μία ή δύο φορές που θα γίνει το πανηγύρι. «Η στέρνα εκεί πιάνει σχεδόν ολόκληρες τις αυλές, που έχουν πολύ μεγάλη έκταση, γιατί τη χρειάζονται για να καθαρίσουν το ξωκλήσι όταν θα έρθει η ώρα να υποδεχτούν τον κόσμο, να μαγειρέψουν, να πλύνουν μετά το πανηγύρι τα πιάτα κ.λπ.».

Στέρνα σε ξωκλήσι της Σίφνου. [Μπουγιατιώτη Φλώρα και Οικονόμου Αινείας, (2013), ο.π.]

Ο κ. Βλαστάρης έχει στο σπίτι του τρεις στέρνες. «Συνολικά έχουν χωρητικότητα 120 κυβικά νερό. Τη μία, που είναι 30 κυβικά, την έχω για ώρα ανάγκης. Όταν έρχονται οι δύσκολες μέρες τον Ιούλιο και τον Αύγουστο που βλέπεις ότι το δίκτυο ζορίζεται, βάζω το πιεστικό και παίρνω νερό από εκεί, για να βοηθήσω τον τόπο μου. Να μην πάρω κι εγώ από το δημόσιο νερό που είναι λίγο. Τα άλλα 90 κυβικά είναι για τον κήπο, που έχω αυτόματο πότισμα και παίρνει απευθείας από εκεί νερό».

Παρόλα αυτά, δεν είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς γιατί η πλειοψηφία των νησιωτών εγκατέλειψε με μεγάλη προθυμία τις στέρνες, όταν εγκαταστάθηκαν δίκτυα ύδρευσης. «Τότε σταμάτησαν να τις βάζουν, γιατί ήταν έξοδο να δώσεις 5-6.000 ευρώ για να κτίσεις μία στέρνα και να μην τη χρειάζεσαι», λέει ο κ. Βλαστάρης. Εκτός του εξόδου για την κατασκευή τους, οι στέρνες χρειάζονται καθαριότητα, φροντίδα και συντήρηση κάθε χρόνο, ενώ το νερό του δικτύου έρχεται συνολικά φθηνότερο στα νοικοκυριά.

Η νομοθεσία

«Να γράψετε ότι οι στέρνες πρέπει να είναι υποχρεωτικές για κάθε σπίτι στα νησιά!» μας λέει ο κ. Βλαστάρης. Στην πραγματικότητα, πλέον στα περισσότερα νησιά των Κυκλάδων (με την εξαίρεση ορισμένων, όπως π.χ. της Νάξου στην οποία ισχύει ακόμα το προεδρικό διάταγμα οι διαφορετικοί νόμοι που ισχύουν για το καθένα επιβάλλουν την κατασκευή υδατοδεξαμενής σε κάθε νέο σπίτι.

Για παράδειγμα, στο διάταγμα του 2002 που ισχύει για τις Μικρές Κυκλάδες αναφέρεται ότι «Επιβάλλεται η κατασκευή υπόγειας στεγανοποιημένης στέρνας για τη συλλογή των ομβρίων υδάτων, η οποία δύναται να κατασκευασθεί και εκτός του περιγράμματος της οικοδομής και δεν προσμετράται στον συντελεστή και στην επιτρεπόμενη κάλυψη». Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι ο νομοθέτης έχει τα ίδια κίνητρα με αυτά που ώθησαν τον κ. Βλαστάρη να φτιάξει τις δικές του στέρνες και να προτρέπει τον κόσμο να ακολουθήσει το παράδειγμά του. Κι αυτό γιατί οι σχετικοί κανόνες, σε όλα τα διατάγματα που αφορούν τις Κυκλάδες, αναφέρονται στη «δόμηση κάθε άρτιου και οικοδομήσιμου γηπέδου στις εκτός σχεδίου και εκτός ορίων οικισμών περιοχές».

Τι σημαίνει αυτό; Ότι το κίνητρο του νομοθέτη δεν είναι η εξοικονόμηση νερού και η αποφυγή της σπατάλης, γιατί τότε οι δεξαμενές θα επιβάλλονταν καθολικά, και στα εντός οικισμών σπίτια. Προφανώς το πρόβλημα που επιχειρείται να αντιμετωπιστεί είναι η έλλειψη δικτύου ύδρευσης στις περιοχές που είναι εκτός σχεδίου και έξω από τους οικισμούς.

[Μπουγιατιώτη Φλώρα και Οικονόμου Αινείας (2013), ο.π.]

Ακόμα κι έτσι όμως, οι ειδικοί αμφιβάλλουν ότι οι στέρνες που έχουν αναγκαστεί να κατασκευάσουν οι ιδιοκτήτες των νέων σπιτιών χρησιμοποιούνται. «Όσοι έχουν φτιάξει – μη νομίζετε ότι το έχουν κάνει και όλοι – σας λέω ότι δεν τη χρησιμοποιούν», λέει ο κ. Στουρνάρας. «Γιατί για να τη χρησιμοποιήσουν πρέπει να την καθαρίζουν κάθε τόσο, και χρειάζεται ένα πιεστικό να στείλει το νερό για πότισμα. Για να το χρησιμοποιήσει δε η νοικοκυρά στο σπίτι, θέλει μία υδραυλική εγκατάσταση. Ποιος θα κάτσει να πληρώσει τώρα την εγκατάσταση και το μηχάνημα το πιεστικό; Δεν έχουν κάποιο λόγο να τους αναγκάσει».

Παλιά στέρνα στη Σίφνο. [Μπουγατιώτη Φλώρα και Οικονόμου Αινείας (2013), «Τεχνικές εξοικονόμησης νερού στο παραδοσιακό περιβάλλον της Σίφνου», Πρακτικά Δ’ Διεθνούς Σιφναϊκού Συμποσίου, Σίφνος: Σύνδεσμος Σιφναϊκών Μελετών]

Ένας λόγος βέβαια – εκτός από το κόστος του νερού, που θα δούμε παρακάτω – θα μπορούσε να είναι η… έλλειψη νερού, αφού όπως ειπώθηκε ήδη, τα συγκεκριμένα σπίτια βρίσκονται εκτός του δικτύου! Εδώ μπαίνει ένα άλλο ζήτημα, αυτό της «ευκολίας» που παρέχουν οι γεωτρήσεις, «η μεγάλη πληγή των Κυκλάδων», όπως την ονομάζουν όλοι οι ειδικοί με τους οποίους μιλήσαμε, αλλά με αυτές θα ασχοληθούμε σε επόμενο κομμάτι. Επιγραμματικά αναφέρουμε ότι η μεγάλη πλειοψηφία των γεωτρήσεων στα νησιά αλλά και την ηπειρωτική Ελλάδα είναι, με βάση μελέτες που έχουν γίνει κατά καιρούς, παράνομες, αντλούν πολύ περισσότερο νερό από αυτό που μπορεί να αναπληρώσει η φύση, και το περιβαλλοντικό κόστος που επιφέρουν είναι τεράστιο.

Φαίνεται όμως ότι τίποτα δεν είναι ικανό να σταματήσει αυτούς που παρανομούν, ούτε καν σε μία χρονιά τόσο ξηρή όσο η φετινή, που τόσο οι επιφανειακοί όσο και οι υπόγειοι υδάτινοι πόροι έχουν «ζοριστεί» όσο ποτέ πριν. Όπως μας είπε μία μόνιμη κάτοικος της Πάρου που ήθελε να παραμείνει ανώνυμη, «φέτος οι στέρνες στον Δρυό είναι άδειες, η εικόνα τους δεν είναι εικόνα Ιουλίου, αλλά Σεπτεμβρίου. Το νησί διψάει και παρόλα αυτά υπάρχουν πολλοί που κάνουν γεωτρήσεις και μετατρέπουν τις στέρνες που έχουν υποχρεωθεί να φτιάξουν σε πισίνες».

Ένα μέλλον δυσοίωνο; Είναι στα χέρια μας

«Είναι πολλά πηγάδια στην Κύθνο που δεν είχαν στερέψει ποτέ, και φέτος στέρεψαν», μας λέει ο κ. Βλαστάρης. «Ξέρω αγρότες που είχαν πηγάδι στο βουνό για το μποστάνι τους και δεν έχουν φέτος νερό καθόλου». «Και οι βροχές που έπεσαν τον Ιούνιο;» ρωτάμε. «Οι καλοκαιρινές βροχές δεν είναι ωφέλιμες, τρέχουν τα νερά στα ρέματα και πάνε απευθείας θάλασσα, χάνονται, είναι γρήγορες και δυνατές καταιγίδες, δεν είναι μία καλή βροχή να πιεί, να πιεί, να πιεί το χώμα νερό, να ανοίξουν οι πηγές που λέμε εμείς εδώ», προσθέτει.

Μπουγιατιώτη Φλώρα και Οικονόμου Αινείας (2013), ο.π.]

Οι κάτοικοι στα νησιά έχουν όλοι προετοιμαστεί για ένα δύσκολο καλοκαίρι. Ειδικά για τους μήνες του Ιουλίου και του Αυγούστου, που θα κορυφωθεί η ζήτηση λόγω τουρισμού, σε αρκετούς δήμους συζητούνται διακοπές στην υδροδότηση. Για την αύξηση της ζήτησης αναφέρουμε ενδεικτικά ότι, σύμφωνα με τα στοιχεία της Δημοτικής Επιχείρησης Ύδρευσης Πάρου για το 2016 (τα πιο πρόσφατα που είναι διαθέσιμα), κατά το β’ τετράμηνο του έτους, που είναι αυτό του καλοκαιριού, η χρήση νερού διπλασιάζεται στην Παροικιά, αυξάνεται κατά 2,5 φορές στην τουριστική Νάουσα και κατά 3 φορές στη Μάρπησσα.

Τα δωμάτια στις Κυκλάδες χρησίμευαν παραδοσιακά ως δεξαμηνές για να μαζεύουν το νερό της βροχής, που έπειτα μέσα από λούκια οδηγούνταν στη στέρνα.
«Εγώ έχω πάρα πολύ δυσοίωνες προβλέψεις για το αμέσως ορατό μέλλον, όχι για το μακρινό», μας λέει ο κ. Στουρνάρας. «Υφαλμυρίσεις (σ.σ. που συμβαίνουν όταν στον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα μπει η θάλασσα, λόγω υπεράντλησης) και μολύνσεις των υδάτων (σ.σ. οι οποίες επίσης συνδέονται με την υπεράντληση των υπόγειων υδάτων), ειδικά σε περιοχές απομονωμένες όπως τα νησιά. Θα ξαναδούμε τα υδροφόρα πλοία, περιορισμούς και απαγόρευση χρήσης νερού, δεν γίνεται αλλιώς».

Πλεονεκτήματα από τη συλλογή βρόχινου νερού

Μειώνεται η κατανάλωση του νερού από το δίκτυο ύδρευσης. Ένα νοικοκυριό μπορεί να μειώσει περίπου στο μισό το νερό από το δίκτυο χρησιμοποιώντας το βρόχινο νερό στο καζανάκι της τουαλέτας, στο πότισμα του κήπου, στην καθαριότητα.

Μειώνεται ο λογαριασμός του νερού.

Μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε μεγάλες εγκαταστάσεις π.χ. αεροδρόμια (τουαλέτες, νιπτήρες), βιομηχανίες (ψύξη) και αθλητικές εγκαταστάσεις (πότισμα), όπου η εξοικονόμηση σε νερό από το δίκτυο είναι σημαντική.

Όταν το νερό συλλέγεται σε μεγάλες δεξαμενές μειώνονται οι κίνδυνοι για πλημμύρες.

Πηγή: Mediterranean Education Initiative for Environment and Stability

Ρωτάμε τον κ. Στουρνάρα αν υπάρχει κάτι που θα μπορούσε να παρακινήσει τον κόσμο να περιορίσει την κατανάλωση του νερού, ειδικά όταν μιλάμε για τις μεγάλες σπατάλες που προκαλεί η ύπαρξη πισίνας, γκαζόν και πλούσιων κήπων με υδροβόρα φυτά, που καμία σχέση δεν έχουν με τις ποικιλίες που παραδοσιακά ευδοκιμούν στις Κυκλάδες. «Υπάρχει μία αρχή που πρέπει να γίνει κτήμα του κόσμου: οι απαιτήσεις του καθενός να είναι συνάρτηση των δυνατοτήτων που έχει η κάθε περιοχή», μας απαντά.

Τι γίνεται όμως με αυτούς που κοιτάζουν το στενό προσωπικό τους «συμφέρον», σε βάρος του νερού που είναι ένα δημόσιο αγαθό; «Εκεί πρέπει η κυβέρνηση να γίνει κακή. Είτε η τοπική είτε η κεντρική. Θα πρέπει να βάλουν κάποια μέτρα που δεν έχουν μπει ακόμα, γιατί έχουν σοβαρό πολιτικό κόστος. Δηλαδή δεν μπορεί να πληρώνει ίδια τιμή για το νερό ένας που το πίνει και ένας που το έχει στην πισίνα του. Θα πρέπει να υπάρχει έλεγχος των χρήσεων και διαφορετική κοστολόγηση και οι υδροβόρες δραστηριότητες να αποφεύγονται στα νησιά αυτά αν δεν είναι εντελώς απαραίτητο», λέει ο κ. Στουρνάρας, ο οποίος δίνει μεγάλη σημασία στην έννοια της «υδατικής διακυβέρνησης» αντί για την απλή «υδατική διαχείριση» που κάνουμε τώρα. «Αντί να κάνουμε μόνο κατανομή του νερού, πρέπει να έχουμε και πρόνοια για την ανανέωση του υδατικού δυναμικού, πρέπει να κάνουμε προβλέψεις, να έχουμε την προστασία του νερού από ρυπάνσεις. Και μετά, δεν μπορείς σε ένα μικρό νησί να κάνεις ένα ξενοδοχείο 200 κλινών, δεν μπορείς να κάνεις ένα ξενοδοχείο με 10 πισίνες. Δεν μπορείς να κάνεις ένα εργοστάσιο που καταναλώνει πολύ νερό. Τα απαγορεύεις αυτά όλα, και κυρίως ελέγχεις την απαγόρευση, γιατί στην Ελλάδα είμαστε μην ξεχνιόμαστε».Μέσα σε όλα, υπάρχει και η κλιματική αλλαγή που αλλάζει ραγδαία τα δεδομένα, καθώς προκαλεί λιγότερες βροχοπτώσεις και αύξηση της θερμοκρασίας, που σημαίνει ταχύτερη εξάτμιση των διαθέσιμων υδάτων. Ρωτάμε τον κ. Στουρνάρα, αν υποθέταμε ότι κάνουμε το καλύτερο που μπορούμε, θα γλιτώναμε τις επιπτώσεις της όσον αφορά το νερό; «Θα μειώναμε τις επιπτώσεις, ναι», απαντά, «αποκλείεται όμως να τη σκαπουλάρουμε. Γιατί αν η κατάσταση παρέμενε σταθερή τότε ναι, αλλά οι απαιτήσεις στο νερό διαρκώς αυξάνονται. Ενώ έχουμε μείωση βροχοπτώσεων, ταυτόχρονα έχουμε αύξηση των χρήσεων και του πληθυσμού. Όλοι οι δείκτες επιδεινώνονται και συνεχώς προς το χειρότερο. Άρα είναι η ελάχιστη υποχρέωση απέναντι στον εαυτό μας και τα παιδιά μας να μειώσουμε όσο το δυνατόν την σπατάλη του νερού, με όποιον τρόπο μπορούμε».

Μπουγιατιώτη Φλώρα και Οικονόμου Αινείας (2013), ο.π.]
Τι θα απαντούσε σε κάποιον που θα ισχυριζόταν ότι η κατασκευή και χρήση μιας στέρνας είναι ασύμφορη γιατί μπορεί να μην γίνει εύκολα απόσβεση; «Η απόσβεση είναι σημαντικό θέμα, δεν μπορεί, όμως, να είναι ο καθοριστικός παράγοντας. Η περίπτωση των ηλιακών θερμοσιφώνων είναι ένα καλό παράδειγμα, αφού είναι πολύ αμφίβολο το αν γίνεται απόσβεση της αγοράς, εγκατάστασης και συντήρησης του ηλιακού θερμοσίφωνα. Τον χρησιμοποιούμε, όμως για γενικότερη (σε εθνικό επίπεδο) οικονομία ενέργειας».

Το ίδιο θα μπορούσε να γίνει συνείδηση στον καθένα σε σχέση με τις στέρνες. Μπορεί να αντιμετωπίζουν ένα μικρό μέρος του προβλήματος, είναι όμως σημαντικό να εκπαιδεύσουμε και μέσω των στερνών ξανά τους εαυτούς μας στον σεβασμό ενός πόρου που είναι σε ανεπάρκεια, μετά από δεκαετίες κακομαθημένης σπατάλης του.

Πηγή : https://www.sustainablecyclades.gr/