Ο Χρυσός που διχάζει...

του Φίλιππου Δραγούμη*

Αν δει κανείς την διεθνή εμπειρία με τις εξορύξεις τα πράγματα δεν είναι ούτε ευοίωνα, ούτε ενθαρρυντικά. Ο Jarred Diamond, στο γνωστό βιβλίο του “Collapse” που έχει μεταφραστεί και στα Ελληνικά, όπου εξηγεί τους περιβαλλοντικούς λόγους κατάρρευσης κοινωνιών, οικονομιών και πολιτισμών από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, αφιερώνει τα πρώτα κεφάλαια στην Μοντάνα. Εκεί,περιοχή που έχει μελετήσει καλά, εξηγεί λεπτομερώς πως αυτή η πολιτεία των ΗΠΑ ουσιαστικά χρεοκόπησε εξ αιτίας των μεταλλείων χρυσού. 

Αυτά εξουδετέρωσαν την τοπική αγροτική οικονομία και τις άλλες οικονομικές δραστηριότητες που βασίζονταν στο δάσος και διέλυσαν τον κοινωνικό ιστό. Το κυριότερο και ανυπέρβλητο πρόβλημα υπήρξε πως οι διάφορες εταιρείες που εκμεταλλεύονταν το χρυσάφι χρεοκοπούσαν και στη συνέχεια αθετούσαν τις υποχρεώσεις τους να αποκαταστήσουν τη ζημιά στο περιβάλλον. Προτιμούσαν να μπλέξουν σε ατέρμονες δίκες οι οποίες όμως κόστιζαν λιγότερο από την αποκατάσταση, διαδικασία δύσκολη τεχνικά και ασφαλώς πολυέξοδη. 

Σήμερα βέβαια γίνεται μια σοβαρή προσπάθεια να αποκατασταθεί το περιβάλλον στη Μοντάνα, ποιος πληρώνει όμως; Η απάντηση είναι ο φορολογούμενος.

Συχνά αναφερόμαστε στη Φιλανδία ως ένα παράδειγμα χώρας καλοδιοικούμενης και περιβαλλοντικά υπεύθυνης. Το παράδειγμά της έχει χρησιμοποιηθεί και από τους υποστηρικτές του ορυχείου αλλά και το ΥΠΕΚΑ. Πρόσφατα όμως απομυθοποιήθηκε ακαριαία: ένα ορυχείο στο Talivaara τον Νοέμβριο της περασμένης χρονιάς, με προϊστορία όχι και τόσο διάφανη, έγινε το τοπίο της μεγαλύτερης χημικής διαρροής στη χώρα. 

Όλα τα μέτρα ασφαλείας αποδείχθηκαν εύθραυστα και ανεπαρκή. Πολλές από τις εξαιρετικά πολύτιμες λίμνες της χώρας μολύνθηκαν ανεπανόρθωτα. Αποτέλεσμα κίνδυνος για το πόσιμο νερό, θάνατοι ψαριών και προβλήματα στο έδαφος. Η έκταση της μόλυνσης είναι περίπου 100 εκτάρια δάσους, υγροτόπων, ποταμών και λιμνών. Η Greenpeace τη χαρακτήρισε ως η “μεγαλύτερη καταστροφή που έχει γίνει ποτέ στη χώρα”.

Άραγε, δεν το ξέρω, αλλά ερωτώ, τι έγιναν οι θέσεις εργασίας που για χάρη τους πείσθηκε η τοπική κοινωνία να δεχθεί το ορυχείο; Υπάρχουν βέβαια και γνωστά παραδείγματα από τη Ρουμανία, όπου χωριά ολόκληρα χρειάστηκε να μετακινηθούν με έξοδα της Καναδικής εταιρείας, αλλοιώνοντας οριστικά τη ...ζωή των κατοίκων. 

Δεν έχει σημασία που η διεθνής εμπειρία δεν είναι Ελληνική, δεν είναι απαραίτητο να ανακαλύψουμε τον τροχό: τέτοιου είδους μεταλλεία αλλοιώνουν την τοπική οικονομία και έχουν σοβαρές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Επιπλέον ο κίνδυνος ατυχήματος είναι υπαρκτός όσα μέτρα ασφαλείας και να ληφθούν. Αυτό υπαγορεύει η απλή λογική. Επιπλέον, η ανάπτυξη που θα προκύψει δεν μπορεί να θεωρηθεί βιώσιμη για τον εξής πολύ απλό λόγο: έχει ημερομηνία λήξης, 27 χρόνια. 

Μετά τι; Μπορεί ο τόπος να συνεχίσει σαν να μην συνέβη τίποτε; Τι θα έχει κερδίσει και τι θα έχει χάσει;

Επομένως, δεν είναι μια απόφαση που μπορεί να ληφθεί ελαφρά τη καρδία γιατί επιστροφή στο πριν δεν υπάρχει. 

Το ναι, θα μπορούσε να ειπωθεί μόνο μετά από εξαντλητικό διάλογο με βάση όλη την επιστημονική γνώση και διεθνή εμπειρία, τη γνώση των κοινωνικών εξωτερικοτήτων, επίγνωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και κινδύνων και προφανώς πλήρη εξασφάλιση πως η όποια ζημιά προκύπτει δεν θα χρεώσει τους φορολογούμενους. Το γεγονός πως η εταιρεία αυτοδεσμεύεται περισσότερο από τους όρους που θέτει το Ελληνικό δημόσιο είναι δείγμα μιας μεγάλης ανεπάρκειας του κράτους μας να χειρισθεί τόσο δύσκολα θέματα και ασφαλώς δημιουργεί ανασφάλεια στον καθένα μας.

Ένας σοβαρός διάλογος θα μπορούσε βέβαια να καταλήξει σε ένα όχι, αλλά αν κατέληγε στο ναι, είναι βέβαιο πως θα προσέφερε μεγαλύτερη εξασφάλιση και καλύτερους όρους όπως και περισσότερα αντισταθμιστικά οφέλη και κέρδη για τη χώρα. 

Σε όλη αυτή τη γνώση όμως, όχι μόνο υπάρχουν σημαντικά κενά, αλλά δεν έχει γίνει κτήμα όλων όπως θα έπρεπε, να για μπορέσουμε να πάρουμε μια συνειδητή απόφαση που αφορά όχι μόνο το δικό μας μέλλον αλλά και εκείνο των παιδιών μας. 

Στην πράξη όλες οι Ελληνικές παθογένειες πήραν μορφή γύρω από αυτό το θέμα: Αν ψάξει κανείς στο Google maps θα δει εύκολα πως τα προηγούμενα ορυχεία στη Χαλκιδική είναι σήμερα σεληνιακά τοπία. Πως να μην υπάρχει έλλειμμα εμπιστοσύνης στους όρους αποκατάστασης, όταν ακόμα και εγκαταλελειμμένα ορυχεία όπως αυτό της Κίρκης του Έβρου είναι ακόμη επικίνδυνα για την υγεία των κατοίκων και κανείς δεν έχει ασχοληθεί να αποκαταστήσει το πρόβλημα; 

Η υποτυπώδης θεσμική διαβούλευση σταμάτησε στη μέση. Αντί διαλόγου με επιχειρήματα και δεσμεύσεις, επικράτησαν από τη μια αδιαφανείς διαδικασίες αλλά και ύποπτος φανατισμός και βία από τη άλλη.

Δυστυχώς, τα πρόσφατα έκτροπα εγκυμονούν ακόμα μεγαλύτερους κινδύνους: σφραγίζουν αρνητικά οποιαδήποτε έννοια διαλόγου καθιστώντας τον από δίκαιο αίτημα σε επικίνδυνο πεδίομάχης . Οι ακραίες ενέργειες κάποιων με άλλες δικές τους ατζέντες, ξέχωρες από τις ανάγκες των κατοίκων, εγκυμονούν το ρίσκο να αποτελέσουν δικαιολόγηση για την εκτέλεση του έργου με τις λιγότερες εξασφαλίσεις για την εθνική μας οικονομία, αλλά και χωρίς την απαραίτητη διασφάλιση των κατοίκων από τις επιπτώσεις αλλά και όλων μας ως φορολογούμενους.

Λύση: ας ξαναρχίσει η διαβούλευση από μηδενική βάση και πλήρη διαφάνεια, ώστε να κατανοήσουμε όλοι καλά τι κερδίζουμε, τι χάνουμε και πως μπορούμε να διασφαλίσουμε τα περισσότερα. 

Φοβάμαι όμως πως ο τρόπος που έχουμε μάθει να λειτουργούμε το αποκλείει.


*Πηγή :  δημοσιεύτηκε στην Ελευθεροτυπία

*ο Φίλιππος Δραγούμης είναι οικολόγος, μέλος της ΚΕ της Δράσης