Τα Εργαλεία, η Τέχνη και οι φυσικές μορφές

Τρίτη, 14 Μαΐου 2014

του Γεράσιμου Γ. Γερολυμάτου

2.6. Εργαλεία και φυσικές μορφές:

Είναι βέβαιο, ότι τα πρώτα εργαλεία αντέγραψαν τα σχήματα και τις ιδιότητες φυσικών αρχετυπικών μορφών, που η χρήση τους ήταν συνέπεια τυχαίας ανακάλυψης ή αποτέλεσμα παρατήρησης. Σημειώνουμε πως, πριν την ανακάλυψη των εργαλείων, θα πρέπει οπωσδήποτε να είχε προηγηθεί μια τεράστια αλλαγή στη διατροφική του συνήθεια, που θα απαιτούσε αναγκαστικά την χρήση τους. Πράγματι, ο άνθρωπος, όπως και οι αποδιδόμενοι συγγενείς του της οικογένειας των πιθηκάνθρωπων, θα πρέπει να ήταν στην αρχή κατά βάση φυτοφάγος και τροφοσυλλέκτης, και άρα δεν υπήρχε η ανάγκη για εργαλεία και όπλα. Αυτό μας οδηγεί στην λογική υπόθεση, πως η βασική αιτία που κατέστησε τα εργαλεία και τα όπλα αναγκαία, συνδέεται αποκλειστικά με την διατροφική μετατροπή του ανθρώπου σε σαρκοφάγο κυνηγό. Μάλιστα, θα πρέπει να ήταν και ωμοφάγος για όλο το χρονικό διάστημα που προηγήθηκε της κατάκτησης της φωτιάς.

Οι  φυσικές μορφές ήταν η πηγή έμπνευσης, που τον οδήγησαν στη συνειδητή χρήση των πιο κατάλληλων σχημάτων, από αυτά που εμφάνιζε η φύση. Στην αρχή θα χρησιμοποιούσε τα φυσικά υλικά ακατέργαστα, αρκεί να είχαν την κατάλληλη μορφή και την δυνατότητα να χρησιμοποιηθούν για άμυνα ή για επίθεση. Ανάλογα με την ανάγκη χρησιμοποιούνταν, άλλα για κρούση ή διάτρηση και άλλα για κόψιμο και ξύσιμο του θηράματος. Ένα βαρύ ακατέργαστο κομμάτι πέτρας, ένα χοντρό κλαδί, ένα αιχμηρό και κοφτερό θραύσμα πυριτόλιθου, ήταν τα φυσικά υλικά που άρχισαν να μετασχηματίζονται συνειδητά σε τεχνικούς χειροπελέκεις, μαχαίρια, ξέστρα και αιχμές. Σταδιακά επεξεργάστηκε αυτές τις μορφές και τις τροποποίησε τεχνικά μέχρι του σημείου, που το κάθε εργαλείο, απέκτησε οριστικά τα αναγνωρίσιμα ειδικά χαρακτηριστικά του.

Ωστόσο, αρχικά η επιλογή του σχήματος της μορφής ήταν αποκλειστικά ζήτημα καταλληλότητας και όχι αισθητικών κριτηρίων. Από ένα ακόντιο ζητούσε πρώτα να σκοτώνει και πολύ αργότερα, άρχισε να πειραματίζεται με διάφορες άλλες δευτερεύουσες παραμέτρους και να επιμελείται την διακόσμηση της μορφής του. Αυτά τα ειδικά χαρακτηριστικά, εκτός μικρών διαφοροποιήσεων, συνέχιζαν να επαναλαμβάνονται επί χιλιάδες χρόνια, από αμέτρητες γενιές κατασκευαστών, ώστε κάποτε ενσωμάτωσαν τη μορφή του ιδανικού σχήματος. Αν και έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια, η λογχώδης αιχμή του ακοντίου υπήρξε από την αρχή τόσο τέλεια, όσο και το θαυμάσιο αιχμηρό σχήμα του φύλλου που πιθανόν την ενέπνευσε. Ακόμη και σήμερα με την τελειότητα της εργονομίας της, αποτελεί το ιδανικότερο σχήμα για όποιον θα επιθυμούσε να φτιάξει ένα τέτοιο φονικό όπλο. Έτσι, φαίνεται πως μέσω των πρώτων εργαλείων, οι πιο κατάλληλες (χρήσιμες) από τις  φυσικές μορφές, εξαιτίας των ιδιοτήτων τους, άρχισαν να μετουσιώνονται σε έννοιες, σε συνδυασμούς απλών τεχνικών σκέψεων και σε  μορφές κατεργασμένων αντικείμενων.

2.7. Εργαλεία και τέχνη:

Η αναφορά στα εργαλεία και στις συνθήκες ανακάλυψής τους, δεν ήταν μια παρένθεση εκτός θέματος, αλλά είχε σκοπό να εισάγει τα βασικά στοιχεία της πρώτης ανθρώπινης δραστηριότητας, ώστε συγκρινόμενα με εκείνα της τέχνης να μπορέσουν να μας οδηγήσουν σε κάποια ασφαλή συμπεράσματα για τη σχέση των δυο δημιουργικών κατευθύνσεων.

Στην τέχνη, λοιπόν, τα πράγματα είναι κάπως διαφορετικά.

1.         Ο λόγος που δημιούργησε την τέχνη, ήταν η ανάγκη έκφρασης της πνευματικής οντότητας και η κάλυψη των αναγκών της αυτοσυνειδησίας, στις οποίες περιλαμβάνεται πρωτίστως και η ανάγκη της επικοινωνίας.

2.         Η τέχνη αποβλέποντας σε ένα πνευματικό σκοπό προσλαμβάνει την έννοια του μέσου.

3.         Η εξέλιξη της τέχνης δεν ακολουθεί κατ΄ανάγκη μια πρόσθια κίνηση στο χρόνο, αλλά μπορεί να κινείται ελεύθερα ακόμη και αντίστροφα, όταν οι συνθήκες το υπαγορεύουν. Πάντως, η αντιστοιχία μορφής και περιεχομένου ισχύει και εδώ, μόνο που αυτή η αντιστοίχιση δεν αναφέρεται στις εξελικτικές φάσεις της διάνοιας, αλλά της διαισθητικής αντίληψης.

4.         Η τέχνη δεν έχει άμεση σχέση με την καθαρά διανοητική λειτουργία, ούτε συναρτά από αυτήν τον τρόπο της δημιουργίας που είναι κατά βάση διαισθητικός.

5.         Η προϊστορική τέχνη χρησιμοποίησε όσες αισθητικές φυσικές μορφές ήταν κατάλληλες στο να εξυπηρετήσουν το σκοπό της έκφρασης, μεταφέροντας τις χαρακτηριστικές τους ιδιότητες στο επίπεδο του καθαρού συμβολισμού.

6.         Η τέχνη, παρόλο που και η ίδια χρησιμοποιεί υλικά μέσα για την δημιουργία των έργων της, αυτά δε συμμετέχουν παρά μόνο νοητά στην επίτευξη του σκοπού της.

7.         Η τέχνη, εφόσον θα ήταν σκοπός και όχι μέσο, θα έπρεπε να θεωρηθεί ταυτόχρονα, όχι μόνο σκοπός, αλλά και εργαλείο για την επίτευξη αυτού του σκοπού. Πράγμα που συνιστά μια αντινομία, εφόσον θα είχαμε έτσι τη μοναδική περίπτωση εργαλείου, που θα χρησιμοποιούσε τον εαυτό του ως εργαλείο.

Ο H. Read (1) αναφέρεται στη φύση της τέχνης: «η τέχνη (…) είναι πρωταρχικά μια άσκηση ή δραστηριότητα των αισθήσεων, η πλαστική έκφραση στοιχειωδών διαισθητικών πεποιθήσεων (…) Όμως η τέχνη είναι κάτι περισσότερο από δεξιοτεχνία, γιατί η δεξιοτεχνία είναι καθαρά λειτουργική. Η τέχνη αρχίζει εκεί που τελειώνει η λειτουργία: είναι μια εκλέπτυνση της λειτουργίας, αν και δεν πρέπει να συγκρούεται με τη λειτουργία».

Από τα συναγόμενα, εκείνο που μπορεί να πει κανείς με βεβαιότητα, είναι πως τόσο τα εργαλεία, όσο και η τέχνη, αποτελούν προϊόντα της φυσικής εξέλιξης του ανθρώπου, με κοινό αιτιακό παράγοντα την ανάγκη. Όμως, παρόλο που και τα δύο είναι τα μέσα επίτευξης κάποιου σκοπού, το γεγονός πως αυτός ο σκοπός επιτυγχάνεται τελικά με διαφορετικό τρόπο, οφείλεται και στην εξαρχής διαφορετικότητα των αιτιακών αναγκών και των μέσων. Αυτή η διαφορετική προέλευση συνιστά και τη θεμελιώδη διαφορά τους που, πέρα από την ύπαρξη ορισμένων κοινών σημείων, όπως είναι η αναφορά στις φυσικές μορφές, εκδηλώνεται στον διαφορετικό προσανατολισμό που ακολούθησε το καθένα, στην τελείως ανεξάρτητη ιστορική του πορεία, υπό διαφορετικούς όρους και προϋποθέσεις εξέλιξης.

(1) H. READ, «Η Τέχνη σήμερα-για τη θεωρία της Μοντέρνας Τέχνης». Εκδ. Κάλβος, σ. 39.

(Το κείμενο αποτελεί μέρος της μελέτης μου: «Τα Φυσικά Πρότυπα στην Τέχνη και τη Θρησκεία-Μια επισκόπηση της ανάπτυξης του πολιτισμού»,

(Α΄ Μέρος: ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΑ. Κεφ. 2. ΣΤΟ ΛΥΚΑΥΓΕΣ ΤΗΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΜΟΡΦΗΣ- Η γενεσιουργός δύναμη των φυσικών προτύπων -Η εξέλιξη και οι κατευθύνσεις της. Παρ: 2.6, Εργαλεία και φυσικές μορφές, Παρ: 2.7, Εργαλεία και Τέχνη)
 Πηγή : http://peritexnisologos.blogspot.gr