FishBase: όλα όσα θέλετε να ξέρετε για τα ψάρια

Γράφει η Φαφούτη Λαλίνα

Πραγματική βουτιά στους βυθούς όλης της Γης μπορεί να κάνει ο καθένας μας χάρη στη μεγαλύτερη ψαρο-εγκυκλοπαίδεια που υπάρχει! Βίντεο, πληροφορίες και ό,τι άλλο χρειαστείτε σε 200 γλώσσες (και ελληνικά)

 

Εχετε ποτέ αναρωτηθεί αν στις Φιλιππίνες τρώνε κουτσομούρα; Και αν ναι, πώς να τη λένε άραγε; Η κουτσομούρα, με τη σειρά της, αν ζει σε εκείνα τα νερά, είναι σαν τη «δικιά» μας; Εχει τις ίδιες συνήθειες και της αρέσουν οι ίδιοι μεζέδες; Ισως βέβαια η φιλιππινέζικη κουτσομούρα, υπάρχει δεν υπάρχει (που δεν υπάρχει), σας αφήνει παγερά αδιάφορους, αλλά από την άλλη θα θέλατε πολύ να ξέρατε τι ψάρι είναι αυτό που είδατε να περνάει δίπλα σας ενώ κολυμπούσατε ή είχε την ατυχή έμπνευση να «τσιμπήσει» το δόλωμα που βάλατε στο αγκίστρι σας. Η απάντηση σε όλα τα παραπάνω αλλά και σε όποιο άλλο «ψαρικής» φύσεως ερώτημα είναι ικανός να συλλάβει ο νους σας μπορεί να βρεθεί με ένα «κλικ» από τον ηλεκτρονικό υπολογιστή, την ταμπλέτα ή το κινητό σας τηλέφωνο στη μεγαλύτερη εγκυκλοπαίδεια για τα ψάρια που διαθέτει αυτή τη στιγμή ο άνθρωπος.

Ιδανική και για παιδιά

Η FishBase ξεκίνησε βεβαίως ως ένα επιστημονικό εργαλείο - και εξακολουθεί να λειτουργεί ως τέτοιο, όντας μάλιστα το καλύτερο στο είδος του. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι απευθύνεται μόνο στους ειδικούς ούτε ότι θα πρέπει να είστε ιχθυολόγος για να μπορέσετε να την «αποκρυπτογραφήσετε». Αντιθέτως, ακόμη και ένα παιδί μπορεί να τη «χαζεύει» για ώρες βλέποντας φωτογραφίες και βίντεο με ψάρια από όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης, ακόμη και ακούγοντας τους ήχους τους όταν «μιλάνε» τη δική τους γλώσσα - γιατί, ναι, τα ψάρια τελικά δεν τηρούν σιγή ιχθύος. Επίσης μπορείτε να συμμετάσχετε και εσείς ενεργά στη «σύνταξή» της «ανεβάζοντας» τις φωτογραφίες και τα βίντεο που έτυχε να τραβήξετε στις θαλασσινές εξορμήσεις σας.

Παράλληλα με τη διασκέδαση, η βάση δεδομένων για τα ψάρια, που δημιουργήθηκε τη δεκαετία του 1990 από τους αλιευτικούς βιολόγους Ντανιέλ Πολί και Ράινερ Φρόζε, σε συνεργασία με τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών και με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, προσφέρει γνώσεις. Και εμπλουτίζεται συνεχώς, υπό την επιμέλεια εννέα ερευνητικών ινστιτούτων από διάφορα κράτη που από το 2001 έχουν αναλάβει τη διαχείρισή της - ένα από αυτά είναι το Εργαστήριο Ιχθυολογίας του Τμήματος Βιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. «Είναι η πιο ενημερωμένη εγκυκλοπαίδεια για τα ψάρια και είναι γενικά η πιο ενημερωμένη εγκυκλοπαίδεια που υπάρχει σε σχέση με τις αντίστοιχες για τα ζώα και τα φυτά. Δεν υπάρχει αυτή τη στιγμή πιο άρτια διαδικτυακή εγκυκλοπαίδεια από τη FishBase» λέει μιλώντας στο «Βήμα» ο Κώστας Στεργίου, καθηγητής στο Τμήμα Βιολογίας του ΑΠΘ και διευθυντής του Ινστιτούτου Θαλάσσιων Βιολογικών Πόρων και Εσωτερικών Υδάτων του Ελληνικού Κέντρου Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ). «Ως συνέχειά της έχει αναπτυχθεί επίσης η SeaLifeBase, η οποία περιέχει όλους τους θαλάσσιους οργανισμούς, όπως η FishBase, που δεν είναι ψάρια».

Πληροφορίες σε 200 γλώσσες

Στην παγκόσμια εγκυκλοπαίδεια των ψαριών είναι καταγεγραμμένα αυτή τη στιγμή περισσότερα από 32.500 είδη και όλες οι πληροφορίες που τα αφορούν. Στη σελίδα του κάθε είδους θα δείτε στο επάνω μέρος τη φωτογραφία του (ή πολλές, αν «πατήσετε» τα σχετικά πεδία) και το κοινό όνομά του σε περισσότερες από 200 γλώσσες (τα ελληνικά είναι μία από αυτές). Θα δείτε επίσης τον χάρτη εξάπλωσής του, δηλαδή τις περιοχές του πλανήτη όπου ζει (σημειώνουμε εδώ ότι η ανάλυση των χαρτών εξάπλωσης προκειμένου να προσδιοριστεί το ψάρι που ζει στις περισσότερες θάλασσες της Γης και το οποίο είναι ο γλαυκοκαρχαρίας έγινε ειδικά για «Το Βήμα» από τον Ράινερ Φρόζε), καθώς και στοιχεία που αφορούν τη βιολογία και την οικολογία του, τη διατροφή, τη θνησιμότητα, την αναπαραγωγή και τη συμπεριφορά του. Οσο περισσότερο προχωράτε προς το «κάτω» μέρος της σελίδας τόσο πιο ειδικά και επιστημονικά γίνονται τα στοιχεία. Αν όμως σας ενδιαφέρει και αυτή η πλευρά, θα βρείτε επίσης όλες τις επιστημονικές μελέτες που έχουν δημοσιευθεί για το κάθε είδος που αναζητάτε.

Στείλτε κι εσείς φωτογραφίες ή βίντεο

Παρά την επιστημονική αξία της, η FishBase έχει τελικά αναδειχθεί σε μια «λαϊκή» εγκυκλοπαίδεια, αφού, σύμφωνα με τα στοιχεία, το μεγαλύτερο μέρος των επισκεπτών της είναι απλοί ιδιώτες, σε ποσοστό που ξεπερνά αισθητά αυτό των επιστημόνων, οι οποίοι έρχονται δεύτεροι στη λίστα επισκεψιμότητας. Τι πληροφορίες αναζητεί σε αυτήν ένας μέσος άνθρωπος; «Τα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι ένας μέσος χρήστης - όχι ερευνητής, δηλαδή - κοιτάζει κυρίως τις φωτογραφίες και τα κοινά ονόματα» απαντά ο κ. Στεργίου. «Γιατί μπορεί κάποιος να τα δει και από το κινητό του και να μάθει, π.χ., αν ταξιδεύει στην Ταϊλάνδη, πώς λέγεται ένα ψάρι στα ταϊλανδέζικα». Μεγάλο μέρος των φωτογραφιών, όπως εξηγεί ο βιολόγος, προέρχεται επίσης από ιδιώτες, αφού ο καθένας μπορεί να στείλει τα «ενσταντανέ» του με ψάρια (αν στείλετε το δικό σας και δεν το δείτε να «ανεβαίνει» γρήγορα, οι ιχθυολόγοι μελετούν τη φωτογραφία που έχετε στείλει ώστε να ελέγξουν αν πρόκειται πράγματι για το είδος που νομίζετε και, στην αντίθετη περίπτωση, να προσδιορίσουν περί ποίου είδους πρόκειται).

«Στο επιστημονικό επίπεδο η FishBase έχει αποτελέσει τη βάση για πολλά και σπουδαία επιτεύγματα» προσθέτει ο κ. Στεργίου. «Το πρώτο και το πιο σημαντικό ήταν η ανάδειξη το 1998 από τον Ντανιέλ Πολί της λεγόμενης αλιευτικής ταπείνωσης - fishing down the food web, στα αγγλικά -, ότι δηλαδή το μέσο τροφικό επίπεδο της παγκόσμιας αλιευτικής παραγωγής μειώνεται με τον χρόνο, πράγμα το οποίο σημαίνει ότι όσο περνούν τα χρόνια το μέγεθος των ψαριών που υπάρχουν στις θάλασσες μειώνεται». Εκτοτε, όπως εξηγεί, έχουν ακολουθήσει και άλλες ανακαλύψεις, ενώ ο συνεχής εμπλουτισμός της FishBase την κάνει πιο αξιόπιστη. Παρ' όλα αυτά, η παγκόσμια εγκυκλοπαίδεια των ψαριών αρχίζει πλέον να πέφτει και αυτή θύμα της οικονομικής κρίσης, υφιστάμενη «περικοπές» στις χρηματοδοτήσεις. «Οι πόροι μειώνονται και είμαστε σε αναζήτηση για σπόνσορες» λέει ο καθηγητής.

Σαρδέλα
Sardina pilchardus
Μια σαρδέλα που καταλήγει στο τηγάνι ή στο ταψί σας το πιθανότερο είναι να έχει ηλικία το πολύ γύρω στα 5 έτη, αν ωστόσο καταφέρει να ξεφύγει από δίχτυα και άλλες αντιξοότητες το πελαγικό αυτό ψάρι έχει αναφερθεί ότι μπορεί να ζήσει ως και 15 χρόνια. Το πιο συνηθισμένο μήκος της είναι τα 20 εκ., μπορεί όμως να φθάσει και τα 32 εκ.

Ζει στις υποτροπικές περιοχές του Ανατολικού Ατλαντικού Ωκεανού, αλλά σπάνια μπορεί να τη συναντήσετε και στα βόρεια της Ιρλανδίας. Στη Μεσόγειο αφθονεί περισσότερο στην Αδριατική απ' ό,τι στα δικά μας, ανατολικά μεσογειακά νερά, ενώ έχει παρουσία στη Θάλασσα του Μαρμαρά αλλά όχι στον Εύξεινο Πόντο. Σχηματίζει κοπάδια σε βάθος 25-55 ή και 100 μ. και ανεβαίνει στην επιφάνεια (10-35 εκ.) τη νύχτα.

Στις ελληνικές θάλασσες τρέφεται με φυτοπλαγκτόν, αλλού όμως προτιμά ιδιαίτερα τα πλαγκτικά καρκινοειδή ή και μεγαλύτερους οργανισμούς. Η ίδια με τη σειρά της αποτελεί λαχταριστό μεζέ εκτός από τον άνθρωπο για τη μαύρη πεσκαντρίτσα, την παλαμίδα, τον κολιό, το σκουμπρί, τον λούτσο και τον τόννο.

Θα την ξεχωρίσετε από τη φρίσσα (Sardinella aurita) και την παπαλίνα (Sprattus sprattus) από τις ακτινωτές ραβδώσεις που έχει στο βραγχιακό επικάλυμμα (τα άλλα δύο δεν έχουν) και από τα χρώματα και τις κηλίδες της (η φρίσσα και η παπαλίνα δεν έχουν κηλίδες ενώ η φρίσσα έχει μια χαρακτηριστική χρυσή γραμμή κατά μήκος των πλευρών της).

Αλιεύεται παγκόσμια σε ποσότητα μεγαλύτερη από 1.000.000 τόνους ετησίως - μεγαλύτερος «ψαράς» της είναι το Μαρόκο. Στην Ελλάδα είναι το είδος με την υψηλότερη αλιευτική παραγωγή (κυρίως στο Βόρειο Αιγαίο, αλλά και στον Αργοσαρωνικό και στον Πατραϊκό Κόλπο). Οικολογική ευπάθεια: μέτρια, 36 από 100.

Μπακαλιάρος
Merluccius merluccius
Αν καταφέρει να επιζήσει το βενθοπελαγικό αυτό είδος μπορεί να γνωρίσει τα πολύ βαθιά γεράματα στην ηλικία των 20 ετών. Το πιο συνηθισμένο μήκος του είναι γύρω στα 40 εκ., αλλά μπορεί να φθάσει το μέγιστο μήκος του 1,40 μ., με μέγιστο βάρος τα 15 κιλά.

Ζει στην εύκρατη ζώνη του Ανατολικού Ατλαντικού Ωκεανού, από τη Νορβηγία και την Ισλανδία ως τη Μαυριτανία, στη Μεσόγειο και στις νότιες ακτές της Μαύρης Θάλασσας.

Περνάει την ημέρα του κοντά στον βυθό (συνήθως σε βάθος 70-400 μ.), επάνω από λασπώδη και βραχώδη «εδάφη». Επιδίδεται όμως σε νυχτερινές εξόδους, κατά τις οποίες απομακρύνεται αρκετά μακριά από το «σπίτι» του. Στους ενήλικους εκπροσώπους του είδους αρέσουν ο γαύρος, η σαρδέλα, η παπαλίνα, το προσφυγάκι, ο γάδος και οι συγγενείς του καθώς και τα καλαμάρια, ενώ τα μικρά τρέφονται με καρκινοειδή. Τον τρώνε άλλα ψάρια όπως ο σαργός, ο καλκανάβατος, το μανάλι, η σκορπίνα (τους μικρούς μπακαλιάρους) ή ο ξιφίας, και τα δελφίνια. Κινδυνεύει όμως και από τους εκπροσώπους του είδους του - έχει παρατηρηθεί ότι εκδηλώνεται κανιβαλισμός.  

Εχει μεγάλο στόμα με μικρά κοφτερά δόντια και ασημένιο χρώμα. Θα τον ξεχωρίσετε από το προσφυγάκι (Micromessistius poutassou) από το πτερύγιο της ουράς (στον μπακαλιάρο είναι ευθύ ενώ στο προσφυγάκι διχαλωτό) και από τα τρία ραχιαία πτερύγιά του (το προσφυγάκι έχει δύο).

Σε όλον τον κόσμο αλιεύονται κάθε χρόνο περίπου 80.000 τόνοι μπακαλιάρου, με κύριους αλιείς την Ισπανία και τη Γαλλία. Στην Ελλάδα αλιεύεται περισσότερο στο Θρακικό Πέλαγος αλλά επίσης, σε μικρότερο βαθμό, στον Θερμαϊκό και στον Πατραϊκό Κόλπο. Οικολογική ευπάθεια: υψηλή έως πολύ υψηλή, 69 από 100.

Λαβράκι
Dicentrarchus labrax
Αν βγάλετε λαβράκι, συνήθως θα το δείτε σε μήκος 50 εκ., μπορεί όμως να φθάσει ως τα 103 εκ. και τα 12 κιλά. Η μέγιστη ηλικία του που έχει αναφερθεί είναι τα 30 έτη.

Ζει σε εσωτερικά, υφάλμυρα και θαλασσινά νερά της υποτροπικής ζώνης - στον Ανατολικό Ατλαντικό Ωκεανό από τη Νορβηγία ως το Μαρόκο, τα Κανάρια Νησιά και τη Σενεγάλη (αν και έχει θεαθεί και στην Ισλανδία), στη Μεσόγειο και στη Μαύρη Θάλασσα.

Του αρέσουν τα παραλιακά μέρη, οι εκβολές των ποταμών (στους οποίους ενίοτε ανεβαίνει κιόλας) και οι λιμνοθάλασσες. Το καλοκαίρι πλησιάζει περισσότερο τη στεριά και μπαίνει στα παράκτια ύδατα και στα δέλτα των ποταμών, τον χειμώνα όμως φεύγει μακριά από τις ακτές και μετακινείται σε πιο βαθιά νερά. Προτιμά ως γεύμα κυρίως τα ψάρια, δεν λέει όμως όχι στις γαρίδες και στα μαλάκια, ούτε και στον κανιβαλισμό. Σε νεαρή ηλικία πάντως τρέφεται αποκλειστικά με μαλάκια.
Επίσης σε νεαρή ηλικία προτιμά να ζει σε κοπάδια, με την ενηλικίωση όμως εγκαταλείπει την αγέλη και ακολουθεί πιο μοναχικούς δρόμους.

Είναι ασημένιο, με μπλε ή πρασινωπό χρώμα στη ράχη και το στόμα του προεκτείνεται ελαφρά. Θα ξεχωρίσετε τα νεαρά άτομα από τις σκουρόχρωμες κηλίδες που έχουν στο επάνω μέρος του σώματός τους.

Σε όλον τον κόσμο αλιεύονται κάθε χρόνο περίπου 10.000 τόνοι λαβράκι, κυρίως στη Γαλλία και στην Ιταλία. Στην Ελλάδα ψαρεύεται περισσότερο στο Βόρειο Αιγαίο, κυρίως στον Θερμαϊκό Κόλπο, και σε μικρότερες ποσότητες στον Πατραϊκό Κόλπο. Οικολογική ευπάθεια: υψηλή, 57 από 100. 

πηγή:Βήμα