"Είδα πως η συγκεκριμένη ιστορία καλό είναι να καταγραφεί, αλλά δεν είναι μια χαρούμενη ιστορία" Μια διαφορετική εικόνα της Μυκόνου που ξέρουμε, δείχνει στο ντοκιμαντέρ «Μετάλλου Μνήμη» ο σκηνοθέτης Δημήτρης Καλφάκης.
Η ταινία πραγματεύεται την ιστορία των μεταλλείων του νησιού που βρίσκονταν στο βορειοανατολικό άκρο της Μυκόνου, μέσα από επιτόπια παρατήρηση, προσωπικές μαρτυρίες και αρχειακό υλικό.
Ο κ. Καλφάκης μίλησε στο notesfromlife για τον λόγο που αποφάσισε να ασχοληθεί με το συγκεκριμένο θέμα, πως προσέγγισε τα μεταλλεία και τους ανθρώπους που εργάστηκαν σε αυτά και μεταξύ άλλων τόνισε και τον σημαντικό ρόλο που διαδραμάτισε το μεταλλείο στην τοπική κοινωνία του νησιού.
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΣΚΟΝΔΡΑΝΗ
Πως προήλθε η έμπνευση για τη δημιουργία ενός ντοκιμαντέρ για τα μεταλλεία της Μυκόνου;
Δεν ήταν έμπνευση ακριβώς. Τα μεταλλεία υπήρχαν αλλά η ιστορία τους για πάρα πολλά χρόνια είχε μείνει στη λήθη. Ήταν μια άγνωστη ιστορία για το νησί που τη θυμόντουσαν κάποιοι άνθρωποι που είτε δούλεψαν σε αυτά, είτε είχαν συγγενείς που εργάστηκαν στα μεταλλεία.
Κι έτσι περίπου το 2012 με 2013 μια τοπική ερευνήτρια, η κ. Δήμητρα Λουίζου- Βουλγαράκη, με αφορμή μια άλλη ταινία που είχα ασχοληθεί στο παρελθόν, ήρθε και μου είπε πως κάνει μια έρευνα για τα μεταλλεία της Μυκόνου και αν θέλω να συνεργαστούμε για να γίνει μια ταινία επάνω σε αυτό το αντικείμενο. Η πρώτη μου επαφή με τα μεταλλεία έγινε μέσω αυτής της γυναίκας.
Οπότε αυτή σας προσέγγισε, έτσι ξεκινήσατε.
Ναι, στην αρχή πήγαινα μαζί της και κινηματογραφούσα τις πρώτες προφορικές μαρτυρίες που συνέλεγε από πρώην εργαζόμενους. Έπειτα έκανα ένα διάλειμμα καθώς είχα να ολοκληρώσω άλλες ταινίες που έφτιαχνα εκείνο το διάστημα και επανήλθα όταν τελείωσε αυτό το κομμάτι. Επέστρεψα στα μεταλλεία με τον δικό μου τρόπο.
Όταν άκουσα για πρώτη φορά για τα μεταλλεία της Μυκόνου, το μυαλό μου πήγε σε άλλες ιστορίες. Απεργίες , δύσκολες καταστάσεις κλπ.
Όταν όμως μαζί με την κ. Λουίζου -Βουλγαράκη πήγα να κινηματογραφήσω μια γυναίκα, την κ. Μαρία Μπουγιούρη, μια Μυκονιάττισα, πολύ στιβαρή, μια γυναίκα κυκλαδίτισα, μια γυναίκα που δούλεψε σκληρά στη ζωή της, μου τα είπε όλα ρόδινα. Ήταν το πρώτο σοκ για μένα. Έπειτα συνεχίστηκαν οι μαρτυρίες, μια δυο τρείς, όλα καλά. Και έτσι προσωπικά δεν μπορούσα να συνδέσω τα μεταλλεία με αυτό που είχα εγώ στο μυαλό μου γενικά, με την ιστορία του συγκεκριμένου μεταλλείου.
Έπρεπε να δω πως ήταν τότε η ζωή, να μπω σε συνθήκες άλλες. Τώρα φυσικά σε αυτό το νησί που ζούμε, δεν έχει καμία σχέση με ένα νησί που ζούσε τότε σε καταστάσεις ακραίας φτώχειας. Σήμερα έχουμε επιλογές. Έχουμε βρει έτοιμα κάποια πράγματα από τις προηγούμενες γενιές, έχει το μυαλό μας ξεφύγει λίγο από το κάνω κάτι από ανάγκη. Είχα ακούσει μια μαρτυρία σχετικά με την φτώχεια που υπήρχε κάποτε στο νησί. Σε μια περίοδο που δεν υπήρχε τουρισμός.
Νομίζω πως ξέρω ποια ιστορία θέλετε να πείτε. Αυτή που ακούγεται και μέσα στο ντοκιμαντέρ. Την μαρτυρία που αναφέρει πως κόβανε ρίζες οι κάτοικοι για να φάνε. Είναι συγκλονιστικό.
Δεν ξέρω αν ήταν μια μεταφορά ή μια πραγματικότητα, η ουσία είναι πως μιλάμε για τη δεκαετία του 1950 που το νησί είναι πάρα πολύ φτωχό, το κυριότερο μέρος του αντρικού πληθυσμού μεταναστεύει στην Αθήνα και στην οικοδομή, η Χώρα της Μυκόνου έχει έναν υποτυπώδη τουρισμό και κυρίως γιατί στα μεταλλεία εργάστηκαν κυρίως άνθρωποι Ανωμερίτες και από τα έξω κάτω μέρη της Μυκόνου, άνθρωποι που είχαν μόνο την γεωργία.
Σε έναν τόπο άνυδρο και δύσκολο, έβγαζαν τα προς το ζην όπως μπορούσαν. Μου έχουν πει μια ιστορία, δεν θυμάμαι ακριβώς τώρα ποιος μου την είπε, για την εργοδηγό των μεταλλείων. Ήταν μια ειδικότητα, πιο ψηλά από τις άλλες. Αυτή η γυναίκα λοιπόν, πήγαινε με τα πόδια από τα μεταλλεία μέχρι την Άνω Μερά, στο μοναστήρι κάθε Κυριακή. Είχε μόνο ένα ζευγάρι παπούτσια και πήγαινε ξυπόλητη όλη τη διαδρομή μέχρι την εκκλησία περίπου 2 με 3 χιλιόμετρα με τα πόδια, για να φτάσουν τα παπούτσια της σε μια καλή κατάσταση για να πάει στην εκκλησία. Προσωπικά έπρεπε να ανατρέξω σε ότι πηγή υπήρχε, κοινωνιολογική και οικονομική για τη δεκαετία του 1950 και του 1960, όχι μόνο για την Μύκονο, αλλά και για τα άλλα γύρω νησιά και να βρω παράλληλες ιστορίες, όπου σε πολλά νησιά υπήρχαν μεταλλεία και ίδιες συνθήκες διαβίωσης.
Αυτό που μου άρεσε πολύ στο ντοκιμαντέρ ήταν αυτό που είπατε πριν. Στην αρχή φαίνεται μια πολύ ωραία ιστορία, όλα καλά και όλα ρόδινα και έπειτα βάζετε τον θεατή να δει ότι όντως ήταν μεταλλεία. Όντως πέθαναν άνθρωποι εκεί από την γνωστή ασθένεια των μεταλλωρύχων. Και όπως σε όλα τα μεταλλεία έτσι και εδώ δεν ήταν όλα ρόδινα. Υπήρχε και μια σκοτεινή πλευρά.
Πάντα υπήρχε μια σκοτεινή πλευρά. Στα συγκεκριμένα μεταλλεία είχαμε καλά μεροκάματα, τα οποία όμως είχανε ένα κόστος. Δείχνω στο ντοκιμαντέρ πως μόλις ανέβηκε ο τουρισμός, οι άνθρωποι άφησαν τα μεταλλεία και στράφηκαν εκεί. Που σημαίνει ότι οι συνθήκες στο μεταλλείο, ενώ τους βοήθησε, τους έδωσε χρήματα, τους κράτησε στο νησί, δεν μετανάστευσαν, όπως και ήρθαν στο νησί για τα μεταλλεία άνθρωποι από άλλα μέρη, ήταν δύσκολες οι συνθήκες. Μιλάμε φυσικά για μια δουλειά που γίνεται κάτω από τη γη. Εγώ έχω μπει ελάχιστα σε αυτά. Έχω κάνει γυρίσματα ωρών εκεί, και δεν ένοιωθα καλά. Σε εμένα ερχότανε ωραιοποιημένη η ιστορία μέσα από τις αφηγήσεις, και να σημειωθεί πως όλο το ντοκιμαντέρ είναι μια υποκειμενική αναφορά στα μεταλλεία. Μια δική μου ματιά. Δεν παραλλάσω τα λόγια των ανθρώπων αλλά το πως αντιλαμβάνομαι εγώ τον χώρο σήμερα και την ιστορία, είναι καθαρά προσωπική μου ματιά. Είδα πως η συγκεκριμένη ιστορία καλό είναι να καταγραφεί, αλλά δεν είναι μια χαρούμενη ιστορία.
Και αυτό δώσατε και μέσα στο ντοκιμαντέρ. Μπορεί να μου λέτε πως ήταν η προσωπική σας ματιά, αλλά όντως έτσι ήταν τότε. Προφανώς και υπήρχαν ωραίες ιστορίες, καθώς μιλάμε για μια ομάδα ανθρώπων που δουλεύανε μαζί αλλά μιλάμε πάντα για μεταλλεία. Μια δουλειά δύσκολη και επικίνδυνη και σε πολλές περιπτώσεις με τραγική κατάληξη για τους εργαζομένους σε αυτήν. Ήθελα να σας ρωτήσω πως τα καταφέρατε και κάνατε παράλληλα τη σκηνοθεσία, το σενάριο, το μοντάζ και την φωτογραφία; Δεν ήταν ένα δύσκολο εγχείρημα; Και μέσα σε πόσο διάστημα ξεκινήσατε και ολοκληρώσατε το φιλμ.
Επαφή με τα μεταλλεία έχω από το 2012 με 2013 όπου έχω κάποιες καταγραφές τις οποίες όμως δεν τις έχω βάλει στην ταινία. Έχω επανέλθει στους ίδιους ανθρώπους με δικές μου ερωτήσεις γιατί πέρα από το τεχνικό κομμάτι, πρώτα ξεδιάλυνα το θεωρητικό του πράγματος, δηλαδή διάβασα ότι ελληνική βιβλιογραφία υπάρχει γύρω από τα μεταλλεία. Ότι έρευνα υπάρχει, γενικά για την προφορική ιστορία των μεταλλείων. Πρώτα προχώρησα θεωρητικά για να καταλάβω την βιομηχανική αρχαιολογία, την κληρονομιά, ώσπου έφτασα σε ένα τέλμα. Στην αρχή ήθελα να κάνω μια ταινία μόνο με μαρτυρίες, που θεώρησα έπειτα πως θα είναι λίγο βαρετό, και στην πορεία άλλαξε. Το ντοκιμαντέρ είχε ως κύριο στόχο να πει την ιστορία των μεταλλείων, να την μάθει ο κόσμος, ιδιαίτερα η νεότερη γενιά. Αυτό ήταν η αρχική ιδέα αλλά δεν ήταν ο δικός μου στόχος. Ο στόχος ο δικός μου ήταν να κάνω μια ταινία που να μπορεί ένας άνθρωπος που δεν έχει ενδιαφέρον για την Μύκονο, δεν τον ενδιαφέρει ιδιαίτερα η βιομηχανική αρχαιολογία, να τον κερδίσει η ταινία και να δει μια ιστορία μιας ώρας.
Νομίζω το πετύχατε.
Νομίζω πως ναι. Το πως τώρα τα κάνω σχεδόν όλα, να πούμε πως υπάρχουν και άλλοι δυο άνθρωποι πίσω από τις κάμερες και κάνουν γυρίσματα. Γίνεται όμως κατά ανάγκη. Δεν μπορώ να κάνω μια ταινία σε σενάριο άλλου ανθρώπου. Ήθελα να δώσω τη δική μου ματιά επάνω στα μεταλλεία. Επειδή είναι δύσκολο να βάλω αυτά τα λίγα σύγχρονα πλάνα των μεταλλείων, έπρεπε να παρακολουθώ τον καιρό, τα σύννεφα κλπ., οπότε δεν μπορούσα να έχω έναν εικονολήπτη όποτε τον θέλω εγώ, από την Αθήνα για παράδειγμα, και να τον έχω εδώ στο νησί και να τον χρησιμοποιήσω μόνο τις 3 με 4 καλές μέρες που θα γίνει το γύρισμα.
Ήθελα να σας ρωτήσω σχετικά με τον ρόλο των γυναικών στα μεταλλεία.
Που εργάζονταν οι γυναίκες; Στα γραφεία; Τι έκαναν εκεί;
Όχι. Στα γραφεία οι γυναίκες δούλευαν μετά από κάποια χρόνια που λειτούργησαν τα μεταλλεία. Όχι από την αρχή. Δούλευαν στα λεγόμενα πλυντήρια. Στην χειροδιαλογή. Πέρναγε ένας ιμάντας και οι γυναίκες κάνανε τη διαλογή στο υλικό. Επίσης κουβαλάγανε τον βαρίτη, τον συλλέγανε από την επιφάνεια, κλπ. Στο μυαλό μας έχουμε τα μεταλλεία σαν ανδρική δουλειά. Κι όμως και οι γυναίκες δούλεψαν σε αυτά, στη Μύκονο. Δουλέψανε πολύ σκληρά εκεί. Στο βιβλίο «Στη φλέβα της γης», η συγγραφέας κ. Παπαστεφανάκη, μιλάει για το διαχωρισμό του φύλου, και μου άρεσε πάρα πολύ αυτό και έτσι το δανείστηκα για το ντοκιμαντέρ. Διαχωρίζω το εργατικό φύλο και εγώ και αναφέρομαι ιδιαίτερα στις γυναίκες σε μια σκηνή της ταινίας.
Τους ώθησε και η ανάγκη για να δουλέψουν στα μεταλλεία.
Η ανάγκη ήταν το πρώτο.
Ο σκηνοθέτης Δημήτρης Καλφάκης. Φωτογραφία: Σπύρος Παλούκης
Για να καλυτερέψουν τη θέση τους
Για να έχουνεμια αυτονομία και μια ελευθερία προφανώς. Αυτές οι γυναίκες ζούσαν τις οικογένειες τους. Τα αδέλφια τους, τις αδελφές τους, τους παππούδες κλπ. Ο ρόλος της γυναίκας στη Μύκονο, είναι πολύ σημαντικός. Αποτελούν μεγάλη εργατική δύναμη. Μέχρι σήμερα. Υπάρχει μια μητριαρχία. Και στο εμπόριο και στον τουρισμό.
Είναι ιδιαίτερες οι γυναίκες στα νησιά. Δυναμικές.
Ναι όπως και οι γυναίκες του υφαντού, αφήσανε έναν ολόκληρο μύθο στο νησί.
Ναι υπάρχουν γυναίκες που ασχολούνται ακόμη με την συγκεκριμένη τέχνη.
Ναι βέβαια. Είναι δυνατές οι γυναίκες. Με έχουν βοηθήσει πολύ στο ντοκιμαντέρ αυτό.
Έχει το μέταλλο μνήμη; Πως προέκυψε ο τίτλος;
Το μέταλλο δεν ξέρω αν έχει μνήμη, αλλά ο τίτλος είναι ποιητικός. Οι άνθρωποι έχουν μνήμη. Κουβαλούν μνήμες. Και δουλειά μας είναι να την καταγράφουμε και να την μεταδίδουμε. Χωρίς την ανθρώπινη παρουσία το μεταλλείο δεν είναι παρά ένα άδειο κέλυφος. Χωρίς τους ανθρώπους δεν υπάρχει τίποτα. Προλάβαμε στην συγκεκριμένη περίπτωση και καταγράψαμε τη μνήμη.
Τι δυσκολία έχει ένα ντοκιμαντέρ μεγάλου μήκους;
Γενικά δεν ξεχωρίζω τις ταινίες σε μεγάλου ή μικρού μήκους. Τα μεταλλεία γίνανε σε συγκεκριμένα λεπτά έχοντας υπόψιν ότι τα 52 λεπτά είναι ο τηλεοπτικός χρόνος για ένα ωριαίο ντοκιμαντέρ που ζητάνε στην τηλεόραση. Στοχεύω στην τηλεοπτική προβολή γι’ αυτό έγινε έτσι. Νομίζω όμως ότι έχει δυσκολία να κάνει κάποιος ένα ντοκιμαντέρ σήμερα. Και το κυρίως πρόβλημα είναι πως ενώ έχουμε καλούς σκηνοθέτες, εικονολήπτες και θέματα να μας απασχολήσουν, το πρόβλημα είναι τα χρήματα.
Μου το έχουν πει και άλλοι σκηνοθέτες εδώ στην Ελλάδα. Ότι το πρόβλημα τους είναι τα χρήματα. Και είναι πολύ κρίμα. Γιατί υπάρχουν πολλές ωραίες ιδέες.
Έχουμε κατακτήσει τον πλανήτη τα τελευταία χρόνια, έχουμε πολύ δυνατούς σκηνοθέτες, γυναίκες και άντρες, και βλέπουμε πως δεν προχωράμε σε μεγάλες παραγωγές μυθοπλασίας μεγάλου μήκους και είναι ακριβώς αυτός ο λόγος. Τα χρήματα. Ενώ έχουμε φτάσει λόγω της τεχνολογίας σε μια α’ εξέλιξη, έχουμε καλύτερες εικόνες, κάμερες, δεν έχουμε το χρόνο και τις παραγωγές για να στηρίξουμε μια καλή έρευνα. Ένα καλό γκρουπ για να γυρίσουμε κάτι αξιόλογο.
Πόσο χρόνο σας πήρε για να γυρίσετε το ντοκιμαντέρ;
Κοντά στα τρία χρόνια, αν εξαιρέσουμε τα παλιά χρόνια, και πάρουμε έτσι την ταινία όπως τη βλέπουμε. Όχι όμως μόνο γυρίσματα, μέσα σε αυτό το διάστημα βάζω και την έρευνα.
Και το προηγούμενο ντοκιμαντέρ, έχει θέμα τη Μύκονο. Τι συμβαίνει με αυτό το νησί; Γιατί κάνετε focus εδώ;
Εδώ μένω, εδώ ζω, εδώ μπορώ να κάνω κινηματογράφο όπως μπορώ. Δεν βιοπορίζομαι ακριβώς και πάντα μέσω του κινηματογράφου, οπότε κάνω ταινίες στο μέρος που ζω. Δεν έχει να κάνει με τη σχέση μου με το νησί. Είναι καθαρά επειδή ζω εδώ και εδώ κάνω ταινίες.
Η θεματολογία σας μέχρι στιγμής είναι outside of the box από αυτά που ξέρουμε για το νησί.
Θα ήθελα να ασχοληθώ με το κλασικό θέμα του νησιού που είναι ο τουρισμός, αλλά είναι ένα θέμα που με φοβίζει. Γιατί νομίζω πως θέλει πολύ μελέτη. Εκεί θα έκανα το αντίθετο. Δηλαδή στα μεταλλεία λέω την προσωπική μου ματιά. Αν έπιανα όμως την τουριστική βιομηχανία, επειδή θεωρώ ότι έχω μια συγκεκριμένη θέση και στάση επάνω στο θέμα, όχι αρνητική όμως, θα την έκανα με κοινωνιολόγους, ανθρωπολόγους, δηλαδή θα έφτιαχνα κάτι μεγαλύτερο, κάτι διαφορετικό.
Ποια είναι τα σχέδια σας για το μέλλον; Υπάρχει κάτι στα σκαριά;
Έχω ναι, θέλω να κάνω κάτι για την Δήλο. Θέλω να δω το νησί μέσα από τα μάτια των φυλάκων. Δεν θέλω όμως να δείξω τη ζωή των φυλάκων, το τι κάνουν στη Δήλο.
Θα συνεργαστούν;
Ευελπιστώ πως ναι. Θα έχω μια διαφορετική ομάδα μαζί μου. Με τον κ. Νικόλα Παπαδημητρίου που είναι εθνογράφος και κινηματογραφιστής, θα ήθελα να γίνει.
Έχουμε ετοιμάσει τον φάκελο μας, έχουμε κάνει επαφές, θα δούμε. Όπως επίσης θα ήθελα να κάνω κάτι και για τον γιαλό της Μυκόνου. Η κ. Μέλπω Αξιώτη είχε γράψει ένα βιβλίο «Το μισοφέγγαρο της παραλίας δεν πρόλαβα ποτέ να το μετρήσω» εννοώντας τον γιαλό του νησιού και θα ήθελα κινηματογραφικά να τον μετρήσω εγώ κάποια στιγμή. Να δούμε μια ταινία για το συγκεκριμένο σημείο, πως είναι η ζωή όλο το χρόνο εκεί, μέσα από συγκεκριμένους ανθρώπους που ζουν εκεί, όπως σερβιτόρους, ψαράδες κλπ.
Ήταν πολύ σημαντικό που ανέδειξατε αυτό το κομμάτι του νησιού.
Η κ. Βουλγαράκη έκανε την σημαντική δουλειά και όχι εγώ. Χρησιμοποίησα την έρευνα της, κυρίως τις φωτογραφίες. Από το πουθενά έφτιαξε ένα από τα μεγαλύτερα αρχεία για το θέμα. Περισσότερες από 100 μαρτυρίες, ένα απίστευτο υλικό. Βρίσκεται επίσης σε συνεργασία με το Μετσόβιο Πολυτεχνείο για την έκδοση ενός βιβλίου, με χρηματοδότηση του δήμου Μυκόνου. Το περιμένουμε. Η ίδια η ταινία είναι ένα δευτερογενές τεκμήριο για τα μεταλλεία.
Μετάλλου Μνήμη
Σκηνοθεσία, σενάριο, διεύθυνση φωτογραφίας, μοντάζ, ήχος: Δημήτρης Καλφάκης Μουσική: Ντάνιελ Κουσαθάνας, Johny Kintz Παραγωγή: Τρίκυκλο Κινηματογραφικές Παραγωγές Παραγωγοί: Δημήτρης Καλφάκης Αφήγηση: Γιώργος Ρούσσος Yajam Φορμάτ: Ψηφιακό αρχείο Χρώμα: Έγχρωμη Χώρα Παραγωγής: Ελλάδα Έτος Παραγωγής: 2021 Διάρκεια: 54‘.
Πηγή : https://notesfromlife.net/
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου