Η Κύθνος και η Ελληνική Επανάσταση του 1821

Η Επανάσταση στο Αιγαίο.
Φωτογραφία από διαδίκτυο
Η Κύθνος και η Ελληνική Επανάσταση του 1821 

Ειρήνη Κ. Βλαστάρη 

 Η ελληνική επανάσταση είναι ένα γεγονός μεγάλης σημασίας για την ιστορία της νεώτερης Ελλάδας. Στην ουσία είναι το σημείο γένεσης της νεώτερης Ελλάδος, καθώς μετά από δέκα χρόνια αγώνων, στρατιωτικών και διπλωματικών, που διήρκησαν συνολικά από τον Φεβρουάριο του 1821 έως το Φεβρουάριο περίπου του 1830, oι Έλληνες απέκτησαν για πρώτη φορά στην ιστορία τους ένα εθνικό κράτος, με το όνομα Ελλάδα με συγκεκριμένα σύνορα, διεθνώς αναγνωρισμένα, με συγκεκριμένο όνομα, συγκεκριμένη σημαία και εθνικό ύμνο, και μάλιστα ενός εθνικού κράτους το οποίο ήταν και ανεξάρτητο. 

Θα μπορούσε να ήταν αυτόνομο, όμως οι διπλωματικές εξελίξεις, τόσο με τη συνθήκη της Αδριανουπόλεως, όσο και με τις συνθήκες του Λονδίνου, έδωσαν τη δυνατότητα στην ελληνική πλευρά να δημιουργήσει το πρώτο στην ιστορία ελληνικό εθνικό κράτος, το οποίο βέβαια δεν ήταν μεγάλο. Περιελάμβανε τις περιοχές της Πελοποννήσου, τα νησιά του Αργοσαρωνικού, τα νησιά των Κυκλάδων, τις βόρειες Σποράδες και τη Στερεά Ελλάδα στη γραμμή Παγασητικού- Αμβρακικού. Κατά την Επανάσταση του 1821, η Κύθνος ήταν μεταξύ των πρώτων νησιών του Αιγαίου που ύψωσαν τη σημαία του επαναστατημένου Έθνους. Δυστυχώς, μία ακόμη επιδημία πανώλους θανάτωσε το ένα τέταρτο των κατοίκων της Μεσαριάς και δεν επέτρεψε στους ναυτικούς της Κύθνου να προσφέρουν υπηρεσίες στον Αγώνα. Κάποιοι, πάντως, μετοίκησαν στην κοντινή Ύδρα, όπου και υπηρέτησαν στα καράβια Υδραίων καπεταναίων.

Τα νησιά του Αιγαίου στην Επανάσταση του 1821

 Οι οικογένειες Νέγκα και Γκούμα είχαν ήδη μετοικήσει από Κύθνο στην Ύδρα. Αναφέρεται συγκινητική εξόρμηση τμήματος εθελοντών υπό τον Πρωτόπαπα Μαζαράκη με το σταυρό στο χέρι και τον Ιωάννη Κεφαλά , πορευόμενοι προς ενίσχυση του στρατοπέδου του Καραϊσκάκη , στο Φάληρο (Ανάλατο) . Ο δε Κεφαλάς έχασε εκεί το χέρι του. 

 Στην Ελληνική Επανάσταση του 1821 , το ισχυρό της κομμάτι θεωρούνταν το ναυτικό. Οι Έλληνες είχαν πολύ σπουδαίους ναυτικούς: Υδραίους, Σπετσιώτες, Ψαριανούς κ.λπ., είχαν κάνει θαύματα στη θάλασσα πολλές φορές, Τα νησιά όμως τα οποία έπαιξαν τον μεγαλύτερο ρόλο στην Επανάσταση του 1821 είναι τα νησιά του Αργοσαρωνικού. Οι Σπέτσες, η Ύδρα, η Αίγινα, δευτερευόντως κι ο Πόρος, αλλά το νησί των Σπετσών και της Ύδρας είναι τα πιο σημαντικά, με την Ύδρα να είναι το σημαντικότερο νησί απ’ όλα. Η Ύδρα και οι Σπέτσες ήταν νησιά που επίσης επωφελήθηκαν όσο κανείς απ’ την λαμπρή εποχή της εμπορικής ναυτιλίας, μετά το 1770. Απέκτησαν πλούτη. Τα νησιά διοικούνταν στην ουσία από τους καραβοκυραίους τους, δηλαδή τους εφοπλιστές τους. Η Ύδρα ήταν κατά πολύ ισχυρότερη των Σπετσών, ο στόλος της Ύδρας μεγαλύτερος κι οι ναύτες δηλαδή πολύ περισσότερες χιλιάδες. 

Σπίτι στη Χώρα Κύθνου , στις αρχές του 19ου αιώνα , Σχέδιο Δανού Χάνσεν

Όπως συνέβαινε με τους αρματολούς που πλήρωναν τα παλληκάρια τους κι όπως συνέβαινε με τους προεστούς της Πελοποννήσου που πλήρωναν τους αγρότες τους ως στρατιωτικό σώμα, έτσι κι οι μεγάλοι εφοπλιστές των νησιών πολεμούσαν, τον πρώτο καιρό τουλάχιστον, πληρώνοντας τους ναύτες τους από δικά τους αποθέματα, μια και δεν υπήρχε κρατικό ταμείο για να πληρώνει τη δράση του στρατού. Αυτή την εποχή της ανερχόμενης αστικής τάξης στον ελλαδικό χώρο , ενισχύθηκε και η μόρφωση και παρατηρείται σημαντική αύξηση του αριθμού των σχολείων στις τουρκοκρατούμενες περιοχές.

 Έτσι και οι Κύθνιοι άρχισαν να προσκαλούν δασκάλους με ανώτερη κατάρτιση για να μορφώσουν και τα δικά τους παιδιά. Πρώτα κάλεσαν τον Παρθένιο Κουλλούρη από τη Σίφνο, που δίδαξε στο ανώτερο σχολείο της Παναγίας του Νίκους από το 1791 ως το 1809.Στη συνέχεια αντικαταστάθηκε από το Μακάριο Φιλιππαίο .

Σφραγίδα Α΄Εθνοσυνέλευσης
Φωτογραφία:Από διαδίκτυο

 Ο Μακάριος Φιλιππαίος γεννήθηκε το 1767 στη Μεσσαριά –Χώρα της Κύθνου, μαθήτευσε τα πρώτα χρόνια στον Παρθένιο Κουλλούρη και συμπλήρωσε τις σπουδές του στην Ξηροκρήνη της Πόλης , στη Μεγάλη Σχολή του Γένους , όπου χειροτονήθηκε ιεροδιάκονος-μοναχός. Επιστρέφει στην Κύθνο και θα ασκήσει το εκπαιδευτικό του έργο Η λειτουργία της Σχολής Μακαρίου , που συστήθηκε 12 χρόνια πριν την Επανάσταση του 1821 , έπαιξε μεγάλο ρόλο στη διαπαιδαγώγηση της νεολαίας της Κύθνου με τα ιδανικά της Ελευθερίας και του αγώνα για την απελευθέρωση της πατρίδας μας. 

Το παλαιό μοναστήρι της Παναγίας του Νίκους έλαμψε ως πνευματικός φάρος , φωτίζοντας μέσα στο σκοτάδι της αμάθειας και της σκλαβιάς το νου και την ψυχή των Κυθνίων, και επί 50 χρόνια (1791-1840) θα είναι το λίκνο που πολλοί Θερμιώτες , μέσα στις δύσκολες συνθήκες της εποχής , θα μορφωθούν για να συμβάλλουν στη διαμόρφωση των τοπικών θεσμών του νέου κράτους . 

Ψήφισμα της Γ΄Εθνοσυνέλευσης στην Τροιζήνα ,το 1827, της εκλογής του Ιωάννη Καποδίστρια κυβερνήτη του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους.
Φωτογραφία:Από διαδίκτυο.

 Με την κήρυξη της Εθνικής Επανάστασης του 1821 οι Κύθνιοι έσπευσαν να αναγνωρίσουν την επανάσταση και απέστειλαν αντιπροσώπους ή πληρεξουσίους στις Εθνοσυνελεύσεις. Απ΄ όλες τις Εθνοσυνελεύσεις στην Α΄Εθνοσυνέλευση στην Επίδαυρο το 1821 , κατά την οποία ψηφίστηκε το πρώτο ελληνικό Σύνταγμα, δεν απέστειλαν αντιπροσώπους , όπως εξάλλου και άλλα νησιά του Αιγαίου, γιατί δεν πρόλαβαν.

 Στη Β' Εθνοσυνέλευση στο Άστρους , το 1823,που έγινε αναθεώρηση του Συντάγματος της Επιδαύρου, η Κύθνος και η Κέα από κοινού , αντιπροσωπεύτηκαν από τον Ζαννή Πάγκαλο, καταγόμενο από την Κέα. 

Η Εθνοσυνέλευση του Άστρους καταργεί όλα τα τοπικά πολιτεύματα, άρα καταργείται η Πελοποννησιακή Γερουσία και οι δύο πλευρές στη Δυτική και Ανατολική Ελλάδα, ψηφίζει τον «Νόμο της Επιδαύρου» και όχι τον «Προσωρινό» διότι ήθελε να δείξει ότι είναι η συνέχεια σε σχέση με το πρώτο Σύνταγμα του Αγώνα. Δίνεται δημόσια το δικαίωμα δημοσίων αξιωμάτων της λειτουργίας μη χριστιανών ορθοδόξων στη Διοίκηση.

Τιμητική πλάκα για το δάσκαλο του Γένους Μακάριο Φιλιππαίο, στην Παναγία του Νίκους.
Φωτογραφία:Ειρήνη Βλαστάρη

 Αποφασίζεται η κατάργηση της δουλείας, υπογραμμίζεται η ανάγκη της ελευθεροτυπίας, αποφασίζεται η προστασία της ιδιοκτησίας, της τιμής και της προσωπικής ασφάλειας όλων και όχι μόνο των Ελλήνων, διότι στην Επίδαυρο εγράφετο «ως προς τους Έλληνες».

 Αποφασίζεται το όριο ηλικίας για την εκλογιμότητα να είναι στα 30, να μπορεί να εκλεγεί κανείς στα 30 χρόνια και ενισχύεται το Βουλευτικό σε σχέση με το Εκτελεστικό. Στο Άστρος τίθεται θέμα, σαν σοβαρό θέμα για το έθνος, το γεγονός ότι οι χειροτονήσεις ιερέων και ιερωμένων είναι εξαιρετικά διεφθαρμένες και ζητείται να εκκαθαριστεί το ζήτημα.

 Συζητείται εντόνως η πρακτική η οποία είχε ισχύσει το προηγούμενο διάστημα, να γίνονται δούλοι αιχμάλωτοι Οθωμανοί, μουσουλμάνοι και επίσης στηλιτεύεται πολύ το γεγονός ότι με βίαιο τρόπο αιχμάλωτοι αναγκάζονται να γίνουν χριστιανοί . Και υπογραμμίζει η Εθνοσυνέλευση του Άστρους ότι δεν διανοείται κανείς να κάνει δεκτή την βίαιη αλλαγή θρησκεύματος σε ανθρώπους. Αποφασίζεται ως εθνικό σύμβολο η Αθηνά και ως εθνικά χρώματα το μπλε, το κυανούν και το λευκό. 

Επίσης η χώρα αποφασίζεται να διαιρεθεί σε 60 επαρχίες, τα τρία ναυτικά νησιά θα παραμένανε ώς έχουν και να δημιουργηθεί μινιστέριον του Πολέμου και μινιστέριον του Ναυτικού. Στη συνέχεια , η πίεση των πραγμάτων θα φέρει την άμεση σύγκρουση των στόλων μεταξύ Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας, με τον οθωμανικό στόλο. Η ναυμαχία του Ναυαρίνου θα αποτελέσει τομή όχι μόνο για την ιστορία της Ελλάδος και των Βαλκανίων, αλλά και για τη διεθνή διπλωματία. 

Η Επανάσταση στα νησιά
Φωτογραφία από διαδίκτυο

Διότι πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητος, τρεις χώρες διαφορετικές, καθόλου σύμμαχες μεταξύ τους, ενώνουν τη δράση τους για να αποτρέψουν την εξαφάνιση πληθυσμού σε άλλο μέρος της γης. Επεμβαίνουν για ανθρωπιστικούς λόγους. Στη Γ' Εθνοσυνέλευση Επιδαύρου, το 1826 (άρχισε τις εργασίες στην Επίδαυρο και διαλύθηκε με την είδηση της πτώσης του Μεσολογγίου πριν επαναληφθεί στην Ερμιονή και στη συνέχεια στην Τροιζήνα το 1827), αντιπροσώπευαν την Κύθνο ως πληρεξούσιοι ο Μόσχος Φιλιππαίος από τη Χώρα , και ο Ν. Οικονομίδης Λεβαντής από το Χωριό. Σε αυτή τη συνέλευση αποφασίστηκε η εκλογή του Ιωάννη Καποδίστρια ως κυβερνήτη της Ελλάδας. 

 Στη Δ' Εθνοσυνέλευση, στο Άργος το 1829, στην οποία πραγματοποιήθηκε η επικύρωση της πολιτικής του Καποδίστρια, αντιπρόσωπος της Κύθνου υπήρξε ο Ν. Βάλληνδας,. Σύμφωνα με άλλες πηγές στον κατάλογο των Πληρεξουσίων αναφέρεται :Ζέας, Θερμίων και Σερίφου ο Εμμανουήλ Βρετός και ο Δημήτριος Αγγελή.

Η Δ’ Εθνοσυνέλευση άρχισε τις εργασίες της στις 11 Ιουλίου 1829, στο αρχαίο θέατρο Άργους. Προηγήθηκε δοξολογία στο ναό της Παναγίας, όπου έδωσαν το παρών και οι πληρεξούσιοι, αλλά και ο ίδιος ο Καποδίστριας. Μετά την δοξολογία, ακολούθησε ορκωμοσία των πληρεξουσίων και, ο όρκος ήταν ο ακόλουθος: «Ορκίζομαι εν ονόματι της Αγίας Τριάδος και της πατρίδος μήτε να προβάλλω μήτε να ψηφίσω τι ενάντιον των συμφερόντων του Έθνους, κινούμενος από ιδιοτέλειαν και πάθος να μην αποβλέπω είς πρόσωπον και, να μην παραβλέπω το νόμιμον και το δίκαιον». Λόγω των αποφάσεων του Καποδίστρια και της Δ’ Εθνοσυνέλευσης, τέθηκαν οι βάσεις για την εύρυθμη λειτουργία ενός οργανωμένου κράτους. 

Αξίζει να σημειωθεί ότι το νεοπαγές κρατίδιο οργανώθηκε βάσει των δεδομένων και των αναγκών της εποχής. Παρ’ όλα αυτά, υπήρξε «προσφορά» σε διάφορους κοινωνικούς «τομείς» της χώρας. Σε αυτό συνέβαλε η τοποθέτηση ικανών προσώπων σε θέσεις- «κλειδιά», όπως για παράδειγμα οι- φίλα προσκείμενοι στον κυβερνήτη- Χριστόδουλος Κλωνάρης και Ανδρέας Μουστοξύδης. 

Σε αυτήν εγκρίθηκε η πολιτική του Ιωάννη Καποδίστρια, συστάθηκε Γερουσία με 27 γερουσιαστές σε αντικατάσταση του συμβουλευτικού σώματος του Πανελληνίου, που είχε ιδρυθεί με την άφιξη του Καποδίστρια το προηγούμενο έτος το 1828 και λήφθηκαν σημαντικές αποφάσεις σχετικά με τη λειτουργία του κράτους, που περιγράφηκαν σε 13 ψηφίσματα. Χαρακτηριστικά αναφέρεται η κοπή εθνικού νομίσματος, του Φοίνικα, νόμος για εκδίκαση υποθέσεων στα δικαστήρια και η απαγόρευση εξαγωγής αρχαιοτήτων από την Ελλάδα. Στην Ε΄ Εθνοσυνέλευση που άρχισε τις εργασίες της στο Άργος το Δεκέμβριο του 1831 και τις συνέχισε στο Ναύπλιο μέχρι το Μάρτιο του 1832, συμμετείχε ως πληρεξούσιος ο Νικόλαος Βάλληνδας. ( Κέας, Θερμιών και Σερίφου:Α. Σοφιανός και Ν. Βαλλήντας) Στην Ε ΄Εθνοσυνέλευση ψηφίστηκε το «Πολιτικόν Σύνταγμα της Ελλάδος» του 1832. το οποίο δεν εφαρμόστηκε.

Ο ναός τηςΠαναγίας του Νίκους.
Φωτογραφία:Ειρήνη Βλαστάρη

 Επίσης επικυρώνεται η απόφαση των μεγάλων δυνάμεων, σύμφωνα με την οποία ο Όθων θα εστέφετο βασιλιάς της Ελλάδας. Στο Πολιτικόν Σύνταγμα της Ελλάδος, αναφέρονται στο προεδρείο εκτός από τον Δημήτριο Τσαμαδό (Πρόεδρο) αναφέρονται και οι Λάμπρος Νάκος (Αντιπρόεδρος), Σταύρος Παρθενόπουλος (Γραμματεύς), Γεώργιος Αινιάν (Γραμματεύς)

 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Αντωνίου Ν. Βάλληνδα: 

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ ΚΥΘΝΟΥ, 1896.Έκδοση Συνδέσμου Κυθνίων, Αθήνα, 1990. 

 2. Κ. Παπαρρηγόπουλου, Επίτομος ιστορία του Ελληνικού έθνους . Εκδ. Δ. Δημητράκος Α.Ε. 1952, Αθήνα 

3. Μαρία Ευθυμίου: Η Επανάσταση του 1821. Ένα δύσκολο εγχείρημα μίας περίπλοκης κοινωνίας , Πόλεμος της Ανεξαρτησίας- Επανάσταση: Προσεγγίσεις και ερμηνείες. Μαθήματα στο mathesis. 

4. Αντωνίου Γούναρη: Η ΚΥΘΝΟΣ, Έκδοση Συνδέσμου Δρυοπιδέων , Αθήνα 1938 

5. Άδωνι Κ. Κύρου: ΚΥΘΝΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑΙ, Ανέκδοτο έργο, 2020 

6. Η Κύθνος δια μέσου των αιώνων, Περικλέους Ιωαν. Μαζαράκη , Έκδοση Συνδέσμου Κυθνίων , Αθήναι, 1938 

7. Το Μοναστήρι Παναγίας Νίκους και η Σχολή Μακαρίου, Έκδοση Συνδέσμου Κυθνίων, Αθήνα 2000 

Πηγή : Νόστος