«Ελάσσονα μνημεία» Σερίφου

Ο Ασπρος Πύργος σήμερα μετά την ανάδειξη

Επιμέλεια ανάρτησης Γιάννης Γούναρης  1/5/2014
 Ολοκληρώθηκαν οι εργασίες αναστήλωσης του "Άσπρου Πύργου" Σερίφου. Έγινε πολύ ωραία δουλειά και μπράβο σε όσους συνέβαλαν σε αυτό. Βγήκε μάλιστα και ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλιαράκι από το Υπουργείο Πολιτισμού για το μνημείο και την ιστορία του.
Η συγκεκριμένη έκδοση όπως μας πληροφόρησε ο συμπατριώτης μας Μάνος Πεπονάκης από ένα σχολιό του στο φατσοβιβλίο , στην Αρχαιολογική Συλλογή δεν διατίθεται. το ενδιαφέρον βιβλιαράκι αλλά  ένα μονόφυλλο διπλωμένο στα 4. Προφανώς το κόστος ήταν μεγάλο  .......

Ουρανία Βιζυηνού, αρχαιολόγος

 Τις τελευταίες δεκαετίες πραγματοποιείται στη χώρα μας μια άνευ προηγουμένου εφαρμογή και ανάπτυξη της αναστήλωσης, κυρίως μέσω των μακροπρόθεσμων αναστηλωτικών προγραμμάτων «διακεκριμένων» μνημειακών συνόλων. Παράλληλα όμως είναι αμέτρητα τα «ελάσσονα» (και μη) μνημεία που βρίσκονται σε δυσχερή κατάσταση και δεν υπάρχει μέχρι στιγμής σχεδιασμός επεμβάσεων συντήρησης που να λαμβάνει υπ᾽ όψιν το σύνολο των αναγκών, το σύνολο των μνημείων που κινδυνεύουν.

Ασπρος πύργος βόρειο τμήμα πρίν την ανάδειξη 
Ένας τέτοιος σχεδιασμός πρέπει να απαντάει στα ερωτήματα “πού” (σε ποιο μνημείο), “πότε” (σε ποιο στάδιο καταπόνησης) και “πώς” (με τι πόρους) και δεν μπορεί παρά να βασίζεται στην τεχνική καταγραφή των αναγκών των μνημείων.

Ασπρος Πύργος Νότιο τμήμα  πρίν την ανάδειξη 

Ωστόσο, ενώ τα μνημεία καταγράφονται συστηματικά ως προς τη διοικητική πράξη κήρυξής τους, δεν καταγράφονται συστηματικά οι ανἀγκες τους σε συντήρηση, ούτε βέβαια οι πιο δύσκολα πιστοποιούμενες ανάγκες των τοπικών κοινωνιών για την ανἀδειξη τους. Γι' αυτό δεν έχουμε ολοκληρωμένη εικόνα των αναγκών για στερέωση, αναστήλωση, ανάδειξη ανά την επικράτεια (για να μην αναφέρει κανείς τα ελληνικού ενδιαφέροντος μνημεία εκτός επικράτειας) και η επιλογή των μνημείων στα οποία γίνονται ή έγιναν εργασίες αποκατάστασης, έχει αποσπασματικό ή συμπτωματικό χαρακτήρα.

 Τα μακρά έργα αναστήλωσης, όπως π.χ. της Ακρόπολης των Αθηνών, είναι ελάχιστα σε σχέση με το σύνολο των αναγκών και αφορούν σε σύνολα “διακεκριμένα” ως προς την ιστορική σημασία και την αισθητική ποιότητα. Σε αυτά τα προγράμματα μπορούμε να προσθέσουμε τις εργασίες συντήρησης (λίγες φορές αναστήλωσης) στα πλαίσια μιας μη σωστικής ανασκαφής, καθώς και ελάχιστα μνημεία, που συντηρήθηκαν ή στερεώθηκαν, επειδή κίνησαν το ενδιαφέρον κάποιου ειδικού επιστήμονα, εργαζόμενου στις αρμόδιες δημόσιες υπηρεσίες.

Ασπρος Πύργος διάσπαρτα μέλη πριν την ανάδειξη 

Αν υπάρχει και κάποιο "σημαίνον πρόσωπο", που κατάγεται από τον συγκεκριμένο τόπο, τα πράγματα ενδεχομένως διευκολύνονται. Ωστόσο, αυτές οι περιπτώσεις δεν αποτελούν παρά μια “διακεκριμένη μειονότητα” των αναρίθμητων μνημείων της χώρας μας. Στη συνέχεια αναφέρονται μνημεία και σύνολα ως ενδεικτικά και χαρακτηριστικά παραδείγματα της πιθανότητας ή μάλλον της α-πιθανότητας συντήρησής τους.

 Όλα βρίσκονται στις Κυκλάδες, αγαπημένο προορισμό πλήθους ανθρώπων εθνικώς και διεθνώς, αν και μόνο για ενάμισυ μήνα τον χρόνο. Η Σέριφος, φαινόταν μέχρι πρόσφατα άμοιρη αρχαίων μνημείων. Από τότε βέβαια που οι Εφορείες Αρχαιοτήτων απέκτησαν τη δυνατότητα να δραστηριοποιηθούν ουσιαστικά στο νησί, η εικόνα άρχισε να αλλάζει. Μεταξύ των σωζομένων αρχαίων μνημείων που ήταν ανέκαθεν εμφανή, είναι ο Μαρμαρόπυργος ή Άσπρος Πύργος και το κτίσμα του Ευρινού.

 Ο Άσπρος Πύργος, στο νοτιοδυτικό τμήμα του νησιού, στη θέση Ασπρόγια, στον δρόμο για τον όρμο του Κουταλά, είναι εύκολα επισκέψιμος και εντυπωσιακός. Τμήμα του σώζεται σε ύψος μεγαλύτερο των 3 μ., από λευκό μάρμαρο με εξαιρετική τοιχοδομία. Στο εσωτερικό του και γύρω από αυτόν υπήρχε  μια απίστευτη ποσότητα υλικού αρχιτεκτονικών μελών, που ανέκαθεν φώναζε να αναστηλωθεί! Πριν μερικά χρόνια  (2011) ξεκίνησαν με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ εργασίες ανάδειξης του μνημείου, όχι όμως και αναστήλωσης, παρά το σημαντικό κόστος των 500.000 ευρώ (βάσει της πινακίδας με τα στοιχεία του έργου).

Κτήριο του Ευρινού σήμερα
Ακόμη δυσμενέστερη είναι η θέση του σχεδόν άγνωστου στην επιστημονική κοινότητα κτιρίου του κάβου Ευρινού, στη βόρεια ακτή του νησιού, στο οποίο η πρόσβαση είναι πολύ δυσκολότερη. Πρόκειται για ένα κτίριο με φροντισμένη τοιχοποιία και σύνθετη κυκλική κάτοψη. Και εδώ το υλικό βρίσκεται επί τόπου, όπως έπεσε κατά τη μετατροπή τμημάτων του κτηρίου σε λιθοσωρούς. Ακόμη και το ιστάμενο τμήμα χρήζει άμεσης στερέωσης λόγω της φύσης του υλικού.

 Χάρτης βορείου τμήματος του νησιού
Βορειότερα του κτηρίου βρίσκεται ο Σωρός: ένας μεγάλων διαστάσεων λιθοσωρός, από το ίδιο πέτρωμα με το κτίριο του κάβου (κιτρινόχρου σχιστόλιθο), μια κατασκευή άγνωστου χαρακτήρα και χρονολόγησης. Θα μπορούσε να υποθέσει κανείς λόγω της θέσης του ότι λειτουργούσε ως φάρος, και ότι ίσως κατασκευάστηκε κατά τον 4ο π.Χ. αιώνα, δεδομένου ότι στην περιοχή του κτιρίου εντοπίστηκαν ελάχιστα επιφανειακά όστρακα που χρονολογούνται στον 4-3ο αιώνα π.Χ.

 Απόσπασμα χάρτη της εταιρείας Μυτιληναίος
 Πρίν μερικά χρόνια  είχε εμφανίστεί για τα μνημεία αυτά ο καινοφανής κίνδυνος των ανεμογεννητριών. Σε σχετική πρόταση προβλέπονταν  τέσσερις ανεμογεννήτριες στον κάβο του Ευρινού (μία μάλιστα είχε σημειώθεί  στον σχετικό χάρτη ακριβώς πάνω στη θέση του κτηρίου.

 Ερείπια μεταλλευτικών εγκαταστάσεων
Εκτός όμως από τα “άσημα” αρχαία μνημεία της η Σέριφος διαθέτει ένα σημαντικότατο σύνολο βιομηχανικής κληρονομιάς: τα μεταλλεία με έδρα το Μέγα Λιβάδι και εγκαταστάσεις σε όλη σχεδόν τη νότια πλευρά του νησιού.

Μέγα λιβάδι νεοκλασικό κτήριο διοικητήριο της μεταλλευτικής εταιρείας 

Αυτό το σύνολο έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον μελετητών(3), αλλά η ανάδειξή του δεν έχει προχωρήσει, παρ΄ όλο που τουλάχιστον η περιοχή του Μεγάλου Λιβαδιού αποτελεί ιδανική περίπτωση δημιουργίας ενός πάρκου μεταλλευτικής ιστορίας.

Κουταλάς σκάλα φόρτωσης 
 Εκτός από τις “μπούκες”, τις κτιριακές εγκαταστάσεις, τις γέφυρες φόρτωσης, τα χιλιόμετρα καλντεριμιών για τη μεταφορά υλικών, κατά χώρα κείται μεγάλη ποσότητα υλικού: ράγες, μηχανισμοί ανύψωσης, βαγονέτα κ.ά.(4).

 Πηγή :