Τόποι μικροί, στα μέτρα των ανθρώπων, οι Κυκλάδες προικίστηκαν από τη φύση και από τον ανθρώπινο μόχθο με ανυπέρβλητα φυσικά και πολιτιστικά τοπία. Μικρόκοσμοι μιας θάλασσας που ενώνει, αντί να χωρίζει, οι τόποι αυτοί, τόσο κοντά ο ένας στον άλλο, δημιούργησαν τον κυκλαδικό πολιτισμό (3η χιλιετία π.Χ.). Ολοι όμως αναδύονται από τη θάλασσα με εντελώς διαφορετική μορφολογία, λόγω της ταραγμένης γεωλογικής ιστορίας του Αιγαίου. Δεν υπάρχουν δύο κυκλαδονήσια που να μοιάζουν μεταξύ τους. Αυτή τη θαυμαστή γεωμορφολογική ποικιλότητα, μαζί με τα έργα των ανθρώπων, αναδεικνύει το αεροφωτογραφικό λεύκωμα «Κυκλάδες» που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Ανάβαση», συλλογικό στα κείμενά του και με 350 εκπληκτικές φωτογραφίες της κ. Πηνελόπης Ματσούκα.
Καθόλου τυχαία, λοιπόν, το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου είναι αφιερωμένο στη γεωλογική κινητικότητα που οδήγησε στη δημιουργία των Κυκλάδων, σε ασύλληπτες κλίμακες χρόνου: τη σύγκρουση των ηπείρων Ευρασία και Γκοντβάνα που διήρκεσε 30 εκατ. χρόνια εξαφανίζοντας τον ωκεανό της Τηθύος· τη δημιουργία της Αιγηίδας οροσειράς και τη διείσδυση της θάλασσας ανάμεσα στις βουνοκορφές της, όταν αυτή κατακερματίστηκε· τις ηφαιστειακές εκρήξεις (πριν από 5 εκατ. έως 90.000 χρόνια) που δημιούργησαν αρχικά τα νησιωτικά συμπλέγματα της Μήλου και κατόπιν της Σαντορίνης· τη διαμόρφωση, τέλος, των Κυκλάδων, όπως τις ξέρουμε σήμερα, μόλις τα τελευταία 10.000 χρόνια.
Η γεωλογική κινητικότητα δεν έχει τελειωμό στο Αιγαίο, αν θυμηθούμε τις διαδοχικές ηφαιστειακές εκρήξεις στη Σαντορίνη από το 1613 π.Χ. έως την πιο πρόσφατη του 1950. Η πρώτη κατέστρεψε έναν λαμπρό προϊστορικό πολιτισμό και άλλαξε τη μορφή του νησιού. Οι νεότερες δημιούργησαν τη Νέα Καμένη, τη «νεότερη χέρσο της Ανατολικής Μεσογείου», ένα σεληνιακό τοπίο όπου τα παλαιότερα και τα νεότερα πετρώματα έχουν αντιστοίχως ηλικία 450 και 70 μόλις ετών.
320 εκατ. χρόνια
Ολη αυτή η γεωλογική περιπέτεια όπως και πιο πρώιμες μεταμορφώσεις του πλανήτη είναι παρούσες στα πετρώματα των Κυκλάδων. «Μπορείς να δεις τα μέρη της βαθιάς ηπειρωτικής λιθόσφαιρας, σχιστόλιθους, γνεύσιους, μιγματίτες, πρασινίτες, στην Ιο, στην Πάρο και στη Νάξο, στην Ανάφη, στην Αμοργό, στην Κύθνο, στην Κέα, στην Ανδρο, με ηλικίες που φτάνουν τα 320 εκατ. χρόνια», διαβάζουμε στο κείμενο που συνυπογράφουν ο ηφαιστειολόγος κ. Γιώργης Βουγιουκαλάκης και ο χαρτογράφος κ. Αδωνης Φωτιάδης, δρ γεωλόγοι στο ΙΓΜΕ.
Γεννημένα από σαρωτικές αλλαγές, τα πιο χαρακτηριστικά τοπία των Κυκλάδων, όλα σπάνιας ομορφιάς, πρωταγωνιστούν στο αεροφωτογραφικό λεύκωμα, που τα αναδεικνύει σε μεγάλη κλίμακα ή ως σύνολα. Η επιλογή τους έγινε άλλωστε από δύο ανθρώπους που γνωρίζουν πολύ καλά τον χώρο: τη χαρτογράφο Π. Ματσούκα και τον πιλότο Νίκο Βυργιώτη που συνυπογράφουν τη σειρά «Οπως πετάει ο γλάρος» των εκδ. «Ανάβαση», στην οποία έχουν προηγηθεί, μιλώντας για τις Κυκλάδες, τα αεροφωτογραφικά λευκώματα «Πάρος - Αντίπαρος» και «Νάξος». Οι «Κυκλάδες» είναι το ένατο βιβλίο της σειράς. Τα κείμενα, πολύ σύντομα αλλά περιεκτικά, ζητήθηκαν από εγνωσμένου κύρους αρχαιολόγους και ιστορικούς που έχουν σχέση με το νησί για το οποίο γράφουν (καταγωγή, ανασκαφές, έρευνα), όπως επίσης από τοπικούς ερευνητές.
Κάθε κεφάλαιο ανοίγει με τη φωτογραφία της τοποθεσίας που κατεξοχήν εκπροσωπεί κάθε νησί. Για την Αμοργό είναι ο λίθινος πυρήνας του μακρόστενου νησιού, το οποίο «από ψηλά φαντάζει σαν απόκοσμος τόπος, που επιδεικνύει το σκελετώδες της γυμνότητας των πανύψηλων, άδεντρων ορέων και των απότομων ακτών», γράφει η Λίλα Μαραγκού, ομότιμη καθηγήτρια Κλασικής Αρχαιολογίας. Η Ανάφη, το νησί που είναι «ένας επιβλητικός βράχος και μια εκρηκτική επίστεψη: η Χώρα, όπως γράφει η ερευνήτρια κ. Ιόλη Βιγγοπούλου, ανοίγει με το όρος Κάλαμος. Τον τρομερό βράχο, στον οποίο μοναδική νησίδα ανθρωπιάς είναι η Παναγία Καλαμιώτισσα στην κορυφή του.
Τελείως διαφορετική εικόνα στην Ανδρο, το νησί της ναυτοσύνης. Η οικονομική ευρωστία των κατοίκων «είχε ως αποτέλεσμα η κυκλαδίτικη αρχιτεκτονική να παραχωρήσει σε σημαντικό βαθμό τη θέση της σε νεοκλασικά κτίσματα, ιδιαίτερα στην πρωτεύουσα της Ανδρου, τη Χώρα», γράφει ο ακαδημαϊκός κ. Μιχάλης Τιβέριος. Από εκεί επιλέχθηκε η πρώτη φωτογραφία, στην οποία βλέπουμε επίσης τον φάρο Τουρλίτη, ανακατασκευασμένο στην αρχική μορφή του. Ανάλογη επιλογή και στη Σύρο, όπου η κ. Μαρίζα Μαρθάρη, επίτιμη έφορος αρχαιοτήτων μιλά για την «πανώρια νεοκλασική χώρα της Ερμούπολης», η οποία στα νεότερα χρόνια «έγινε κέντρο διαμετακομιστικού εμπόριου που συνέδεε Δύση και Ανατολή». Η φωτογραφία του ανοίγματος δείχνει το δημαρχείο της Ερμούπολης, έργο του Γερμανού αρχιτέκτονα Ερνέστου Τσίλλερ και την πλατεία Μιαούλη, καρδιά της πόλης.
Ο χώρος δεν επαρκεί για να αναφέρουμε όλα τα νησιά και όλους τους συγγραφείς. Θα μείνουμε μόνο σε τρία. Την Κύθνο, επειδή η πρώτη φωτογραφία δείχνει τις αναβαθμίδες που αγκαλιάζουν τα βουνά της, ταπεινά έργα του ανθρώπινου μόχθου για να συγκρατηθεί το λιγοστό για τις καλλιέργειες χώμα στα ελληνικά νησιά. Τη Μήλο, για τους εντυπωσιακούς βράχους από λάβα στο ακρωτήρι Βάνι, στην είσοδο του λιμανιού της. Τη Σαντορίνη, για τη Νέα Καμένη, όπου ο φωτογραφικός φακός αποτύπωσε αυτό ακριβώς που είναι: ένα ηφαίστειο ενεργό, παρά την ατμόσφαιρα ηρεμίας που δημιουργούν τα μικρά σκάφη των επισκεπτών στα εντυπωσιακά νερά του όρμου του Ερινιά.
Αλλιώς από ψηλά
Ρωτάμε την Π. Ματσούκα τι διαφοροποιεί τη φωτογράφιση από ψηλά. «Λειτουργείς διαφορετικά γιατί παίρνεις απόσταση από τα πράγματα, χωρίς τη συναισθηματική εμπλοκή και την κόπωση από πολύωρες πεζοπορίες στη γη. Χάνεις βέβαια τις λεπτομέρειες, αλλά βλέπεις το όλον, τις χωρικές σχέσεις, την υφή της γης που σε κάθε νησί είναι διαφορετική, είτε πρόκειται για απρόσιτους γκρεμούς είτε για ήρεμα ακρογιάλια. Να προσθέσω βεβαίως ότι έχοντας κάνει χαρτογραφήσεις των νησιών, ήξερα πού να αναζητήσω το ξεχωριστό, όπως το ήξερε και ο πιλότος που έχει βιωματική σχέση με τις Κυκλάδες. Παρόλ’ αυτά σε πολλά νησιά πετάξαμε δύο και τρεις φορές, σε διάστημα επτά ετών, για να έχουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα. Οι πιο πολλές φωτογραφίσεις έγιναν Ιούνιο και Σεπτέμβριο, για να αποφύγουμε τα μελτέμια και τη θολή ατμόσφαιρα και πάντα με το γλυκό απογευματινό φως».
Καθόλου τυχαία, λοιπόν, το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου είναι αφιερωμένο στη γεωλογική κινητικότητα που οδήγησε στη δημιουργία των Κυκλάδων, σε ασύλληπτες κλίμακες χρόνου: τη σύγκρουση των ηπείρων Ευρασία και Γκοντβάνα που διήρκεσε 30 εκατ. χρόνια εξαφανίζοντας τον ωκεανό της Τηθύος· τη δημιουργία της Αιγηίδας οροσειράς και τη διείσδυση της θάλασσας ανάμεσα στις βουνοκορφές της, όταν αυτή κατακερματίστηκε· τις ηφαιστειακές εκρήξεις (πριν από 5 εκατ. έως 90.000 χρόνια) που δημιούργησαν αρχικά τα νησιωτικά συμπλέγματα της Μήλου και κατόπιν της Σαντορίνης· τη διαμόρφωση, τέλος, των Κυκλάδων, όπως τις ξέρουμε σήμερα, μόλις τα τελευταία 10.000 χρόνια.
Η γεωλογική κινητικότητα δεν έχει τελειωμό στο Αιγαίο, αν θυμηθούμε τις διαδοχικές ηφαιστειακές εκρήξεις στη Σαντορίνη από το 1613 π.Χ. έως την πιο πρόσφατη του 1950. Η πρώτη κατέστρεψε έναν λαμπρό προϊστορικό πολιτισμό και άλλαξε τη μορφή του νησιού. Οι νεότερες δημιούργησαν τη Νέα Καμένη, τη «νεότερη χέρσο της Ανατολικής Μεσογείου», ένα σεληνιακό τοπίο όπου τα παλαιότερα και τα νεότερα πετρώματα έχουν αντιστοίχως ηλικία 450 και 70 μόλις ετών.
320 εκατ. χρόνια
Ολη αυτή η γεωλογική περιπέτεια όπως και πιο πρώιμες μεταμορφώσεις του πλανήτη είναι παρούσες στα πετρώματα των Κυκλάδων. «Μπορείς να δεις τα μέρη της βαθιάς ηπειρωτικής λιθόσφαιρας, σχιστόλιθους, γνεύσιους, μιγματίτες, πρασινίτες, στην Ιο, στην Πάρο και στη Νάξο, στην Ανάφη, στην Αμοργό, στην Κύθνο, στην Κέα, στην Ανδρο, με ηλικίες που φτάνουν τα 320 εκατ. χρόνια», διαβάζουμε στο κείμενο που συνυπογράφουν ο ηφαιστειολόγος κ. Γιώργης Βουγιουκαλάκης και ο χαρτογράφος κ. Αδωνης Φωτιάδης, δρ γεωλόγοι στο ΙΓΜΕ.
Γεννημένα από σαρωτικές αλλαγές, τα πιο χαρακτηριστικά τοπία των Κυκλάδων, όλα σπάνιας ομορφιάς, πρωταγωνιστούν στο αεροφωτογραφικό λεύκωμα, που τα αναδεικνύει σε μεγάλη κλίμακα ή ως σύνολα. Η επιλογή τους έγινε άλλωστε από δύο ανθρώπους που γνωρίζουν πολύ καλά τον χώρο: τη χαρτογράφο Π. Ματσούκα και τον πιλότο Νίκο Βυργιώτη που συνυπογράφουν τη σειρά «Οπως πετάει ο γλάρος» των εκδ. «Ανάβαση», στην οποία έχουν προηγηθεί, μιλώντας για τις Κυκλάδες, τα αεροφωτογραφικά λευκώματα «Πάρος - Αντίπαρος» και «Νάξος». Οι «Κυκλάδες» είναι το ένατο βιβλίο της σειράς. Τα κείμενα, πολύ σύντομα αλλά περιεκτικά, ζητήθηκαν από εγνωσμένου κύρους αρχαιολόγους και ιστορικούς που έχουν σχέση με το νησί για το οποίο γράφουν (καταγωγή, ανασκαφές, έρευνα), όπως επίσης από τοπικούς ερευνητές.
Κάθε κεφάλαιο ανοίγει με τη φωτογραφία της τοποθεσίας που κατεξοχήν εκπροσωπεί κάθε νησί. Για την Αμοργό είναι ο λίθινος πυρήνας του μακρόστενου νησιού, το οποίο «από ψηλά φαντάζει σαν απόκοσμος τόπος, που επιδεικνύει το σκελετώδες της γυμνότητας των πανύψηλων, άδεντρων ορέων και των απότομων ακτών», γράφει η Λίλα Μαραγκού, ομότιμη καθηγήτρια Κλασικής Αρχαιολογίας. Η Ανάφη, το νησί που είναι «ένας επιβλητικός βράχος και μια εκρηκτική επίστεψη: η Χώρα, όπως γράφει η ερευνήτρια κ. Ιόλη Βιγγοπούλου, ανοίγει με το όρος Κάλαμος. Τον τρομερό βράχο, στον οποίο μοναδική νησίδα ανθρωπιάς είναι η Παναγία Καλαμιώτισσα στην κορυφή του.
Τελείως διαφορετική εικόνα στην Ανδρο, το νησί της ναυτοσύνης. Η οικονομική ευρωστία των κατοίκων «είχε ως αποτέλεσμα η κυκλαδίτικη αρχιτεκτονική να παραχωρήσει σε σημαντικό βαθμό τη θέση της σε νεοκλασικά κτίσματα, ιδιαίτερα στην πρωτεύουσα της Ανδρου, τη Χώρα», γράφει ο ακαδημαϊκός κ. Μιχάλης Τιβέριος. Από εκεί επιλέχθηκε η πρώτη φωτογραφία, στην οποία βλέπουμε επίσης τον φάρο Τουρλίτη, ανακατασκευασμένο στην αρχική μορφή του. Ανάλογη επιλογή και στη Σύρο, όπου η κ. Μαρίζα Μαρθάρη, επίτιμη έφορος αρχαιοτήτων μιλά για την «πανώρια νεοκλασική χώρα της Ερμούπολης», η οποία στα νεότερα χρόνια «έγινε κέντρο διαμετακομιστικού εμπόριου που συνέδεε Δύση και Ανατολή». Η φωτογραφία του ανοίγματος δείχνει το δημαρχείο της Ερμούπολης, έργο του Γερμανού αρχιτέκτονα Ερνέστου Τσίλλερ και την πλατεία Μιαούλη, καρδιά της πόλης.
Ο χώρος δεν επαρκεί για να αναφέρουμε όλα τα νησιά και όλους τους συγγραφείς. Θα μείνουμε μόνο σε τρία. Την Κύθνο, επειδή η πρώτη φωτογραφία δείχνει τις αναβαθμίδες που αγκαλιάζουν τα βουνά της, ταπεινά έργα του ανθρώπινου μόχθου για να συγκρατηθεί το λιγοστό για τις καλλιέργειες χώμα στα ελληνικά νησιά. Τη Μήλο, για τους εντυπωσιακούς βράχους από λάβα στο ακρωτήρι Βάνι, στην είσοδο του λιμανιού της. Τη Σαντορίνη, για τη Νέα Καμένη, όπου ο φωτογραφικός φακός αποτύπωσε αυτό ακριβώς που είναι: ένα ηφαίστειο ενεργό, παρά την ατμόσφαιρα ηρεμίας που δημιουργούν τα μικρά σκάφη των επισκεπτών στα εντυπωσιακά νερά του όρμου του Ερινιά.
Αλλιώς από ψηλά
Ρωτάμε την Π. Ματσούκα τι διαφοροποιεί τη φωτογράφιση από ψηλά. «Λειτουργείς διαφορετικά γιατί παίρνεις απόσταση από τα πράγματα, χωρίς τη συναισθηματική εμπλοκή και την κόπωση από πολύωρες πεζοπορίες στη γη. Χάνεις βέβαια τις λεπτομέρειες, αλλά βλέπεις το όλον, τις χωρικές σχέσεις, την υφή της γης που σε κάθε νησί είναι διαφορετική, είτε πρόκειται για απρόσιτους γκρεμούς είτε για ήρεμα ακρογιάλια. Να προσθέσω βεβαίως ότι έχοντας κάνει χαρτογραφήσεις των νησιών, ήξερα πού να αναζητήσω το ξεχωριστό, όπως το ήξερε και ο πιλότος που έχει βιωματική σχέση με τις Κυκλάδες. Παρόλ’ αυτά σε πολλά νησιά πετάξαμε δύο και τρεις φορές, σε διάστημα επτά ετών, για να έχουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα. Οι πιο πολλές φωτογραφίσεις έγιναν Ιούνιο και Σεπτέμβριο, για να αποφύγουμε τα μελτέμια και τη θολή ατμόσφαιρα και πάντα με το γλυκό απογευματινό φως».
To αεροφωτογραφικό λεύκωμα «Κυκλάδες» κυκλοφoρεί από τις εκδόσεις «Ανάβαση».
Φαίνεται η αλλοίωση του τοπίου
Κορυφαίοι προορισμοί του διεθνούς τουρισμού, οι Κυκλάδες οφείλουν κατά πολύ σε αυτόν την οικονομική ευημερία τους. «Υφίστανται όμως και τις αρνητικές συνέπειες του τουρισμού, με κυριότερες την παραμόρφωση του φυσικού τοπίου και την απώλεια του παραδοσιακού χαρακτήρα της αρχιτεκτονικής τους». Ετσι κλείνει η κ. Φωτεινή Ζαφειροπούλου, επίτιμη έφορος Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, το κείμενό της για τη διαχρονική ιστορία των Κυκλάδων. Οι καταστροφές αυτές είναι ορατές σε φωτογραφίες του λευκώματος, καθώς η δημιουργός τους Π. Ματσούκα και ο πιλότος Ν. Βυργιώτης επέλεξαν να περιλάβουν και τέτοιες εικόνες, ελπίζοντας στην ευαισθητοποίηση του κόσμου για την προστασία του κυκλαδίτικου τοπίου, φυσικού και κτιστού.
«Δεν λέμε να σταματήσει η ανάπτυξη, αλλά να γίνεται με σεβασμό στο τοπίο. Οταν βλέπεις τη Μήλο από ψηλά, μένεις άφωνος από την έκταση των μη ανατάξιμων πληγών που προκάλεσαν τα μεταλλεία. Σε πολλά Κυκλαδονήσια υπάρχουν γεωλογικοί σχηματισμοί που αποτελούν έργα τέχνης. Χρειάστηκαν εκατομμύρια χρόνια για να φτιαχτούν και παραδόθηκαν από τη φύση ως κληρονομιά για όλες τις γενιές. Δεν γίνεται να καταστρέφονται για πρόσκαιρο κέρδος. Ενα ορυχείο στην Γκιώνα μπορείς να το καλύψεις με πράσινο, όταν πάψει να λειτουργεί. Οταν όμως η ανεξέλεγκτη δόμηση ξηλώνει τους αποστρογγυλεμένες γρανίτες της Μυκόνου, καταστρέφεται για πάντα το πιο ιδιαίτερο κομμάτι του βράχινου μανδύα της».
«Δεν λέμε να σταματήσει η ανάπτυξη, αλλά να γίνεται με σεβασμό στο τοπίο. Οταν βλέπεις τη Μήλο από ψηλά, μένεις άφωνος από την έκταση των μη ανατάξιμων πληγών που προκάλεσαν τα μεταλλεία. Σε πολλά Κυκλαδονήσια υπάρχουν γεωλογικοί σχηματισμοί που αποτελούν έργα τέχνης. Χρειάστηκαν εκατομμύρια χρόνια για να φτιαχτούν και παραδόθηκαν από τη φύση ως κληρονομιά για όλες τις γενιές. Δεν γίνεται να καταστρέφονται για πρόσκαιρο κέρδος. Ενα ορυχείο στην Γκιώνα μπορείς να το καλύψεις με πράσινο, όταν πάψει να λειτουργεί. Οταν όμως η ανεξέλεγκτη δόμηση ξηλώνει τους αποστρογγυλεμένες γρανίτες της Μυκόνου, καταστρέφεται για πάντα το πιο ιδιαίτερο κομμάτι του βράχινου μανδύα της».
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου