Έλληνες ποιητές του εικοστού αιώνα

επιμ. Νικόλα Κροτσέτι και Φιλιππομαρία Ποντάνι, μτφρ. Φιλίππο Μαρία Ποντάνι, Νικόλα Κροτσέτι και Φιλιππομαρία Ποντάνι
(«I Meridiani», Mondadori, Μιλάνο 2010)¹

της Μαρίας Φραγκούλη

Πριν από τρία χρόνια, τον Οκτώβριο του 2010, κυκλοφόρησε στη σημαντική σειρά «I Meridiani»² του ιταλικού οίκου Mondadori ο ογκώδης τόμος (σσ. 1896) Έλληνες ποιητές του εικοστού αιώνα. Τα 5.000 αντίτυπα της πρώτης και μοναδικής έκδοσης εξαντλήθηκαν σε 3 μήνες (παρότι έκαστο κόστιζε 65 ευρώ). Η εν λόγω ανθολογία συμπλήρωσε ένα μεγάλο κενό της σύγχρονης ποίησης που υπήρχε στον ιταλικό –αλλά και στον ευρωπαϊκό– λογοτεχνικό χάρτη: την Ελλάδα. Οι επιμελητές της είναι δύο από τους πιο αξιόλογους ελληνιστές της Ιταλίας. Ο μεταφραστής Νικόλα Κροτσέτι, διευθυντής του εκδοτικού οίκου Crocetti Editore και του μηνιαίου περιοδικού Poesia, με ένα αξιοθαύμαστα μεγάλο μεταφραστικό έργο στο ενεργητικό του, ασχολείται συστηματικά και αφοσιωμένα, τα τελευταία 30 χρόνια, με τη μετάφραση και έκδοση σύγχρονων Ελλήνων ποιητών και πεζογράφων στην Ιταλία (Καβάφη, Σεφέρη, Ρίτσο, Ελύτη, Αναγνωστάκη, Καζαντζάκη, Μάτεσι, κ.ά.). Ο Φιλιππομαρία Ποντάνι, γιος του γνωστού ελληνιστή Φιλίππο Μαρία Ποντάνι (1913-1983), είναι καθηγητής κλασικής φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Ca’ Foscari της Βενετίας και έχει μεταφράσει από αρχαίους κλασικούς και Καρυωτάκη, μέχρι ποιητές της γενιάς του ’70. Ο πατέρας Ποντάνι, πρωτοπόρος στις νεοελληνικές σπουδές στην Ιταλία, υπήρξε από τους ελάχιστους που ασχολήθηκαν με την ελληνική λογοτεχνία σε όλο της το εύρος: αρχαία κλασικά και βυζαντινά κείμενα έως Νεοέλληνες συγγραφείς (Καζαντζάκης, Καβάφης, Σεφέρης, Ρίτσος, Τσίρκας κ.ά.). Λόγω των έγκριτων επιμελητών/μεταφραστών, μια τέτοια δουλειά δεν μπορεί παρά να είναι επιστημονικά έγκυρη, πλήρης και προσεγμένη από κάθε άποψη.

Η πολυτελής δίγλωσση (το πρωτότυπο ελληνικό κείμενο ακολουθεί το πολυτονικό σύστημα) ανθολογία προσφέρει πλήρες διάγραμμα της νεοελληνικής ποίησης: 66 ποιητές σε 24 κεφάλαια, πολλοί από τους οποίους ήταν ελάχιστα έως καθόλου γνωστοί στο ιταλικό κοινό. Η εκτεταμένη εισαγωγή του Φ. Ποντάνι ξεναγεί τον αναγνώστη σε περιόδους, θέματα, σχολές και εκπροσώπους της νεοελληνικής ποίησης, ενώ στο τέλος γίνεται σύντομη αναφορά και σε φωνές μετά το 1970. Εκτός από τις μεταφράσεις που προέρχονται από παλαιότερες εκδόσεις, το μεγαλύτερο μέρος μεταφράστηκε ή αναθεωρήθηκε ειδικά για την παρούσα έκδοση (όπως κάποιες του Φ. Μ. Ποντάνι).

Τα κεφάλαια είναι οργανωμένα χρονολογικά και, παράλληλα, σύμφωνα με τα ρεύματα της ελληνικής ποίησης του 20ού αιώνα. Προκειμένου να δώσουν σαφή εικόνα της νεοελληνικής ποιητικής παράδοσης, οι επιμελητές σκέφτηκαν να ξεκινήσουν από τις πηγές της, στα τέλη του 19ου αιώνα. Η επιλογή αφορά στους συγγραφείς που προηγήθηκαν εγκαινιάζοντας τη μοντέρνα ποιητική παράδοση και αποτελούν σημείο αναφοράς για τους επόμενους. Παρουσιάζονται ο Σολωμός, ο Κάλβος, λίγοι εκπρόσωποι της Πρώτης Αθηναϊκής Σχολής (Π. Σούτσος, Α. Ρίζος Ραγκαβής, Γ. Ζαλοκώστας, Ι. Παπαδιαμαντόπουλος) και ο Α. Βαλαωρίτης. Ξεχωριστά κεφάλαια υπάρχουν για τον Παλαμά, τον Καβάφη, τους συμβολιστές (Χατζόπουλος, Μαλακάσης, Γρυπάρης, Πορφύρας), τον Σικελιανό, τον Βάρναλη, τον Καζαντζάκη, τον Καρυωτάκη («Η άβυσσος της απόγνωσης»), τους παρακμιακούς ποιητές (Ουράνης, Άγρας, Πολυδούρη), ποιητές που δεν κατατάσσονται σε ορισμένη κατηγορία (Σκαρίμπας, Μπάρας, Κοτζιούλας, Καββαδίας) και τον Παπατσώνη («Ποίηση και πίστη»). Ύστερα συναντάμε μια εκτεταμένη ενότητα για τον Σεφέρη, ακολουθούν οι σουρεαλιστές (Εμπειρίκος, Κάλας, Εγγονόπουλος, Γκάτσος), ο Ελύτης και ο Ρίτσος, με αρκετά ποιήματα ο καθένας. Επίσης, αναφέρονται οι υπαρξιστές (Θέμελης, Καρέλλη, Σαραντάρης, Βαφόπουλος, Μελισσάνθη, Βαρβιτσιώτης), ο Βρεττάκος («Ο ποιητής της ανθρωπότητας»), ο Κώστας Μόντης («Ένας Κύπριος ποιητής») και ο Σινόπουλος («Ένα παραλήρημα έρωτα και πολέμου»). Στην κατηγορία «Η στρατευμένη ποίηση» περιλαμβάνονται οι Αναγνωστάκης, Πατρίκιος, Αλεξάνδρου, Κατσαρός και Αθανασούλης, τους διαδέχονται «Οι κληρονόμοι του Σουρεαλισμού» (Σαχτούρης, Ν. Βαλαωρίτης, Παπαδίτσας, Κακναβάτος) και ποιητές «Ανάμεσα στη στράτευση και τον υπαρξισμό» (Φραγκόπουλος, Λειβαδίτης, Καρούζος). Αφού γίνεται μια επιλογή από τη δεύτερη μεταπολεμική γενιά (Χριστιανόπουλος, Δημουλά, Ασλάνογλου, Λεοντάρης, Αγγελάκη-Ρουκ, Χαραλαμπίδης), η ανθολογία καταλήγει στη γενιά του ’70 (Πούλιος, Κοντός, Γκανάς, Μαστοράκη, Φωστιέρης, Βαγενάς, Βαρβέρης).

Μετά το κύριο μέρος των κειμένων, στο τέλος του βιβλίου, υπάρχει για κάθε συγγραφέα βασική εργοβιογραφία, βιβλιογραφία και κριτικές μελέτες, καθώς και σαφείς, διαφωτιστικές σημειώσεις στα ποιήματα. Αυτό τοποθετεί κάθε εκπρόσωπο στο πολιτισμικό του πλαίσιο και καθοδηγεί τον αναγνώστη που ενδεχομένως συναντά για πρώτη φορά μερικούς ποιητές. Τέλος, παρατίθεται μια γενική βιβλιογραφία, χρήσιμη εξίσου για τον μελετητή και τον απλό αναγνώστη: ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας, ανθολογίες, λογοτεχνικά λεξικά και ειδικές μελέτες, ελληνικές και ξενόγλωσσες (ιταλικά, αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά και ισπανικά).

Εκτός από τη διαύγεια και τη σοβαρότητα των μεταφράσεων, ο Ν. Κροτσέτι και ο Φ. Ποντάνι προσπάθησαν να αποδώσουν με ιδιαίτερη ευαισθησία τη μουσικότητα, τον ρυθμό, τη ρίμα (όταν υπάρχει) και τον εύπλαστο χαρακτήρα της ελληνικής γλώσσας, σχεδόν σαν να διάβαζαν μια παρτιτούρα. Κάτι που αξίζει να επισημανθεί είναι ότι αυτή η ανθολογία προσφέρει ειδικά στους κλασικιστές την ευκαιρία να ανακαλύψουν τη βαθύτατη σχέση της αρχαίας με τη νεότερη ποιητική παράδοση της Ελλάδας, αφού τα ζωτικά θέματα που απασχόλησαν τους αρχαίους κλασικούς αντανακλώνται στους σημερινούς ποιητές. Οι ενδεχόμενες παραλείψεις ή η συμπερίληψη ονομάτων με τα οποία διαφωνούν κάποιοι ιστορικοί ή κριτικοί της λογοτεχνίας είναι αναπόφευκτες συνέπειες σε κάθε προσπάθεια ανθολόγησης, που δεν αναιρούν τη συμβολή της στη διάδοση των ελληνικών γραμμάτων στο εξωτερικό. Εκείνο που δεν πρέπει να λησμονηθεί είναι ότι το Meridiano Έλληνες ποιητές του εικοστού αιώνα αποτελεί την πιο σημαντική έως σήμερα εργασία για τη νεοελληνική ποίηση στην Ευρώπη και παγκοσμίως, θέτοντας τις βάσεις για ανάλογα μελλοντικά εγχειρήματα. Και αναμφισβήτητα ξεχωρίζει για την αρτιότητα και την ακρίβειά της, όπως και για την επιμελημένη εμφάνιση της έκδοσης. Παρ’ όλα αυτά, στην Ελλάδα δεν θεωρήθηκε άξια ούτε μιας παρουσίασης, μιας υποψηφιότητας για βραβείο, τουλάχιστον μιας ευρείας δημοσίευσης στον Τύπο.³ Απεναντίας, έχουν γραφτεί άρθρα σε ιταλικές και άλλες ευρωπαϊκές εφημερίδες και περιοδικά, έχει παρουσιαστεί σε διάφορες περιστάσεις στην Ιταλία, και πρόσφατα, την άνοιξη του 2013, στο Πανεπιστήμιο Stony Brook της Νέας Υόρκης.

1

Poeti greci del Novecento, a cura di Nicola Crocetti e Filippomaria Pontani, traduzioni di Filippo Maria Pontani, Nicola Crocetti e Filippomaria Pontani, «I Meridiani», Mondadori, Milano, 2010, pp. CIII-1896.

2

Η συγκεκριμένη λογοτεχνική σειρά εγκαινιάστηκε το 1969 από τον ποιητή Βιτόριο Σερένι. Φιλοδοξία του Μονταντόρι ήταν να δημιουργήσει μια σειρά αντίστοιχη με τη Bibliothèque de la Pléiade. Τα Meridiani είναι έγκυρες, πολυτελείς (πολύ λεπτό χαρτί, κομψό δέσιμο) εκδόσεις που περιλαμβάνουν τα άπαντα των μεγαλύτερων πεζογράφων και ποιητών της ιταλικής και της παγκόσμιας λογοτεχνίας, από την κλασική αρχαιότητα έως τις μέρες μας. Μέχρι σήμερα έχουν κυκλοφορήσει 350 τόμοι.

3
Στο βιβλίο έγιναν ελάχιστες αναφορές, με τη μορφή απλής είδησης για την κυκλοφορία του. Για παράδειγμα, βλ. Γιώτα Μυρτσιώτη, «Νικόλα Κροτσέτι, ο “Έλληνας”», Η Καθημερινή, 30/10/2010.
Ηλίας Μαγκλίνης, «Οι Ιταλοί αναζητούν παρηγοριά στην ποίηση», Η Καθημερινή, 05/01/2012.
Πηγή :https://frmk.gr/