Ο Γεωλογικός πλούτος των Κυκλάδων

Δήλος  λιοντάρια

Πλησιάζοντας σε κάποιο νησί των Κυκλάδων, αυτό που εντυπωσιάζει τον ταξιδιώτη είναι το πετρώδες και άδεντρο έδαφος. Τα περισσότερα κυκλαδονήσια είναι ορεινά, με ψηλότερες ή χαμηλότερες οροσειρές που ανάμεσά τους σχηματίζονται μικρές πεδιάδες, συνήθως όχι αρκετές για καλλιέργειες - ένα τοπίο τραχύ, επιβλητικό και πανέμορφο, όπου γεννήθηκε ένας παγκοσμίως μοναδικός πολιτισμός.

 Σέριφος Χώρα

Κάποιος αρχαίος ελληνικός μύθος λέει ότι τα νησιά των Κυκλάδων δημιουργήθηκαν κατά την τρομερή Γιγαντομαχία, από τους τεράστιους βράχους που εκτόξευσαν οι Γίγαντες και οι θεοί εναντίον αλλήλων. Αυτή είναι η μυθολογική εκδοχή των κοσμογονικών γεωλογικών ανακατατάξεων που συνέβησαν κατά τη δημιουργία των Κυκλάδων και των άλλων νησιών του Αιγαίου.

Γίγαντες και θεοί

Πριν από 15 εκατομμύρια χρόνια η σημερινή Ελλάδα, η Μικρά Ασία, το Αιγαίο και το Κρητικό Πέλαγος αποτελούσαν μια εκτεταμένη περιοχή στεριάς, την Αιγηίδα. Κατά την πλειόκαινο, πριν από 4,5-2,5 εκατομμύρια χρόνια, η θάλασσα κατέκλυσε τις περιοχές της Αιγηίδας εκτός από τις κορυφές των βουνών της, που έτσι αποτέλεσαν τα νησιά του Αιγαίου. Αλλεπάλληλες γεωλογικές μεταβολές, μετακινήσεις του φλοιού της γης, σεισμοί, εκρήξεις ηφαιστείων, έδωσαν στο νησιωτικό σύμπλεγμα των Κυκλάδων τη μορφή που έχει σήμερα.

 Ολόκληρα νησιά -η Σαντορίνη, η Μήλος, η Κίμωλος- και ένα τμήμα της Αντιπάρου σχηματίστηκαν από την ηφαιστειακή δραστηριότητα η οποία συνόδευσε τη δημιουργία του νησιωτικού τόξου του Νοτίου Αιγαίου, που δημιουργήθηκε με την καταβύθιση της Αφρικανικής Πλάκας κάτω από τη μικροπλάκα του Αιγαίου. Η ηλικία των ηφαιστείων αυτών ανάγεται στα 4 εκατομμύρια χρόνια.

Σαντορίνη Καμένη

Η ιστορία της γεωλογικής δημιουργίας των Κυκλάδων εξηγεί τον τεράστιο γεωλογικό πλούτο τους, όπου κάθε νησί παρουσιάζει ένα εντυπωσιακό και εντελώς ξεχωριστό ανάγλυφο και περιλαμβάνει μνημεία με τεράστιο γεωλογικό αλλά και παλαιοντολογικό, αρχαιολογικό και ιστορικό ενδιαφέρον - οι ηφαιστειακοί κρατήρες στη Μήλο και την Αντίμηλο, η καλντέρα της Σαντορίνης και ο κρατήρας της Νέας Καμένης, η ηφαιστειακή φλέβα της Θηρασιάς, τα υποβλητικά σπήλαια της Ηρακλειάς, της Νάξου, της Σερίφου, της Αντιπάρου, της Φολεγάνδρου, ο συγκλονιστικός υπερμεγέθης μονόλιθος του Καλάμου στην Ανάφη, οι εκλογίτες στη Σύρο, οι μανιταροειδείς μορφές διάβρωσης και οι θερμές πηγές στην Κίμωλο, τα θερμά λουτρά στην Κύθνο, τα απολιθώματα νάνων ελεφάντων στη Νάξο και τη Δήλο, τα αρχαία μεταλλεία στη Σέριφο. Ψηλότερο βουνό των Κυκλάδων είναι το όρος Ζευς στη Νάξο, με υψόμετρο 1004 μέτρων.

Μήλος ορυχεία

Ο γεωλογικός σχηματισμός των νησιών ερμηνεύει και την εντυπωσιακή μορφολογία των ακτών τους. 'Αλλοτε η κατακόρυφη κλίση των βράχων εκατοντάδες μέτρα πάνω από τη θάλασσα κόβει την ανάσα (Μονή Χοζοβιώτισσας Αμοργού, Χώρα Σικίνου, Χώρα Φολεγάνδρου) και άλλοτε οι ακτές διαμελίζονται σε αναρίθμητους κόλπους και κολπίσκους, όπου η ηφαιστειακή δραστηριότητα και η διάβρωση από τον άνεμο και τη θάλασσα έχουν δημιουργήσει σχηματισμούς σπάνιας ομορφιάς, θαλασσινές σπηλιές και παράξενες βραχομορφές - οι Κολυμπήθρες στην Πάρο, η Σμαραγδένια Σπηλιά, τα Γλαρονήσια, το Κλέφτικο, οι Βενετσιάνες στη Μήλο, οι παραλίες της Σαντορίνης με τη μαύρη ή κοκκινωπή άμμο, ή με τους κιτρινωπούς, λειασμένους βράχους που σχηματίζουν φυσικά γλυπτά και μικρές σπηλιές.

Σέριφος μεταλεία

Τα άδεντρα νησιά των Κυκλάδων, με τα πετρώδη και άγονα εδάφη, κρύβουν εντούτοις έναν πολύ σπουδαίο ορυκτό πλούτο - μία από τις σημαντικότερες αιτίες για την ανάπτυξη, ήδη από τους αρχαίους χρόνους, του εμπορίου και της ναυσιπλοΐας, που είχε σκοπό τη μεταφορά του οψιδιανού της Μήλου σε όλο το Αιγαίο.

Έτσι λοιπόν στη Μήλο εξορύσσονται βαρυτίνη, περλίτης, μπετονίτης και ποζολάνη. Στην 'Ανδρο υπάρχουν κοιτάσματα μαγγανίου, χρωμίτη και αμιάντου. Στην Κέα, την Κύθνο, τη Σέριφο, τη Σύρο μεταλλεύματα σιδήρου. Στη Σίφνο μεταλλεύματα σιδήρου και αργυρούχος μόλυβδος. Στην Τήνο και την Πάρο εξορύσσονται μάρμαρα. Στη Νάξο μάρμαρα και σμύριδα. Στη Μύκονο γρανίτης. Στην Αμοργό βωξίτης. Στη Δονούσα ψευδάργυρος. Στην Κίμωλο κιμωλία. Μικρές πηγές νερού υπάρχουν σχεδόν σε όλα τα νησιά, με πιο αξιόλογες για τις ανάγκες των νησιών στην 'Ανδρο, τη Νάξο, την Ίο, την Πάρο και την Τήνο.

Νησί    Γεωλογικά Μνημεία     

ΑΝΔΡΟΣ    Πτυχωμένα μεταμορφωμένα πετρώματα, Βραχομορφές διάβρωσης στη θέση Γριάς Πήδημα στο Κορθί, Κοιλάδα Διποτάματα     

ΤΗΝΟΣ    Σφαιρικές δομές διάβρωσης και γεωμορφές Ταφόνι στο Γρανίτη της Τήνου     

ΝΑΞΟΣ    Γεωλογικό Μουσείο Απείρανθου, Μικρά φράγματα εμπλουτισμού υπόγειων υδροφόρων οριζόντων Απείρανθου, Μεταλλεία σμύριδας, Μιγματιτικά πετρώματα στη βόρεια Νάξο, Σπήλαιο Διός, Απολιθώματα νάνων ελεφάντων     

ΚΥΘΝΟΣ    Σπήλαιο Καταφύκι, Θερμά λουτρά     

ΗΡΑΚΛΕΙΑ    Σπήλαιο Αγίου Ιωάννη     

ΣΥΡΟΣ    Αερόλιθοι: Εκλογίτες βόρειας Σύρου     

ΜΥΚΟΝΟΣ    Γρανίτης Μυκόνου – Μορφές διάβρωσης, Νησίδα Χταπόδια – Απολιθωμένα ασπόνδυλα     

ΔΗΛΟΣ    Απολιθωμένος νάνος ελέφαντας     

ΜΗΛΟΣ    Ηφαιστειακές δομές: Ηφαιστειακοί κρατήρες Φυριπλάκας – Τράχηλα, Ηφαιστειακός δόμος Προφήτη Ηλία, Λατομεία: Αρχαία λατομεία οψιδιανού, Λατομείο οψιδιανού στη θέση «Νύχια», Λατομείο οψιδιανού στη θέση «Δεμενεγάκι», Ορυχεία: Θειωρυχεία, Μεταλλεία σιδήρου-μαγγανίου στην περιοχή Βάνι, Σπήλαια: Σπήλαια και θαλάσσιες χαράδρες Παπάφραγκα, Σπήλαιο Αγίου Ιωάννη – «Σμαραγδένια σπηλιά», Κατακόμβες, Μορφές διάβρωσης: Κλέφτικο, Σαρακίνικο, Υδροθερμικές εμφανίσεις: Φρεατικοί κρατήρες στη θέση 'Αγιοι Θεόδωροι, Ατμίδες Καλάμου, Μεταλλευτικό Μουσείο Μήλου     

ΓΛΑΡΟΝΗΣΙΑ    Στηλοειδείς αποχωρισμοί λάβας     

ΑΝΤΙΜΗΛΟΣ    Εντυπωσιακός ηφαιστειακός κρατήρας     

ΣΕΡΙΦΟΣ    Σπήλαιο Κουταλά, Αρχαία μεταλλεία     

ΣΙΦΝΟΣ    Αρχαία μεταλλεία αργυρούχων κοιτασμάτων μολύβδου-ψευδάργυρου και χρυσού     

ΠΑΡΟΣ    Λατομεία μαρμάρων, Aρχαία λατομεία λυχνίτη και ονομαστού Παριανού μαρμάρου Κολυμπήθρες (μορφή διάβρωσης)     

ΑΝΤΙΠΑΡΟΣ, Ν. ΔΕΣΠΟΤΙΚΟ –Ν. ΣΤΡΟΓΓΥΛΟ    Ηφαιστειακοί δόμοι Αντιπάρου – Ηφαιστειακές εμφανίσεις Ν. Δεσποτικού – Ν. Στρογγυλού, Σπήλαιο Ωλίαρτος, Μεταλλευτικές στοές     

ΚΙΜΩΛΟΣ    Μανιταροειδείς μορφές διάβρωσης, Βραχώδεις ακτές – Γεωλογικές τομές ηφαιστειακών πετρωμάτων, Μορφές διάβρωσης ηφαιστ. Πετρωμάτων στην περιοχή Πράσσα, Μορφές διάβρωσης σε Κίσσηρη, Σπηλιά της Γερακιάς, Απολιθωμένα ασπόνδυλα, Θερμές πηγές     

ΘΗΡΑ (ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ)    Ηφαιστειακό συγκρότημα της Σαντορίνης, Ηφαιστειακός κρατήρας - Καλδέρα - Φυσικές τομές της καλδέρας, Στρώματα της Μινωϊκής έκρηξης, Ηφαιστειακή φλέβα (dyke) Θηρασιάς, Σύγχρονη ηφαιστειότητα- Καμμένη, Τριαδικά απολιθώματα Megalodon, Απολιθωμένη χλωρίδα     

ΦΟΛΕΓΑΝΔΡΟΣ    Χρυσοσπηλιά     

ΙΟΣ    Γνευσιωμένος γρανίτης 300 εκατ. ετών     

ΑΜΟΡΓΟΣ    Ενεργό ρήγμα Αμοργού (σεισμός 1956)

 www.cyclades-