Τραπεζικός πανικός

23/6/2014
Βασίλης Βιλιάρδος*

«Όσον αφορά τις σχετικά πρόσφατες κρίσεις στην Ιαπωνία, η κρίση ξεκίνησε το 1991 – όπου ενδεικτικά αναφέρουμε ότι, τα επισφαλή δάνεια ανήλθαν στο 10% του ΑΕΠ το 1995, στο 18% του ΑΕΠ το 1998 και στο 35% του ΑΕΠ το 2002. Αυτό βέβαια είχε ως αποτέλεσμα την κρατικοποίηση 7 τραπεζών, το κλείσιμο 61 χρηματοοικονομικών ιδρυμάτων και τη συγχώνευση άλλων 28, το 2002.

Προκειμένου να αντιμετωπιστεί και να περιορισθεί η κρίση, δαπανήθηκαν αρχικά 100 δις $ το 1996, ενώ δύο χρόνια αργότερα η κυβέρνηση ανακοίνωσε το σχέδιο Obuchi, με το οποίο παρείχε 500 δις $ (12% του ΑΕΠ) -  προκειμένου να καλύψει απώλειες από δάνεια, να συμβάλει στην αναδιοργάνωση των τραπεζών, αλλά και να εξασφαλίσει όσο ήταν δυνατό τις καταθέσεις των αποταμιευτών. Μέχρι το 2002, οι απώλειες για την οικονομία ανήλθαν σε 24% του ΑΕΠ – ενώ συνεχίζει μέχρι σήμερα να δαπανάει χρήματα, με το δημόσιο χρέος της να πλησιάζει στο 250% του ΑΕΠ της.
Όσον αφορά την Αργεντινή, έχει έρθει αντιμέτωπη με τέσσερις τραπεζικές κρίσεις, από το 1980 έως και σήμερα. Στην πρώτη κρίση, η οποία διήρκεσε από το 1980 έως το 1982, πάνω από 70 ιδρύματα (με ποσοστό 16% του τραπεζικού και 35% του ευρύτερου χρηματοοικονομικού τομέα βάσει ενεργητικού) είτε «ρευστοποιήθηκαν», είτε τέθηκαν σε καθεστώς επιτήρησης, επιφέροντας απώλειες της τάξης του 55% του ΑΕΠ.
Λίγα χρόνια αργότερα (1989-90) η Αργεντινή ήρθε αντιμέτωπη με μια δεύτερη κρίση, με τα επισφαλή δάνεια να ανέρχονται στο 27% του συνόλου των δανείων – γεγονός που οδήγησε στην πτώχευση τραπεζών, των οποίων το ενεργητικό αντιστοιχούσε στο 40% του συνόλου του ενεργητικού του τραπεζικού τομέα. Στην τρίτη κρίση, το 1995, οκτώ τράπεζες τέθηκαν σε διαθεσιμότητα, 3 πτώχευσαν, ενώ, μέχρι το τέλος του 1997, 63 από τις 205 τράπεζες έκλεισαν ή αναγκάστηκαν να συγχωνευθούν.
Η τελευταία κρίση ξεκίνησε το Μάρτιο του 2001 και δεν έχει ακόμα ξεπεραστεί. Σε μια προσπάθεια αντιμετώπισης της κρίσης αυτής, η κεντρική τράπεζα παρείχε βοήθεια 7,7 δισ. δολαρίων (2% του ΑΕΠ) προκειμένου να ενισχύσει τη ρευστότητα του τραπεζικού συστήματος.
Μεταξύ των βιομηχανικά ανεπτυγμένων χωρών, τις μεγαλύτερες απώλειες είχε η Ισπανία (1977-85, απώλειες της τάξης του 17% του ΑΕΠ), η Φινλανδία (1991-93, απώλειες της τάξης του 8% του ΑΕΠ), η Σουηδία (1991, απώλειες της τάξης του 6% του ΑΕΠ) και η Νορβηγία (1987-99, απώλειες της τάξης του 4%).
Όσον αφορά τις αναπτυσσόμενες χώρες, αναφέρονται τουλάχιστον 12 περιπτώσεις που το κόστος σε ΑΕΠ ξεπέρασε το 10%. Παράδειγμα αποτελούν η Βενεζουέλα (18%), η Βουλγαρία (14%), το Μεξικό (12%-15%) και η Ουγγαρία (10%).
Συμπερασματικά λοιπόν η Ελλάδα βιώνει τη μεγαλύτερη κρίση, σχετικά με όλες τις άλλες χώρες μέχρι σήμερα – αφού η πτώση του ΑΕΠ της, σε όρους δολαρίου, πλησιάζει το 30%, ενώ οι τραπεζικές επισφάλειες αγγίζουν το 40%. Επομένως, τα κεφάλαια που θα χρειαζόταν για να μην χρεοκοπήσει, μαζί με τις τράπεζες της, πόσο μάλλον για να αναπτυχθεί, θα ήταν τεράστια – λόγω των λαθών της Ευρώπης και των κυβερνήσεων της».

 .

Ανάλυση

Η Βουλγαρία είναι αναμφίβολα μία πολύ μικρή και οικονομικά αδύναμη χώρα (γράφημα) – οπότε η επίδραση μίας τραπεζικής χρεοκοπίας όπως η πρόσφατη (άρθρο), στο χρηματοπιστωτικό σύστημα της Ευρώπης, δεν φαίνεται να είναι σημαντική. Επίσης όχι ο «τραπεζικός πανικός» στη Σόφια που προκλήθηκε (bank run), η μαζική επιθυμία απόσυρσης των καταθέσεων δηλαδή, παρά το ότι λειτουργεί ως μία «αυτοεκπληρούμενη προφητεία» – γεγονός που θα διαπιστώσουμε ίσως την ερχόμενη εβδομάδα.
.

Βουλγαρία – η εξέλιξη του ΑΕΠ της χώρας (σε δις δολάρια Αμερικής)

Εάν θυμηθούμε βέβαια τα λόγια του προέδρου της Ένωσης Τραπεζών της Βουλγαρίας, σύμφωνα με τα οποία «οι εξελίξεις στην Ελλάδα δεν θα οδηγήσουν σε δραματικές χρεοκοπίες τραπεζών στη Βουλγαρία«, μάλλον θα χαμογελάσουμε – ενώ θα μελαγχολήσουμε ίσως από τα επόμενα:
«Κάποια χρηματοπιστωτικά ιδρύματα μπορεί να αποφασίσουν να απαλλαγούν από τις συναλλαγές τους στην Ελλάδα, κάποιες άλλες τράπεζες μπορεί να προχωρήσουν σε συγχώνευση, όπως η Alpha Bank και η EFG Eurobank, ενώ άλλες θα συνεχίσουν να έχουν συμφέροντα στην βουλγαρική αγορά«.
Η αιτία της μελαγχολίας μας θα μπορούσε να είναι το τρομακτικό ύψος των τραπεζικών επισφαλειών στην Ελλάδα, σε συνδυασμό με την έκθεση τους στην Ανατολική Ευρώπη – στην οποία δεν είναι απίθανο να ξεκινήσει μία «αλυσιδωτή έκρηξη» του χρηματοπιστωτικού συστήματος, με αφετηρία τις εξελίξεις στη Βουλγαρία.
Πόσο μάλλον όταν η χώρα μας είναι βυθισμένη στο στασιμοπληθωρισμό (άρθρο), με ελάχιστες πιθανότητες να ξεφύγει από την παγίδα του – ειδικά όταν το διεθνές περιβάλλον είναι επίσης προβληματικό, στα όρια του κραχ.

Οι ζημίες της κρίσης 

Στα πλαίσια αυτά οφείλουμε να γνωρίζουμε ότι, σε μία οικονομία ως σύνολο, μετά από μία κρίση όπως αυτή που ξεκίνησε το 2008, χάνεται η ικανότητα του κεφαλαίου – απλούστερα, η οικονομία οδηγείται σε μία χαμηλότερη παραγωγική δυναμικότητα. Εάν όμως η κρίση διαρκέσει περισσότερο, τότε προκαλούνται πολύ μεγάλες και ανεπανόρθωτες ζημίες στην παραγωγική της ικανότητα - όχι μόνο λόγω της ανεργίας αλλά, επίσης, από άλλες αιτίες. Σύμφωνα με το ΔΝΤ διαπιστώνονται οι εξής επιδράσεις:
.
(α) Ένα μικρότερο «μετοχικό κεφάλαιο»: Εν μέσω μίας οικονομικής κρίσης και όσο περισσότερο διαρκεί, εκλείπουν οι νέες επενδύσεις – επειδή οι επιχειρήσεις, λόγω της περιορισμένης δυνατότητας πώλησης των προϊόντων τους, έχουν μικρότερα κίνητρα, ενώ η δανειοδότηση τους επιδεινώνεται.
Οι χαμηλότερες επενδύσεις οδηγούν σε μείωση του μετοχικού κεφαλαίου τους, συγκριτικά με την αύξηση που θα είχε εάν δεν μεσολαβούσε η κρίση, οπότε σε μία ακόμη χαμηλότερη παραγωγική δυναμικότητα – γεγονός που διαπιστώνεται για μία μεγάλη χρονική περίοδο στην Ελλάδα, όπου η βιομηχανική της παραγωγή συνεχίζει να συρρικνώνεται με τρομακτικούς ρυθμούς.
(β)  Μία μικρότερη συνολική παραγωγικότητα της οικονομίας: Η μείωση της παραγωγικότητας (Total Factor Productivity) μπορεί να είναι το αποτέλεσμα του χαμηλότερου μετοχικού κεφαλαίου, των χαμένων δεξιοτήτων των εργαζομένων από τη μακροχρόνια ανεργία ή των περιορισμένων τεχνολογικών εξελίξεων, λόγω της κρίσης.
Εν τούτοις είναι δυνατόν η χρεοκοπία των αδύναμων επιχειρήσεων, καθώς επίσης η επιβίωση των ισχυρότερων, να αυξήσει τη συνολική παραγωγικότητα – γεγονός στο οποίο οφείλεται η περιορισμένη αύξηση της απασχόλησης, όταν η οικονομία επανέλθει.
(γ)  Μία μείωση του ποσοστού απασχόλησης, όσον αφορά τον πληθυσμό μίας χώρας σε εργάσιμη ηλικία: Εδώ πρόκειται για τους ανθρώπους που ουσιαστικά θάβονται ζωντανοί (ανάλυση), επειδή λόγω της κρίσης αποσύρονται εντελώς από την αγορά εργασίας – κάτι που συνδέεται και με την απώλεια της παραγωγικής δυνατότητας.
.

Τα αποτελέσματα της κρίσης με αριθμούς

Αμερικανός οικονομολόγος ερεύνησε τις ζημίες από τη χρηματοπιστωτική κρίση, σε 23 επιλεγμένες χώρες του ΟΟΣΑ – διαπιστώνοντας πως η παραγωγική τους ικανότητα το 2015 θα είναι ακόμη μειωμένη κατά 8,2% σε σχέση με την εποχή πριν από την κρίση.
Σε ορισμένες όμως από αυτές, με πρώτη την Ελλάδα, ακολουθούμενη από την Ισπανία και την Ιταλία, διαπίστωσε πως η κατάσταση είναι απελπιστική – όσον αφορά την απώλεια της παραγωγικής τους δυναμικότητας. Στο παράδειγμα της Ελλάδας, οι προοπτικές της φαίνονται από το γράφημα που ακολουθεί:
.

Ελλάδα – η παραγωγική δυναμικότητα της χώρας (πριν και μετά)
.
Όπως φαίνεται από το γράφημα, όπου η μαύρη γραμμή είναι η παραγωγή που έχει πραγματικά επιτευχθεί, η κόκκινη διακεκομμένη η νέα παραγωγική δυναμικότητα της χώρας, ενώ οι πράσινοι κύκλοι περιγράφουν την παραγωγικότητα πριν από την κρίση, η Ελληνική οικονομία θα έχει χάσει το 2015 το 35% της συνολικής αποδοτικότητας της - ένα μέγεθος απολύτως τρομακτικό, το οποίο επιβεβαιώνει τους χειρότερους μας φόβους (ακολουθεί η Ισπανία με 22%).
Στα πλαίσια αυτά, είναι ανόητο να αναφέρεται κανείς στη μείωση της ανεργίας ή στην αναβίωση του παραγωγικού ιστού – αφού κάτι τέτοιο θα απαιτούσε πλέον τεράστια κεφάλαια για τη χρηματοδότηση της ανάπτυξης, τα οποία είναι αδύνατον να διαθέσει ποτέ η χώρα. Στο επόμενο γράφημα φαίνεται η απώλεια της παραγωγικής δυναμικότητας σε ορισμένες χώρες, λόγω της κρίσης.
.

Η πιθανή απώλεια της παραγωγικής δυναμικότητας σε ορισμένες χώρες το 2015

Διαπιστώνεται και από εδώ πως  η Ελλάδα προηγείται, με συνοδοιπόρους την Ιρλανδία, την Ουγγαρία, την Τσεχία, την Ισπανία και τη Φιλανδία – ενώ η τεράστια πτώση της παραγωγής, σε συνδυασμό με όλα τα υπόλοιπα δεινά (ανεργία, χρεοκοπίες κλπ.), καθώς επίσης με το τεράστιο χρηματοπιστωτικό πρόβλημα της Ευρώπης (άρθρο), δεν είναι δυνατόν να μην επηρεάσει καταλυτικά το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Στον πίνακα που ακολουθεί φαίνονται τα μεγέθη με αριθμούς.
.

Οι μειώσεις στην παραγωγικότητα των χωρών μελών του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Εξέλιξης (OECD)

Με κριτήριο τον πίνακα, η παραγωγική απώλεια της Ελλάδας το 2013 είχε φτάσει στο 29,98% – όταν το ποσοστό αύξησης πριν από την κρίση ήταν στο 3,96%, ενώ για το 2014 και 2015 υπολογίζεται αισιόδοξα στο -0,15%.

Επίλογος

Όταν ξεσπάει μία οικονομική κρίση, πόσο μάλλον παγκόσμια και αυτού του μεγέθους, οφείλουν να γίνονται τα πάντα (μαζικά αντικυκλικά μέτρα), έτσι ώστε να μην διαρκέσει πολύ – αφού η διάρκεια είναι αυτή που καταστρέφει εντελώς μία οικονομία. Ουσιαστικά τον πρώτο χρόνο πρέπει να λαμβάνονται όλα μαζί τα «αντίμετρα», το δεύτερο να «ωριμάζουν» και τον τρίτο να αποδίδουν – αφού μεταφορικά δεν έχει μία οικονομία έναν τέταρτο χρόνο στη διάθεση της.
Η πολιτική λιτότητας, καθώς επίσης τα παρατεταμένα μέτρα εξοικονόμησης πόρων ή αύξησης των δημοσίων εσόδων (φορολογία κλπ.), εν μέσω μίας βαριάς κρίσης, τελειώνουν συνήθως με την υπερχρέωση τόσο του ιδιωτικού, όσο και του δημόσιου τομέα μίας χώρας – όπου στον ιδιωτικό τομέα ανήκουν και οι τράπεζες.
Περαιτέρω, οι χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας δεν βίωσαν μόνο τη χειρότερη κρίση της ιστορίας τους – αφού θα επιβαρυνθούν στο μέλλον με τις μεγαλύτερες ζημίες, λόγω της πολιτικής που τους επιβλήθηκε. Αντίθετα, οι χώρες του ευρωπαϊκού κέντρου θα εξέλθουν από την κρίση, σχεδόν χωρίς καμία ζημία – ενώ μερικές από αυτές, όπως η Γερμανία, τρέφονται κυριολεκτικά από την κρίση της Ευρωζώνης. Το γεγονός αυτό οφείλεται κυρίως στη δομή της Ευρωζώνης – στα τεράστια λάθη των μηχανισμών και των Θεσμών της.
Η ΕΚΤ και η νομισματική πολιτική της είναι αδύνατον να εξισορροπήσουν πλέον την κατάσταση – αφού απαιτείται πια μία αναπτυξιακή πολιτική, το κόστος της οποίας αυξάνεται γεωμετρικά, όσο καθυστερεί να αποφασιστεί. Εάν τελικά δεν συμβεί κάτι τέτοιο, όπως φανερώνουν οι ενδείξεις, δεν θα υποφέρουν μόνο οι ασθενέστερες χώρες – αλλά και οι ισχυρότερες.
Οι ισχυρότερες θα πληγούν αφενός μεν εξ αιτίας της πολιτικής της ΕΚΤ (χαμηλά επιτόκια, αύξηση της προσφοράς χρήματος), η οποία θα τους δημιουργήσει φούσκες, αφετέρου λόγω της απώλειας των δανείων τους προς τις ασθενέστερες - οι οποίες κάποια στιγμή θα δηλώσουν στάση πληρωμών, αδυνατώντας να ανταπεξέλθουν με τις υποχρεώσεις τους.
Εάν εκείνη τη στιγμή διακοπεί η χρηματοδότηση της περιφέρειας, με αποτέλεσμα να οδηγηθούν στη χρεοκοπία κράτη, τράπεζες και επιχειρήσεις, η κατάσταση θα ξεφύγει εντελώς από τον έλεγχο – οδηγώντας ολόκληρο τον πλανήτη στα όρια.
Ολοκληρώνοντας, θα θέλαμε πραγματικά να βρεθούμε κάποια στιγμή σε θέση να παραθέσουμε ευχάριστες ειδήσεις και δημιουργικές αναλύσεις - πόσο μάλλον όταν οι δυσάρεστες έχουν διαρκέσει ήδη σχεδόν έξι χρόνια.
Εν τούτοις, θεωρούμε πως οφείλουμε να είμαστε αντικειμενικοί, ουδέτεροι, χωρίς καμία προσπάθεια «ωραιοποίησης» αυτών που συμβαίνουν – γεγονός που μας φέρνει πάντοτε σε δύσκολη θέση, ειδικά όταν διαπιστώνουμε πως αντί να επιλύονται τα προβλήματα, επιλέγεται σταθερά η απόκρυψη τους «κάτω από το χαλί», ενδεχομένως για να μην τρομοκρατούνται οι κοινωνίες. Ο φόβος όμως είναι ένα θετικό συναίσθημα, αφού μας προειδοποιεί για τους επερχόμενους κινδύνους – αρκεί φυσικά να μας χρησιμεύει για να παίρνουμε τα μέτρα μας και μην εξελίσσεται σε πανικό, ο οποίος καταστρέφει τα πάντα.
*οικονομολόγος, πτυχιούχος της ΑΣΟΕΕ Αθηνών, με μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Αμβούργου – όπου και δραστηριοποιήθηκε επαγγελματικά για αρκετά χρόνια, με ιδιόκτητες επιχειρήσεις.
Πηγή: analyst.gr