Τα φυτά της Χώρας Σερίφου // Μια βοτανική περιήγηση στα σοκάκια της πρωτεύουσας του νησιού των Δυτικών Κυκλάδων.

Εισαγωγή 
Κάντε Αριστερό κλίκ πάνω στις φωτο για καλύτερη ευκρίνεια

 Ο βράχος αυτός των Δυτικών Κυκλάδων, η νήσος Σέριφος, ήταν κάποτε γνωστή για τα μεταλλεία της και σήμερα για τις όμορφες παραλίες της. Εμείς σε αυτήν μας την περιήγηση δεν θα ασχοληθούμε όμως με αυτές τις πλευρές του νησιού. Στην περιήγηση μας, θα περπατήσουμε στα στενά και γραφικά σοκάκια της Χώρας Σερίφου, με το βλέμμα χαμηλά, για να εντοπίσουμε τους μικρούς φυτικούς "αναρχικούς", οι οποίοι ξεπροβάλλουν μόνοι τους, από τις χαραμάδες και τις εσοχές της πέτρας, του τσιμέντου και του ασβέστη. Βλέμμα χαμηλά και μάτια ανοιχτά λοιπόν! Καλή "χαμηλή" βοτανική περιήγηση στην Χώρα Σερίφου! 

 Η Χώρα Σερίφου

 Η Χώρα Σερίφου είναι στην ουσία ένας συνοικισμός χτισμένος στις έντονες βραχώδεις πλαγιές ενός λόφου, με αμφιθεατρική οπτική. Χτισμένη εκεί ψηλά για την προστασία από τους πειρατές, η Χώρα συνθέτεται από πλήθος σπιτιών ενωμένα το ένα με το άλλο, τόσο για την δημιουργία τείχους προστασίας από επιδρομές όσο και από τους σφοδρούς ανέμους του Αιγαίου.

Στα στενά σοκάκια της Χώρας περπατήσαμε λοιπόν με το βλέμμα στραμμένο αυτή την φορά χαμηλά και φωτογραφίζοντας τα μικρά φυτά που συναντούσαμε εκτός των αυλών και διάσπαρτα στα σοκάκια, στις μάντρες και στα σκαλιά του οικισμού.

Οφείλουμε εδώ ένα μεγάλο ευχαριστώ στον Σταύρο Αποστόλου, τον φωτογραφικό κυνηγό της ελληνικής βιοποικιλότητας, τόσο για την έμπνευση του άρθρου, όσο και για την αναγνώριση των φυτών. 

 Τα φυτά "του δρόμου" της Χώρας Σερίφου Όπως αναφέραμε νωρίτερα, εδώ παρουσιάζουμε τα φυτά "του δρόμου", για την ακρίβεια τα φυτά που βρήκαμε στα στενά σοκάκια της Χώρας. Αυτά που φυτρώνουν μόνα τους και στα πιο απίθανα σημεία. 

Σε μια χαραμάδα, σε μια σχισμή, σε μια πέτρα, σε μια πόρτα και αλλού. Αυτά που ποτίζονται είτε από το νερό της βροχής είτε από τα απόνερα των αυλών και των σπιτιών. 

 Στην περιήγηση μας δεν εξαντλήσαμε το θέμα, εντοπίσαμε όμως αυτά: 

Antirrhinum majus 
// σκυλάκι Nicotiana glauca 
// νικοτιανή, γλαυκή, αγριόκαπνος Scrophularia canina Parietaria sp
 // περδικάκι Taraxacum sp. 
// αγριοράδικο, πικραλίδα, αγριομάρουλο, δόντι του λιονταριού Dittrichia viscosa 
// διτριχία η ιξώδης, κόνυζα Lactuca sp. Mirabilis jalapa 
// δειλινό

 Στην συνέχεια τα γνωρίζουμε ένα ένα.

Antirrhinum majus // Σκυλάκι 

To Αντίρρινο ή Σκυλάκι (Antirrhinum majus, Scrophulariaceae) είναι πολύ γνωστό και πολύ όμορφο ανθοφόρο φυτό, 

από τα πιο σημαντικά και πολυχρησιμοποιημένα καλλωπιστικά φυτά. 

Το ύψος του φτάνει τα 20 με 120 εκατοστά, έχει μακρόστενα σκούρα πράσινα φύλλα που το μήκος τους φτάνει έως 5 εκατοστά και ευδοκιμεί σε χώρες με μεσογειακό κλίμα.

 Το όνομα του οφείλεται στα άνθη του, που όταν πιέζονται ανοίγουν και σχηματίζουν ένα σχήμα, το οποίο ομοιάζει με τα σαγόνια ενός σκύλου.
Nicotiana glauca // Scrophularia canina

Nicotiana glauca // Scrophularia caninaNicotiana glauca // Νικοτιανή, γλαυκή, αγριόκαπνος 

 Είναι αειθαλές όρθιος θάμνος ή μικρό δέντρο με ύψος από 2-6 μέτρα, με εύκαμπτο βλαστό, με πολλές αλλά αραιές διακλαδώσεις, κυανοπράσινου χρώματος, χωρίς χνούδι, με ρίζα πασσαλώδης, ημιξυλοποιημένη, βαθειά και ισχυρή. 

 Τα φύλλα του είναι κατ’ εναλλαγή, ελλειπτικά έως λογχοειδή ή ωοειδή, οξυκόρυφα, με μήκος 5-20 εκατοστά, με μακρύ μίσχο, χωρίς τρίχες, με κηρώδη γυαλιστερό γαλαζωπό επίχρισμα. Τα άνθη του σε αραιές κίτρινες φόβες, σωλεινοειδή και εξωτερικά χνουδωτά, ερμαφρόδιτα, με διάμετρο 5 χιλιοστά και μήκος 4 εκατοστά, περίοδος ανθοφορίας σχεδόν όλο το χρόνο, από Φεβρουάριο – Οκτώβριο. Οι καρποί είναι ωοειδής κάψες μήκους έως 10 εκατοστά με πολλούς μικρούς και ελαφρούς σπόρους. Κατάγεται από την Νότια Αμερική από όπου και μεταφέρθηκε και διαδόθηκε σχεδόν παντού. Φύεται σχεδόν σε όλη την Ελλάδα, σε αστικές περιοχές, σε πεζοδρόμια, σε αρχαιολογικούς χώρους, σε πετρώδη και ξερά εδάφη, σε εγκαταλειμμένα χωράφια, σε άκρες δρόμων και μονοπάτια.

Scrophularia canina 

Είναι ένα πολυετές, κοινό φυτό του νησιού που μπορούμε να το συναντήσουμε σε άκρες δρόμων και σε άλλους ξηρούς τόπους. Μπορεί να φτάσει, περίπου, 80 εκ. ύψος. 

 Τα φύλλα του είναι ωοειδή έως επιμήκη. Τα άνθη του είναι μικρά, ρόδινα και βγαίνουν σε ανθοφόρους βλαστούς από τον Μάιο έως τον Αύγουστο. 

 Είναι ένα σταθερό μη απειλούμενο είδος. To όνομα του γένους Scrophularia, δόθηκε επειδή θεωρήθηκε από την αρχαιότητα ότι το φυτό θεραπεύει τη Scrofula, ασθένεια του δέρματος και των βλεννογόνων. 

Το όνομα του είδους canina υπενθυμίζει ότι είχε χρησιμοποιηθεί εναντίον της ψώρας και στους σκύλους.

Parietaria sp. // περδικάκι Το περδικάκι (Parietaria judaica - Ελξίνη η ιουδαϊκή) 

είναι ποώδες πολυετές φυτό το οποίο ανήκει στην οικογένεια Κνιδοειδή, την οικογένεια της τσουκνίδας. Κατά τη διάρκεια της ανθοφορίας και χάρη σε μορφολογικούς μηχανισμούς των ανθέων τους, απελευθερώνουν άφθονη γύρη με μορφή νέφους. 

Είναι χαρακτηριστικό ότι αναπτύσσεται σε τοίχους και σε τούβλα. Η γύρη αυτού του φυτού είναι έντονα αλλεργιογόνος. 

Τα άνθη είναι δίοικα. Το φυτό είναι ιθαγενές στην δυτική και νότια Ευρώπη. Το περδικάκι είναι γνωστό από την αρχαιότητα για την διουρητική δράση του, ως καταπραϋντικό για τον βήχα και ως βάλσαμο για τα τραύματα και τα εγκαύματα. 

Σύμφωνα με τον Πλίνιο, το περδικάκι συνδέεται με τον Περικλή και την κατασκευή του Παρθενώνα. 

Όταν ένας εργάτης που δούλευε στην Ακρόπολη Αθηνών έπεσε από τον βράχο και τραυματίστηκε σοβαρά, η Αθηνά υπέδειξε στον Περικλή ένα περδικάκι για να περιποιηθεί τον εργάτη. Πράγματι, ο Περικλής γιάτρεψε τις πληγές βάζοντας πάνω τους φύλλα του φυτού. 

Επίσης, στην παραδοσιακή ιατρική της Ευρώπης χρησιμοποιείται για την τόνωση της νεφρικής λειτουργίας. Το φυτό χρησιμοποιείται είτε φρέσκο είτε αποξηραμένο.

Taraxacum sp. // αγριοράδικο, πικραλίδα, αγριομάρουλο, δόντι του λιονταριού 

Το Ταράξακος ο φαρμακευτικός (Taraxacum officinale), ο κοινός δανδελίων (συνήθως αποκαλείται απλά "δανδελίων" ή πικραλίδα), είναι ανθοφόρο ποώδες πολυετές φυτό της οικογένειας των Αστερίδων ή Συνθέτων (Asteraceae ή Compositae). 

 Μπορεί να βρεθεί να αναπτύσσεται στις εύκρατες περιοχές του κόσμου, στους χλοοτάπητες, τις παρυφές των δρόμων, τις διαταραγμένες όχθες, στις ακτές των υδάτινων δρόμων και άλλες περιοχές με υγρά εδάφη. 

Το T. officinale θεωρείται αγριόχορτο, ιδίως σε χλοοτάπητες και κατά μήκος των δρόμων, αλλά μερικές φορές χρησιμοποιείται ως ιατρικό βότανο και στην προετοιμασία τροφίμων. 

Το ταραξάκο, είναι γνωστό για τις κίτρινες κεφαλές του, με άνθη που μετατρέπονται σε στρογγυλά μπαλάκια από ασημί χρώματος θυσανωτούς καρπούς, οι οποίοι διασκορπίζονται στον άνεμο και που ονομάζονται τόσο στα Βρετανικά όσο και στα Αμερικανικά, "blowballs" ή "clocks". 

Άλλες ονομασίες του στην Ελλάδα είναι: ταραξάκο, ταράξακος, πικραλίδα, ραδίκι του βουνού, αγριοράδικο, μαρουλίδα, αγριομάρουλο, πικραφάνα ή πικραφάκη.

Dittrichia viscosa // Διτριχία η ιξώδης, Κόνυζα 

Η Dittrichia viscosa (Inula viscosa) ή διτριχία η ιξώδης, της Οικογένειας Asteraceae, συναντάται με τα κοινά ονόματα: Κόνυζα, Ακονυζία, Κόνυζο, Νεροκόνυζο, Νεροκολλησιά, Ψυλλήθρα, Ψυλλίστρα. 

Είναι πολυετές φυτό με βλαστό όρθιο, κολλώδη (ιξώδη), με βαριά μυρωδιά, ύψους 40-100 εκ. Φύλλα λογχοειδή, ακέραια, οδοντωτά, ημιπερίβλαστα και κολλώδη. Άνθη κίτρινα σε ακραία κεφάλια και πολλές ταξιανθίες. 

Φυτρώνει σε άκρες δρόμων και χαντάκια, που συγκρατούν υγρασία. Ανθίζει από τον Αύγουστο έως τον Οκτώβριο. Θεωρείται φαρμακευτικό και μελισσοτροφικό φυτό. 

Το υπέργειο τμήμα του θεωρείται από την λαϊκή ιατρική εντομοκτόνο, μαλακτικό, διουρητικό, αποχρεμπτικό και εμμηναγωγό. Επίσης, είναι φυτό βαφικό που δίνει ωραίες πράσινες αποχρώσεις

.Lactuca sp. // Μαρούλι 

Το μαρούλι (Lactuca sativa, Λακτούκη η ήμερος) είναι ετήσιο, ποώδες φυτό γρήγορης ανάπτυξης της οικογένειας των σύνθετων. Καλλιεργείται από τους Ρωμαϊκούς χρόνους και η προέλευση του είναι η Ασία. Αναφέρεται από τον Ηρόδοτο του Θεοφράστου και τον Διοσκορίδη με το όνομα "θριδακίνη" και "θρίδαξ". Η ρίζα του είναι πασσαλώδης με μήκος έως μισό μέτρο. Τα φύλλα του βγαίνουν από το βλαστό που είναι κοντός, χρώματος ανοικτοπράσινου ή βαθυπράσινου. Τα μαρούλια είναι λεία, στρογγυλά ή κατσαρά.

Mirabilis jalapa // Δειλινό 

 Τα δειλινά κατάγονται από τις Άνδεις της Νότιας Αμερικής. Μολονότι θεωρούνται από πολλούς ως μονοετή, στην πραγματικότητα είναι πολυετή κονδυλώδη φυτά που επανέρχονται κάθε άνοιξη από τους υπόγειους κονδύλους τους. 

Είναι το γνωστότερο είδος του γένους Mirabilis της οικογένειας των νυκταγινιδών (nyctaginaceae). Mirabilis στα λατινικά σημαίνει θαυμάσιο, ενώ Jalapa (Χαλάπα) είναι μια πόλη του Μεξικού, αν και στην πραγματικότητα το φυτό δεν είναι ενδημικό εκεί. 

Ωστόσο το φυτό διαδόθηκε γρήγορα μετά την ανακάλυψή του, η οποία φέρεται ότι έγινε το 1540. Συνηθίζουμε να το λέμε «δειλινό», αφού τα άνθη του ανοίγουν το απόγευμα, ενώ αποκαλείται και «νυχτολούλουδο», αν κι αυτό το όνομα αναφέρεται συνήθως στο φυτό κέστρο, και καλύτερα να χρησιμοποιείται μόνο γι’αυτό το είδος, αφού η ευρεία χρήση του προκαλεί σύγχυση. 

Σ’άλλες γλώσσες το δειλινό έχει διάφορες παρόμοιες ονομασίες. Σε πολλές ινδικές γλώσσες έχει το ίδιο όνομα με το δικό μας, ενώ στα κινέζικα λέγεται «άνθος του μπάνιου» ή «άνθος του βρασίματος του ρυζιού», γιατί αυτές οι δραστηριότητες γίνονται κατά την ώρα που ανοίγουν τα άνθη του. 

Στα αγγλικά λέγεται «four o’clock (τέσσερις η ώρα)», επειδή σε μεγαλύτερα γεωγραφικά πλάτη με περισσότερες βραχύτερες και συννεφιασμένες μέρες ανοίγει νωρίτερα. Το φυτό είναι ποώδες και κονδυλώδες φτάνοντας σε ύψος συνήθως τα 60 εκ. με ένα μέτρο, συχνά κοντότερο και σπανιότερα ψηλότερο, ανάλογα με τις εξωτερικές συνθήκες και τα γενετικά χαρακτηριστικά του κάθε φυτού. 

Έχει λείους βλαστούς κι αντίθετα πλατιά κι επίμηκη φύλλα. Το φυτό έχει πυκνή και θαμνώδη κατασκευή. Υπογείως δημιουργεί κωνικούς κονδύλους. Τα άνθη του εμφανίζονται κατά ομάδες με κοινή ανθοδόχη στις κορυφές των βλαστών και είναι μικρά, χωανοειδή με 5 πεταλοειδή στοιχεία – στην πραγματικότητα τροποποιημένα σέπαλα – έντονου χρώματος. 

Το χρώμα μπορεί να ποικίλει από λευκό, κόκκινο, ρόδινο, φουξ, κίτρινο μέχρι και δίχρωμο π.χ. πορτοκαλί με κίτρινο, ενώ σε κάποια φυτά τα άνθη μπορεί ν’αλλάξουν χρώμα ανάλογα με την ηλικία τους ή την ηλικία του φυτού. 

Τα άνθη αναδίδουν ένα γλυκό άρωμα από το σούρουπο οπότε ανοίγουν. Κάθε άνθος διαρκεί μόνο για μια νύχτα αλλά το φυτό παράγει μεγάλο αριθμό για όλη τη διάρκεια των τελών της άνοιξης, του καλοκαιριού και των αρχών-μέσων του φθινοπώρου. Το άρωμα προσελκύει ρυγχωτές νυχτοπεταλούδες. 

Μετά την επικονίαση σχηματίζεται ένας μονόσπερμος καρπός, πράσινος, μαλακός και κούφιος αρχικά, αλλά μαύρος, τραχύς και σκληρός όταν ωριμάσει. Το φυτό αυτό αναπτύσσεται ταχύτατα, είναι πολύ ανθεκτικό, επομένως η καλλιέργειά του είναι πολύ εύκολη. Πολλαπλασιάζεται κυρίως με σπόρο. 

Οι σπόροι συλλέγονται όταν έχουν ωριμάσςει είτε απευθείας απ’το φυτό, είτε με τίναγμα του, ή αφού έχουν πέσει κάτω, προτιμότερα στα τέλη του καλοκαιριού-αρχές φθινοπώρου οπότε θά’χουν σχηματιστεί πολλοί. 

Έπειτα σπέρνονται την άνοιξη σε πλούσιο έδαφος σε μικρό βάθος. Θα βλαστήσουν σε 7-14 μέρες, και η ανάπτυξη των φυτών θα είναι πολύ γρήγορη ήδη από την αρχή. Τα φυτά ευδοκιμούν καλύτερα σε ηλιόλουστες ή ημισκιερές θέσεις σε σχεδόν οποιοδήποτε έδαφος, ακόμα και σε φτωχό και αργιλώδες ή και σε παραθαλάσσιες περιοχές. 

Για τη βέλτιστη ανάπτυξη και ανθοφορία χρειάζονται τακτικό πότισμα και μηνιαία λίπανση, αν κι όπως είπα μπορούν ν’αναπτυχθούν και σε συνθήκες σχεδον πλήρους παραμέλησης. Εξαιτίας της μεγάλης ποσότητας σπόρου που παράγουν και της εύκολης βλάστησής τους, μπορεί να συμπεριφερθούν ως αγριόχορτα, γι’αυτό ίσως χρειαστούν έλεγχο σε περιοχές όπου δεν είναι επιθυμητά. 

Σε περίπτωση που σπάσουν κατά την περίοδο ανάπτυξης, θα ξαναπετάξουν από τη βάση του βλαστού τους. Σε τροπικές και υποτροπικές περιοχές μπορεί να παραμένουν πράσινα όλο το χρόνο, ενώ στις θερμές εύκρατες χώρες όπως στα περισσότερα μέρη της Ελλάδας το υπέργειο τμήμα τους παγώνει κάθε χειμώνα, αλλά ξαναναπτύσσονται από τους κονδύλους. 

Σε ψυχρότερες περιοχές μπορούν να καλλιεργηθούν είτε ως μονοετή, με ετήσια σπορά, είτε οι κόνδυλοι να ξεθαφτούν και ν’αποθηκευθούν σε δροσερό, ξηρό και αεριζόμενο μέρος π.χ. τυλιγμένοι σε χαρτιά, ώστε να ξαναφυτευθούν την άνοιξη. 

Η νεαρή ανάπτυξη μπορεί να προσβληθεί από αφίδες. Το φυτό είχε ή έχει λίγες φαρμακευτικές χρήσεις, κυρίως ως καθαρτικό, διουρητικό και αφροδισιακό. Επίσης τα φύλλα του μπορούν να βραστούν και να φαγωθούν σε περιπτώσεις ανάγκης. Γενικά όμως το φυτό και οι σπόροι του είναι τοξικά. 

Οι σπόροι του συχνά χρησιμοποιούνται από τα παιδιά ως σφαίρες στα φυσοκάλαμα.Επίλογος Σφαίρες για φυσοκάλαμα, φυσικά εντομοκτόνα, μαλακτικά, διουρητικά, μαρούλια και αγριομάρουλα και όλα αυτά στον δρόμο

Η εξερεύνηση του φυτικού βασιλείου κρύβει συνέχεια ευχάριστες εκπλήξεις και έναν πραγματικά θαυμάσιο και μεγαλειώδες "μικρόκοσμο". Ας τον σεβόμαστε και ας τον έχουμε οδηγό για τον δικό μας ¨μακρόκοσμο¨.

Φωτογραφίες - έρευνα: Θεοδοσόπουλος Δημήτριος, Αγρονόμος - Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π. Αναγνώριση φυτών: Σταύρος Αποστόλου, Ερασιτέχνης φωτογράφος βιοποικιλότητας  

Πηγές κειμένων: 

http://www.greekflora.gr 

http://www.agriamanitaria.gr 

http://www.ellinikabaharika.gr 

http://www.ftiaxno.gr 

http://bolko.wordpress.com 

https://el.wikipedia.org http://

www.lemnosnature.gr 

Πηγή : https://geomythiki.blogspot.gr/