Από τον τόπο στο τοπίο. Ανθρωπολογικές προσεγγίσεις του ελληνικού αγροτικού τοπίου μέσα από εθνογραφικά παραδείγματα

Οικονόμου Ανδρομάχη

 Ο τόπος και το τοπίο δεν μπορούν να κατανοηθούν έξω από κοινωνικές σχέσεις και πρακτικές ως  παράγωγα, αποτέλεσμα μιας ιστορικής διαδικασίας, και είναι ενσωματωμένα στον συλλογικό και ατομικό χρόνο της μνήμης και με αυτό τον τρόπο αποτελούν αντικείμενο της ανθρωπολογίας, της εθνολογίας.

Η καταγραφή της αφήγησης ενός τόπου και του τοπίου συμβάλλει στην κατανόηση και ερμηνεία του τόπου και του τοπίου, εστιάζοντας και αναδεικνύοντας πως οι τοπικοί πληθυσμοί δομούν, προσλαμβάνουν και αναπαράγουν τις πρακτικές, τις εμπειρίες και τα βιώματα.

Στην παρούσα εισήγηση θα αναφερθούμε στο εθνογραφικό παράδειγμα, το οποίο αφορά την Σέριφο, και θα επιχειρήσουμε μια «εκ των έσω» προσέγγιση και ανάγνωση του σεριφιώτικου τοπίου και των πρακτικών και δράσεων σε αυτό.
Το σημερινό τοπίο της Σερίφου διαμορφώνεται στους νεότερους ιστορικούς χρόνους (19ος-20ός) σε στενή σχέση με την ηπειρωτική χώρα αλλά και την υπόλοιπη νησιωτική χώρα.

 Η Σέριφος θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως ένα «εσωστρεφές» νησί: το τοπίο παράγεται και διαμορφώνεται από τις κύριες παραγωγικές δραστηριότητες του νησιού που ήταν μέχρι πρόσφατα (δεκαετίες ’60-70), οι αγροτοποιμενικές και οι μεταλλευτικές και τις, ιδιαίτερα πρόσφατες (από τη δεκαετία του ’70-’80), υπηρεσίες που αφορούν τον τουρισμό.


Ο τόπος, το τοπίο στον αφηγηματικό λόγο των χρηστών και των δρώντων υποκειμένων δεν είναι τεμαχισμένος, δεν διαμοιράζεται αλλά συνιστά ένα συνεχές «βίωμα», μια διαρκή πορεία που αλληλοσυμπληρώνεται από τις πράξεις, τις δράσεις και τις αφηγήσεις για αυτό και οι οποίες τελικά τον διαμορφώνουν, τον καθιστούν οικείο και αναγνωρίσιμο.

 Αντιθέτως οι «έξωθεν» επεμβάσεις π.χ η θεσμική του κατοχύρωση, η νομοθεσία για την κήρυξη διατηρητέων κτιρίων, οικισμών ή ιστορικών τόπων είναι, τις περισσότερες φορές επιλεκτική, επιμερισμένη, διασπασμένη.

Το τοπίο, τέλος δεν θα πρέπει να το δούμε ξεχωριστά από τον βιωμένο και βιωματικό τόπο, και δεν μπορούμε παρά να το προσεγγίσουμε «εκ των έσω», να ακούσουμε προσεκτικά τις αφηγήσεις, τις βιοϊστορίες για αυτό, να το διαβάσουμε, να το αποδελτιώσουμε, να το αφουγκραστούμε, πριν αποφασίσουμε να επέμβουμε. 

Γιατί το τοπίο θα πρέπει να «ομολογεί» την ιστορία του τόπου και οι όποιες επεμβάσεις θα πρέπει να αναδεικνύουν τις ιστορικές στιγμές και διαδικασίες που εγγράφονται σε αυτό. Για να είναι, εντέλει, το τοπίο αυτό, και μετά τις οποιεσδήποτε επεμβάσεις,  αποδεκτό και αναγνωρίσιμο από τους δημιουργούς και τους χρήστες του.

Ο τόπος και το τοπίο δεν μπορούν να κατανοηθούν έξω από κοινωνικές σχέσεις και πρακτικές ως παράγωγα, αποτέλεσμα μιας ιστορικής διαδικασίας, και είναι ενσωματωμένα στον συλλογικό και ατομικό χρόνο της μνήμης και με αυτό τον τρόπο αποτελούν αντικείμενο της ανθρωπολογίας, της εθνολογίας.

Η καταγραφή της αφήγησης ενός τόπου και του τοπίου συμβάλλει στην κατανόηση και ερμηνεία του τόπου και του τοπίου, εστιάζοντας και αναδεικνύοντας πως οι τοπικοί πληθυσμοί δομούν, προσλαμβάνουν και αναπαράγουν τις πρακτικές, τις εμπειρίες και τα βιώματα.

Στην παρούσα εισήγηση θα αναφερθούμε στο εθνογραφικό παράδειγμα, το οποίο αφορά την Σέριφο, και θα επιχειρήσουμε μια «εκ των έσω» προσέγγιση και ανάγνωση του σεριφιώτικου τοπίου και των πρακτικών και δράσεων σε αυτό. Το σημερινό τοπίο της Σερίφου διαμορφώνεται στους νεότερους ιστορικούς χρόνους (19ος-20ός) σε στενή σχέση με την ηπειρωτική χώρα αλλά και την υπόλοιπη νησιωτική χώρα. 

Η Σέριφος θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως ένα «εσωστρεφές» νησί: το τοπίο παράγεται και διαμορφώνεται από τις κύριες παραγωγικές δραστηριότητες του νησιού που ήταν μέχρι πρόσφατα (δεκαετίες ’60-70), οι αγροτοποιμενικές και οι μεταλλευτικές και τις, ιδιαίτερα πρόσφατες (από τη δεκαετία του ’70-’80), υπηρεσίες που αφορούν τον τουρισμό.

 Ο τόπος, το τοπίο στον αφηγηματικό λόγο των χρηστών και των δρώντων υποκειμένων δεν είναι τεμαχισμένος, δεν διαμοιράζεται αλλά συνιστά ένα συνεχές «βίωμα», μια διαρκή πορεία που αλληλοσυμπληρώνεται από τις πράξεις, τις δράσεις και τις αφηγήσεις για αυτό και οι οποίες τελικά τον διαμορφώνουν, τον καθιστούν οικείο και αναγνωρίσιμο. 

Αντιθέτως οι «έξωθεν» επεμβάσεις π.χ η θεσμική του κατοχύρωση, η νομοθεσία για την κήρυξη διατηρητέων κτιρίων, οικισμών ή ιστορικών τόπων είναι, τις περισσότερες φορές επιλεκτική, επιμερισμένη, διασπασμένη.

 Το τοπίο, τέλος δεν θα πρέπει να το δούμε ξεχωριστά από τον βιωμένο και βιωματικό τόπο, και δεν μπορούμε παρά να το προσεγγίσουμε «εκ των έσω», να ακούσουμε προσεκτικά τις αφηγήσεις, τις βιοϊστορίες για αυτό, να το διαβάσουμε, να το αποδελτιώσουμε, να το αφουγκραστούμε, πριν αποφασίσουμε να επέμβουμε.

 Γιατί το τοπίο θα πρέπει να «ομολογεί» την ιστορία του τόπου και οι όποιες επεμβάσεις θα πρέπει να αναδεικνύουν τις ιστορικές στιγμές και διαδικασίες που εγγράφονται σε αυτό. Για να είναι, εντέλει, το τοπίο αυτό, και μετά τις οποιεσδήποτε επεμβάσεις, αποδεκτό και αναγνωρίσιμο από τους δημιουργούς και τους χρήστες του.

ΔΕΙΤΕ ΟΛΗ ΤΗΝ  ΟΜΙΛΙΑ ΣΤΟΝ ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΣΥΝΔΕΣΜΟ

 Από τον τόπο στο τοπίο. Ανθρωπολογικές προσεγγίσεις του ελληνικού αγροτικού τοπίου μέσα από εθνογραφικά παραδείγματα

 http://www.blod.gr/