Πού βρίσκονται τα άκρα και ποιον απειλούν;

 Antonis Liakos (1947) is professor of contemporary history and history of historiography at the University of Athens, chair of the Board of the International Commission for History and Τheory of Historiography (2010-2015) and managing editor of Historein.

Αυτό το άρθρο υποστηρίζει πώς η ιδέα των άκρων που απειλούν τη δημοκρατία, εκτός από ανιστόρητη είναι και παραπλανητική, γιατί τα άκρα, δηλαδή οι ακραίες αντικοινωνικές και αντιδημοκρατικές πολιτικές εκδηλώνονται στο κέντρο. Παράδειγμα η διαπόμπευση από τηλεόραση και ΜΜΕ των φορέων HIV γυναικών. Ποιος είπε ότι ο φασισμός εκδηλώνεται μόνο με σβάστικες και προτεταμένες παλάμες; Ο βιοπολιτικός φασισμός έχει εγκατασταθεί στο κεντρικό πλατώ της πολιτικής. Φρίκη διπλή. Γι αυτό που συμβαίνει, και για τους στρουθοκαμιλίζοντες διανοούμενους που συνεχίζουν το paternoster των δύο άκρων.

 Οι πολιτικοί χάρτες, παρά τη σχηματικότητά τους, δεν περιγράφουν απλώς πολιτικές συμπεριφορές, αλλά τις επηρεάζουν και τις προκαλούν. Στην Ελλάδα, πριν από τη δικτατορία είχαμε Δεξιά-Κέντρο-Αριστερά, ενώ στη Μεταπολίτευση ο ιδεολογικός χάρτης προσαρμόστηκε στο σχήμα Δεξιά-Αριστερά, με πολιτικές αποχρώσεις σε Δεξιά-Κεντροδεξιά-Κεντροαριστερά-Αριστερά, από τότε που επινοήθηκε η έννοια του «μεσαίου χώρου». Αυτή η γεωγραφία, της οποίας η τομή συνέχιζε να είναι Δεξιά/Αριστερά, αντικαταστάθηκε κατά τη διάρκεια της κρίσης από μιαν άλλη, η οποία κατανέμει τον πολιτικό χώρο σε κόμματα των άκρων, έναντι των κομμάτων του μεσαίου χώρου. Τα μεν ταυτίζονται με τη δημοκρατία, τα δε την ανταγωνίζονται και αποτελούν κίνδυνο για αυτήν. Τα μεν υποστηρίζουν την ευρωπαϊκή προοπτική, τα δε εύχονται την έξοδο της χώρας από την Ευρώπη και την επάνοδο στη δραχμή.

 Πρόκειται για ένα μανιχαϊκό σχήμα που συμπληρώνει το αφήγημα της κρίσης που εμπεδώθηκε από την αρχή της και πάνω στο οποίο βασίζονται οι πολιτικές της κρίσης. Δηλαδή ότι η κρίση οφείλεται στην στρεβλή πορεία της χώρας και στην έλλειψη μεταρρυθμίσεων. Το σχήμα αυτό προβάλλεται και αναδρομικά με μια θεαματική ιδεολογική κατάχρηση της ιστορίας της δημοκρατίας της Βαϊμάρης, η οποία, σύμφωνα με τους θιασώτες του σχήματος αυτού καταλύθηκε όχι από τον Χίτλερ, αλλά από την άνοδο των «άκρων»! Το σχήμα αυτό δηλαδή τείνει να εξελιχθεί σε μια γεωγραφία η οποία αφορά συνολικά την εποχή της δημοκρατίας. Δεν θα προσθέταμε τίποτε καινούργιο, αν λέγαμε ότι το σχήμα των άκρων εναντίον του μέσου, εξαφανίζει τις αποχρώσεις. 

Αυτή η βία των κατηγοριοποιήσεων, «με την Ευρώπη ή εναντίον της», με τη «σωτηρία της Ελλάδας ή με την καταστροφή της» είναι σαφής από την έναρξη αυτής της κρίσης. Αλλά τo σχήμα αυτό, βάζοντας την Αριστερά μαζί με το ΛΑΟΣ και ακόμη με την Χρυσή Αυγή, σκοπεύει αφενός να νομιμοποιήσει κόμματα με εγκληματικές πρακτικές, και αφετέρου να απονομιμοποιήσει την Αριστερά συνολικά, υποβάλλοντας και σε διαλυτική πίεση τη ΔΗΜΑΡ. Διαφορετικές ιστορικές καταβολές, διαφορετικά προτάγματα και κουλτούρα διαγράφονται χάριν ευκαιριακών, ανιστόρητων και επιπόλεων επινοήσεων. Το κυρίως ζήτημα όμως, και το οποίο συνιστά τον κατεξοχήν κίνδυνο, είναι ότι ο πολιτικός εξτρεμισμός δεν βρίσκεται πλέον στα περιθώρια εκτός του πολιτικού συστήματος, αλλά στο κέντρο του.

 Δεν αναφέρομαι μόνο στη συμμετοχή του ΛΑΟΣ στην κυβέρνηση Παπαδήμου, ούτε στην απρόσκοπτη μεταγραφή των Βορίδη και Γεωργιάδη στη ΝΔ. Αλλά τι συνιστά ο λόγος των Λοβέρδου και Χρυσοχοϊδη για τους «λαθρομετανάστες» και την «υγειονομική βόμβα» που συνιστούν; Πρόκειται για ένα λόγο παρόμοιο με των Ναζί εναντίον των Εβραίων.

 Τι είναι η επαναφορά της ιδέας στρατοπέδων συγκέντρωσης σαράντα τόσα χρόνια μετά το κλείσιμο της Γυάρου;

 Τι είναι ο λόγος του Σαμαρά, για «ανακατάληψη των πόλεων», από τους «λαθρομετανάστες»; 

Ποιος έφερε τα ζητήματα αυτά από τις εξτρεμιστικές άκρες στο κέντρο για να δημιουργήσει αποδιοπομπαίους τράγους για την κρίση, με παρόμοιο τρόπο με τον οποίο οι μειονότητες στοχοποιούνται συχνά, σε συνθήκες κρίσεων;

 Αλλά ο εξτρεμισμός του κέντρου δεν περιορίζεται μόνο στο ζήτημα της αντιμετώπισης ενός μεγάλου προβλήματος, του μεταναστευτικού, στο οποίο θυσιάζονται οι αρχές του διαφωτισμού και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που το «κέντρο» επικαλείται συχνά-πυκνά. Αφορά την συνολική πολιτική που εφαρμόζεται στη χώρα. Η φιλοσοφία των μεταρρυθμίσεων που εφαρμόζονται για την αναμόρφωση της χώρας και την υποτιθέμενη έξοδό της από την κρίση, είναι φιλοσοφία των άκρων ή του κέντρου; Διαλύθηκαν οι συλλογικές συμβάσεις εργασίας, μαζί με το σύνολο της νομοθεσίας που ρύθμιζε της οικονομικές σχέσεις εκμίσθωσης της εργασίας.

 Ακολουθείται μια πολιτική στην οποία τα βάρη της κρίσης τα επωμίζονται οι αδύναμοι, με την μετατόπιση της φορολογίας από την άμεση στην έμμεση και την καθιέρωση ενιαίου ΦΠΑ, την καθιέρωση flat φόρου. Δεν ανήκαν αυτά, έως πριν λίγα χρόνια σε μια ακραία αναρχοφιλελεύθερη πολιτική φιλοσοφία που εγκαταστάθηκε στο κέντρο της πολιτικής ζωής; Το σχήμα επομένως των άκρων που υπονομεύουν τη δημοκρατία θέλει να αποκρύψει ότι η δημοκρατία κινδυνεύει, έχοντας δεχτεί ισχυρά πλήγματα, από την επικράτηση του εξτρεμισμού στο κέντρο. Την επικράτηση ενός διπλού εξτρεμισμού που φαίνεται ότι δεν αντιμετωπίζει ζητήματα συγκατοίκησης. Ενός εξτρεμισμού αναρχο- φιλελεύθερου που διαλύει τους κοινωνικούς θεσμούς, και ενός εξτρεμισμού άκρας καταστολής και παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

 Εκεί βρισκόμαστε. Αυτή είναι τη νέα πολιτική γεωγραφία πρέπει να αναδείξουμε. Γιατί η θεωρία των άκρων που υπονομεύουν τη δημοκρατία θα χρησιμοποιηθεί και στις εκλογές εκβιαστικά, και μετά τις εκλογές για να δείξει τον κίνδυνο της ακυβερνησίας. Πρόκειται για έναν ισχυρό εκβιασμό, ακριβώς γιατί παρουσιάζεται ως προφανές δίλημμα. Αλλά αντί να βλέπουμε τη γεωμετρική αναπαράσταση των πραγμάτων, καλύτερα να κοιτάμε αυτά τα ίδια. Υπάρχουν τρία βασικά ζητήματα που απασχολούν τόσο την ελληνική, όσο και τις περισσότερες ευρωπαϊκές κοινωνίες σήμερα

. α) Τα δημοσιονομικά και η τύχη του Ευρώ, 

β) το μεταναστευτικό και η ανασφάλεια,

 γ) η κοινωνική συρρίκνωση (ανεργία, περικοπές, φτώχεια).

 Το βασικό χαρακτηριστικό είναι πως τα ζητήματα αυτά δεν ιεραρχούνται από το κοινωνικό σώμα με τον ίδιο τρόπο. Υπάρχουν κοινωνικές ομάδες που κατατρύχονται από το μεταναστατευτικό, μερικές που ενδιαφέρονται αποκλειστικά για το δημοσιονομικό, και άλλες τις απασχολεί η κοινωνική εκπτώχευση. Λειτουργούν βεβαίως και τα τρία ζητήματα ως επίκοινος παρονομαστής, αλλά εκείνοι που ανησυχούν για το ευρώ και συνηγορούν υπέρ της λιτότητας αδιαφορούν σχεδόν για το ζήτημα της κοινωνικής εκπτώχευσης, ενώ όσοι αισθάνονται την πίεση του μεταναστευτικού αδιαφορούν για τη διευθέτηση του δημοσιονομικού ζητήματος, κ.ο.κ.. Δεν υπάρχουν απόλυτες διαχωριστικές γραμμές, αλλά διαφορετικές κοινωνικές πυκνώσεις γύρω από καθένα από αυτά τα τρία ζητήματα.

 Το δημοσιονομικό απασχολεί τα ανώτερα μεσαία στρώματα και τα κόμματα εξουσίας, τα οποία έχουν και οργανικότερες σχέσεις με τις οικονομικές κορυφές. Η ανασφάλεια από το μεταναστευτικό κατατρέχει τα πιο φτωχά στρώματα, γιατί συμβιώνουν με τους μετανάστες και μοιράζονται πόρους. Πριμοδοτεί τα κόμματα της Δεξιάς (εξημερωμένης ή ακραίας) γιατί, με τη διάλυση της παλιάς βιομηχανικής εργατικής τάξης και του συνδικαλισμού, η Αριστερά έχει χάσει πολλούς από τους παραδοσιακούς της δεσμούς με τα στρώματα αυτά. Τέλος στο κοινωνικό προσπαθούν να βασιστούν τα κόμματα της Αριστεράς, αλλά δεν εκφράζουν τους πιο φτωχούς, μα εκείνα τα μεσαία στρώματα που σχετίζονται με την πολιτισμική στροφή των τελευταίων δεκαετιών και την επέκταση του κράτους πρόνοιας, όπως εκπαιδευτικοί, υγειονομικό προσωπικό, άνθρωποι στο χώρο των τεχνών, ευρύτερος δημόσιος τομέας

. Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε ότι η διαχείρηση αυτών των ζητημάτων είναι συνισταμένη λογικών υπολογισμών, θυμού και φόβου, καθώς και φαντασιακών προβολών. Στον Μεσοπόλεμο, η φασιστική άκρα Δεξιά δημιουργήθηκε, και χρησιμοποιήθηκε από τα κέντρα εξουσίας μέσα από την αντιπαράθεση με την Αριστερά. Επρόκειτο για παρατεταμένο ευρωπαϊκό εμφύλιο. Η σημερινή άκρα δεξιά στην Ευρώπη αναδεικνύεται ως η μείζον αντίπαλος των κομμάτων και του πλέγματος εξουσίας, αλλά η αιχμή της είναι η ανασφάλεια των φτωχών από τους μετανάστες και την παγκοσμιοποίηση, στα οποία απαντά με ρατσισμό, εθνικισμό και αντιπολιτική ρητορεία. Η ατζέντα της άκρας δεξιάς έρχεται στο κέντρο της πολιτικής ζωής, όταν τα κόμματα εξουσίας, χτίζουν ηγεμονία ανάμεσα σε δύο από τα τρία ζητήματα.

 Γι αυτό άλλωστε και ο ανταγωνισμός γύρω από το μεταναστευτικό σε κάθε εκλογική αναμέτρηση. Το ζήτημα για την ευρεία Αριστερά, σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, είναι πώς θα χτίσει μια ηγεμονία πάνω και στα τρία προβλήματα, τα οποία απασχολούν με διαφορετικό τρόπο διαφορετικές κοινωνικές ομάδες. Δύσκολο. Αλλά, ας μην ξεχνάμε ότι μεγάλες στροφές στην πολιτική, σημαίνουν μεγάλες συμμαχίες, και μεγάλες συμμαχίες σημαίνουν τολμηρές απαντήσεις που αναδιατυπώνουν και τα μεγάλα προβλήματα.