Πόσα σπίτια χωράει ένα νησί;

Βίλες υπό κατασκευή πάνω από την παραλία Χρυσή Ακτή της Πάρου, στις 5 Απριλίου 2023. [Louisa GOULIAMAKI / AFP]
Τάσος Τέλλογλου

Δώδεκα χρόνια μετά το Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο της Πάρου, το νησί συζητάει για ένα νέο Τοπικό Πολεοδομικό Σχέδιο, ενώ δεν εφαρμόζεται το προηγούμενο – με ευθύνη και του κράτους.

Η κορυφή της Μάρπησσας, ενός χωριού της ανατολικής Πάρου, έχει ένα πρόβλημα κάθε απόγευμα γύρω στις έξι και μισή. Εκείνη την ώρα γυρίζουν στο χωριό πολλοί εργαζόμενοι και ανοίγουν τις βρύσες για να πλυθούν. Αλλά το νερό, ειδικά στα σπίτια που βρίσκονται ψηλά, γύρω από την εκκλησία, τρέχει πολύ αδύναμα – η πίεση δεν είναι αρκετή. Την ίδια ώρα ανοίγουν τις βρύσες οι τουρίστες που μένουν 5 χιλιόμετρα νοτιότερα, στη Χρυσή Ακτή, τα Τσαρδάκια και τον Δρυό, στα ξενοδοχεία που μοιράζονται το νερό του ίδιου δικτύου. Το νερό δεν φτάνει και για τους μεν και για τους δε – και για τους εντός οικισμού και για τους εκτός. 

Μόνιμοι κάτοικοι ή τουρίστες; Το πρόβλημα θα μπορούσε να λυθεί με μία αναβάθμιση της υποδομής. Κοστίζει με περσινές τιμές γύρω στα 2 εκατομμύρια και φυσικά τίθεται το ερώτημα: ποιος θα το πληρώσει; Το δίλημμα όμως θα μπορούσε και να οξυνθεί, αν η δόμηση αυξηθεί στην Ανατολική Πάρο, κάτι που μάλλον θα γίνει, με σχέδιο ή χωρίς, διότι υπάρχει η ζήτηση. Ζήτηση για σπίτια, ξενοδοχεία, δωμάτια, μαγαζιά, δρόμους, νερό και χώρους ταφής των απορριμμάτων. 

Το μόνο που μπορεί να βάλει ένα φρένο στην ατελείωτη δόμηση είναι ένα πολεοδομικό σχέδιο. Η χώρα έχει πάρει 400 εκατ. ευρώ από το Ταμείο Ανθεκτικότητας της ΕΕ για να εκπονήσει Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια (ΤΠΣ), πράγμα που είχε παραλείψει να κάνει –να σχεδιάσει δηλαδή τον δημόσιο χώρο– τα τελευταία …200 χρόνια. Η Πάρος είναι τώρα μία από τις πρώτες περιοχές της χώρας που περνάει τις ωδίνες ενός νέου ΤΠΣ. 

Το σχέδιο του 2012

Η Πάρος απέκτησε Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο (ΓΠΣ) το 2012. Ήταν ένα σχέδιο που ουδείς αγάπησε και ελάχιστοι εφάρμοσαν. Και το σημαντικότερο: οι παραδοχές του ξεπεράστηκαν πολύ γρήγορα από τη ζωή. 

Τι σχέση έχει το Γενικό ΠΣ με το Τοπικό ΠΣ; Απόλυτη, ουσιαστικά τα ΓΠΣ είναι οι πρόγονοι των ΤΠΣ, τα οποία θεσμοθετήθηκαν το 2020 με τον νόμο 4759 και ρυθμίζουν πολύ περισσότερες λεπτομέρειες.  Συγκεκριμένα, τα Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια αποτελούν σύνολα κειμένων, χαρτών και διαγραμμάτων, με τα οποία καθορίζονται: -το πρότυπο χωρικής οργάνωσης και ανάπτυξης και τα βασικά προγραμματικά μεγέθη, -τα όρια πολεοδομικών ενοτήτων και οικισμών, -οι χρήσεις γης, -οι όροι και περιορισμοί δόμησης, -οι σημαντικές πολεοδομικές παρεμβάσεις, -οι ειδικές πολεοδομικές ζώνες, -το οδικό δίκτυο, τα λοιπά μεταφορικά, τα τεχνικά και περιβαλλοντικά δίκτυα και υποδομές, -τα μέτρα προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, τα υποστηρικτικά μέτρα για την αντιμετώπισης έκτακτων αναγκών και διαχείρισης συνεπειών φυσικών και τεχνολογικών καταστροφών και λοιπών απειλών, -καθώς και κάθε άλλο μέτρο, όρος ή περιορισμός που απαιτείται για την ολοκληρωμένη χωρική ανάπτυξη και οργάνωση της περιοχής μελέτης. Τα ΤΠΣ καλύπτουν την έκταση μιας ή περισσοτέρων δημοτικών ενοτήτων ενός δήμου. Μπορεί επίσης να καλύπτουν και την έκταση δημοτικών ενοτήτων που βρίσκονται σε όμορους δήμους, μετά από σχετικές αποφάσεις των οικείων δημοτικών συμβουλίων. Τα ΤΠΣ εναρμονίζονται με τις κατευθύνσεις των Περιφερειακών και των Ειδικών Χωροταξικών Πλαισίων και περιλαμβάνουν τις αναγκαίες ρυθμίσεις για την επίτευξη των σκοπών τους. Πηγή: Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας

Σύμφωνα με τις προβλέψεις του ΓΠΣ, ο μόνιμος και εποχιακός πληθυσμός θα έφτανε τις 73.000 στο αποκορύφωμα της σεζόν και «ο αριθμός των ιδιοκτητών κυρίως δεύτερης κατοικίας αναμένεται να αυξηθεί προσεγγίζοντας τις 32.000 από 19.000 που είναι σήμερα και η κατασκευή δεύτερης κατοικίας προκρίνεται ως βασική μορφή οικονομικής δραστηριότητας στη μελέτη, σε αντίθεση με τη δημιουργία μεγάλων ξενοδοχείων». Οι μελετητές έπεσαν 100% έξω στα νούμερα, καθώς για παράδειγμα το 2020 ο μέγιστος πληθυσμός της Πάρου έφτασε τις 147.000. Δέκα χρόνια αργότερα, το 2022, το ΣτΕ ακύρωσε το ΓΠΣ σε ό,τι αφορά την επέκταση των ορίων των οικισμών Παροικιάς, Νάουσας, Κώστου και Λευκών. Στην απόφαση διαβάζει κανείς: «Η ανάγκη δημιουργίας νέων οικισμών με την επέκταση υφιστάμενων και την ένταξη σε σχέδιο νέων δεν τεκμηριώνεται νομίμως, από την άποψη της ανάλυσης της υπάρχουσας κατάστασης του φυσικού και του δομημένου περιβάλλοντος, των αναμενόμενων πληθυσμιακών μεγεθών και της φέρουσας ικανότητας της νήσου. Κατ’ αρχάς, δεν αναλύεται στη μελέτη η σημασία του φυσικού και του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος της Πάρου, η οποία από το έτος 1975 είναι κηρυγμένη “ολόκληρη” ως τόπος ιδιαίτερου φυσικού κάλλους και χρήζουσα κρατικής προστασίας διότι “άπαντα τα εν τη νήσω τοπία είναι εξαιρέτου φυσικού κάλλους”, αποτελεί σημαντικότατο αρχαιολογικό χώρο και περιλαμβάνει “αξιόλογα αρχιτεκτονικά συγκροτήματα ενδιαφέροντα την Ελληνική αρχιτεκτονική και ιστορία” (υ.α. 55013/1975), ενώ εξ άλλου δέκα οικισμοί της νήσου έχουν χαρακτηρισθεί παραδοσιακοί με π.δ/τα των ετών 1978 και 1985. Η ανάλυση των ανωτέρω στοιχείων είναι απαραίτητη, διότι η προστασία τους αποτελεί προϋπόθεση της βιώσιμης ανάπτυξης της νήσου και τον στόχο στον οποίο πρέπει να κατατείνουν οι εισαγόμενες χωροταξικές και πολεοδομικές ρυθμίσεις. Περαιτέρω, ανεπαρκώς τεκμηριώνεται ο υπέρογκος αριθμός των εποχικών κατοίκων, που αποτελεί βασικό λόγο της επιχειρούμενης οικιστικής επέκτασης (57.588 άτομα το 2021), ιδίως ο αριθμός των παραθεριστών/χρηστών β’ κατοικίας (32.087 το 2021, έναντι 19.744 του 2001), ο οποίος παρουσιάζει αύξηση κατά 62,5%. Η εν λόγω αύξηση αποδίδεται στην “αναμενόμενη” ανέγερση νέων παραθεριστικών κατοικιών, πλην οι επιπτώσεις της εκθετικής αυτής αύξησης παραθεριστικών κατοικιών στο φυσικό και το ανθρωπογενές περιβάλλον της νήσου δεν αξιολογούνται στην μελέτη από τις εκτεθείσες απόψεις, όπως έπρεπε και αντιστρατεύεται τον στόχο της ανάσχεσης της δόμησης που τίθεται από τις εφαρμοστέες διατάξεις. Εξ άλλου, δεν αξιολογείται το γεγονός ότι σχεδόν όλοι οι οικισμοί της νήσου οριοθετήθηκαν παρανόμως με νομαρχιακές αποφάσεις, αντί με π.δ. και περιλαμβάνουν εκτάσεις πολύ ευρύτερες των πραγματικών τους oρίων, δηλαδή έχουν κατ’ ουσίαν ήδη επεκταθεί χωρίς τη συνδρομή των νόμιμων προϋποθέσεων (ιδίως καταβολή εισφοράς σε γη ή και σε χρήμα για την εξασφάλιση κοινόχρηστων και κοινωφελών χώρων)».

Τότε, ο ΣΥΡΙΖΑ σημείωνε ότι χωρίς την επέκταση των οικισμών το ΣτΕ ενθάρρυνε έμμεσα την εκτός σχεδίου δόμηση. Το πρόβλημα του εάν και πώς θα εξελιχθεί η δόμηση, με επέκταση των οικισμών ή έξω από αυτούς, υπάρχει και στην καρδιά των σημερινών διαβουλεύσεων για το Τοπικό Πολεοδομικό Σχέδιο του νησιού – ένα από τα πρώτα της χώρας που οδηγούνται στην ολοκλήρωση από τον μελετητή, μετά την υποβολή των προτάσεων του Δήμου Πάρου (το Δημοτικό Συμβούλιο του νησιού συνεδρίασε δύο φορές για το θέμα στα τέλη Ιουλίου). 

Ένα άλυτο πρόβλημα που γίνεται όλο και χειρότερο

Η βιομηχανία της παραθεριστικής κατοικίας είναι ο μεγαλύτερος κλάδος της οικονομίας στο νησί. Για να αυξηθεί η πρόσοδος από τη γη προτιμάται οι κατοικίες αυτές να κτίζονται εκτός σχεδίου. Ένας από τους πιο κρίσιμους παράγοντες που θα κρίνουν το πόσο θα προχωρήσει η δόμηση εκτός οικισμών είναι το ποιους δρόμους θα δεχθεί το κράτος ως δρόμους. Όλες οι πλευρές που συζητούν στην Πάρο δέχονται ότι τα εκτός σχεδίου οικόπεδα είναι οικοδομήσιμα, εφόσον έχουν 25 μέτρα πρόσωπο σε δρόμο. Το ποιοι είναι οι δρόμοι του νησιού το καθορίζει στην παρούσα φάση ένα μονοπρόσωπο όργανο στη Σύρο, ενώ πολλές από τις πρόνοιες του ΓΠΣ του 2012 για νέους δρόμους ουδέποτε εφαρμόστηκαν.Θεωρητικά η Πάρος απολαμβάνει έναν πολύ υψηλό βαθμό προστασίας: Το 1975 το κράτος δεσμεύθηκε με νόμο να χαρακτηρίσει το νησί «τόπο ιδιαίτερου φυσικού κάλλους που χρήζει προστασίας». Στη συνέχεια, με τα ΦΕΚ 594Δ (Προστασία δέκα παραδοσιακών οικισμών), 732Δ/1993 (χρήσεις γης) και 148ΑΑΠ/2012 (Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο), η προστασία αυτή όντως πήρε θεσμική υπόσταση.

Διαβάστε τη συνέχεια του άρθρου στο inside story, που μας προσφέρει ολόκληρο το κείμενο ανοιχτό εδώ.

Πηγή :https://www.sustainablecyclades.gr/