Tα έθιμα τ Αι Γιαννιού του "κλήδονα "(ή Απορνιαστή )

ΤΑ ΕΘΙΜΑ Τ' ΑΪ--ΓΙΑΝΝΙΟΥ ΤΟΥ ΚΛΗΔΟΝΑ (ή ΑΠΟΡΝΙΑΣΤΗ) 

(γράφει ο φιλόλογος Γιωργής Βενετούλιας (Venetoulias Giorgos) 

Έχω άπειρες φορές αναφερθεί στο μεγάλο μου Πανεπιστήμιο, τη γιαγιά μου Κατερνιώ Μαρτίνου (1910 -2003), που με μεγάλωσε με τις νοσταλγικές μνήμες των βιωμάτων της στην παραδοσιακή κοινότητα του Χωριού. 

Από εκεί και όσα έθιμα και δοξασίες ακολουθούν: Η γιορτή του Αϊ-Γιάννη συμπίπτει με ορισμένες συνήθειες του αρχαίου κόσμου, τις σχετικές με τις θερινές τροπές του ήλιου. Γι αυτό και παλιά στο νησί έλεγαν: ο Αϊ-Γιαννης "του Ηλιοτροπιού".

 Επικράτησε ακόμη, στη Χώρα περισσότερο η ονομασία "Κλήδονας" (απὀ το αρχαίο "κληδὠν") και στο Χωριό "Απορνιαστής" (ή "Πορνιαστής"), επειδή η μέρα της γιορτής του Αγίου είναι η τελευταία που γίνεται ο ορνιασμός των συκιών (απορνιάζουν).

 Ο ορνιασμός είναι παλαιά γεωργική διαδικασία γονιμοποίησης της συκιάς. 

Ο αγρότης τοποθετούσε στη συκιά το ¨κιντινάρι" (αρμαθιά από ορνούς=άγρια σύκα αρσενικά) Ακόμη, εκτός από το καθαρά γεωργικό έθιμο, οι αγρότες μετέρχονταν και μέσα μαγικά. 

Πήγαιναν στις συκιές, έπαιρναν χώμα στις χούφτες και ράντιζαν με αυτό τη συκιά λέγοντας την επωδή: "Ως βαστά ο Χριστός τον κόσμο κι ο Άϊ-Γιάννης την αλήθεια, βάσταξέ τα, συκιά, τα λύθια". (Όπού λύθι=μικρό, άγουρο σύκο). Από τις αρχαίες συνήθειες προέρχονται και οι φωτιές του ΑΪ-Γιαννιού, που άναβαν στο νησί παλαιότερα. 

Οι φωτιές αυτές, σε μια κρίσιμη χρονική στιγμή (θερινό ηλιοτρόπιο) αποτελούσαν έθιμο καθαρτήριο και διαβατήριο. 

Και φυσικά σε διαβατήριες στιγμές παρούσα είναι και η μαντεία. Έτσι, λοιπόν, στα Θερμιά είχαμε:

 α) π υ ρ ο μ α ν τ ε ί α Οι νέες κοπέλες, αφού πηδούσαν τη φωτιά, έκαιγε η καθεμιά από ένα ξερό γαϊδουράγκαθο. Το άφηναν στην αυλή τους όλη τη νύχτα λέγοντας: "Αν μ΄ αγαπά, ν' ανοίξεις" Το πρωί, αν τύχαινε κι έβρισκε το καμμένο άνθος του γαϊδουράγκαθου ανοιχτό, τότε ο νέος που επιθυμούσε, την αγαπούσε.

 β) μ ο λ υ β δ ο μ α ν τ ε ί α Έλιωναν στη φωτιά μολύβι κι έσταζαν απ΄ αυτό μέσα σ' ένα ποτήρι με νερό. Από το σχήμα που θα έπαιρνε το μολύβι μάντευαν το επάγγελμα του μελλοντικού συζύγου (λ.χ αν έμοιαζε με πλοίο, θα έπαιρνε ναυτικό). 

γ) υ δ α τ ο μ α ν τ ε ί α Το έθιμο του Κλήδονα δεν θα το αναπτύξω εδώ λεπτομερώς. Γενικά, σ'ένα πήλινο δοχείο με νερό έριχνε κάθε κοπέλα ένα κόσμημα, το "ριζικάρι". Σκέπαζαν το πήλινο με κόκκινο πανί και λέγαν ρυθμικά: "Κλειδώνουμε τον κλήδονα με τ' Αϊ-Γιαννιού τη χάρη, κι όποια έχει καλό ριζικό, σήμερα να τον πάρει". Την επόμενη μέρα έβαζε η καθεμιά το χέρι της μέσα κι αν τύχαινε να πάρει το δικό της κόσμημα, ήταν η τυχερή. Αυτά γενικά, το τυπικό του εθίμου, όμως, περιλαμβάνει κι άλλες πράξεις.

δ) υ δ α τ ο μ α ν τ ε ία και κ α τ ο π τ ρ ο μ α ν τ ε ί α Μια καθαρά τελετή μαγείας: Οι πιο τολμηρές πήγαιναν σε πηγάδι το μεσημέρι που ο ήλιος έκαιγε ("μες στο ζη τση μέρας"). Στερέωναν στο κούτελο καθρέφτη, σκέπαζαν το κεφάλι με κόκκινο πανί (το κόκκνο χρώμα προτιμάται στις μαγικές τελετές), κατόπτριζαν τον ήλιο μες στο νερό κι έλεγαν κάποια λόγια μαγικά, που λίγες μόνο τα γνώριζαν, οι μυημένες.  

 Επικράτησε ακόμη, στη Χώρα περισσότερο η ονομασία "Κλήδονας" (απὀ το αρχαίο "κληδὠν") και στο Χωριό "Απορνιαστής" (ή "Πορνιαστής"), επειδή η μέρα της γιορτής του Αγίου είναι η τελευταία που γίνεται ο ορνιασμός των συκιών (απορνιάζουν).

Στον καθρέφτη θα φανερωνόταν ο μελλοντικός σύζυγος ή ακόμη κάποιος πεθαμένος. Κρίμα που ο περιορισμένος χώρος εδώ δεν μου επιτρέπει να αναφερθώ και σε άλλα. Θα συμπεριληφθούν, όμως, σε κάποιο άλλο μελλοντικό βιβλίο μου. 

 ΓΙΩΡΓΗΣ ΒΕΝΕΤΟΥΛΙΑΣ 

Πηγή : 

Τα Θερμιά