Ψηφιακό μουσείο για τη Μακρόνησο

Οσα χρόνια κι αν περάσουν, το ξερονήσι που στέκει απέναντι από το Λαύριο θα θυμίζει ότι κάποια στιγμή τον 20ό αιώνα ο άνθρωπος έπαψε να είναι άνθρωπος.

Η Μακρόνησος, ένας τόπος βαριά φορτισμένος, σύμβολο της κτηνωδίας που συντελέστηκε στο έδαφός της με φριχτά βασανιστήρια, άγρια ψυχολογική βία και προπαγάνδα στοχεύοντας στην «ανάνηψη» κομμουνιστών -ή όσων θεωρούνταν τέτοιοι-, απασχολεί ακόμη τη δημόσια σφαίρα. Οι μνήμες της αιωρούνται πάνω από την Ελλάδα.

Αυτό ίσως εξηγεί την ιδιαίτερα θερμή υποδοχή που επιφύλαξε το κοινό στο νεοσύστατο Ψηφιακό Μουσείο Μακρονήσου (www.makronissos.org) που λειτουργεί εδώ και λίγες ημέρες ανοίγοντας την πόρτα σε ένα θησαυρό τεκμηρίων: μαρτυρίες εξορίστων, προπαγανδιστικά έγγραφα, εφημερίδες, ημερολόγια, επιστολές, δηλώσεις μετανοίας, φωτογραφίες, πολυάριθμα ντοκουμέντα που ρίχνουν φως στο κολαστήριο της Μακρονήσου.

Μοναδικό φαινόμενο

Πρόκειται για έναν κόμβο δεδομένων που προέκυψε από τη συνεργασία των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ) και του Σπουδαστηρίου Νέου Ελληνισμού με πρωτοβουλία του διευθυντή του, Μανώλη Σαββίδη. Βασίστηκε σε συλλογές οι οποίες βρίσκονται στα ΑΣΚΙ, μεταξύ των οποίων του Στέφανου Σαράφη, των Μιχάλη και Λεωνίδα Κύρκου και άλλων. «Η Μακρόνησος είναι ένα μοναδικό φαινόμενο στην ελληνική ιστορία του 20ού αιώνα και μία από τις ελληνικές ιδιαιτερότητες» εξηγεί ο ιστορικός Βαγγέλης Καραμανωλάκης, επίκουρος καθηγητής του ΕΚΠΑ και βασικός συντελεστής του Ψηφιακού Μουσείου.

«Δεν είναι το κλασικό στρατόπεδο συγκέντρωσης όπως το ξέρουμε διεθνώς. Ξεκινά ως χώρος συγκέντρωσης στρατιωτών με ύποπτα πολιτικά φρονήματα και στη συνέχεια εκεί μεταφέρονται πολιτικοί εξόριστοι στα χρόνια του Εμφυλίου. Η ιδιαιτερότητα είναι ότι η Μακρόνησος δεν συνδέεται απλώς με τον εγκλεισμό, την τιμωρία ή την απομόνωση των ''επικίνδυνων'' στοιχείων, αλλά με την έννοια της αναμόρφωσης αυτών των ανθρώπων οι οποίοι πράγματι ''αναμορφώθηκαν'': oι περισσότεροι από τους Μακρονησιώτες αναγκάστηκαν να υπογράψουν δηλώσεις με απίστευτη χρήση βίας, με την αποανθρωποποίηση του ανθρώπου που συντελέστηκε εκεί».

Η μαύρη προπαγάνδα λειτουργεί παράλληλα με το κολαστήριο. Ενδεικτική η φωτογραφία του 1948 στο Α' Τάγμα Σκαπανέων: ο στρατηγός Βαν Φλιτ επισκέπεται τη Μακρόνησο και οι στρατιώτες, έμπλεοι ενθουσιασμού, τον σηκώνουν στα χέρια... (Φωτό κάτω αριστερά)

Είναι, άραγε, η κρίση που στρέφει τους ανθρώπους στη μελέτη των αρχείων ή οι μνήμες της Μακρονήσου που είναι ακόμη έντονες παρότι οι περισσότεροι από τους πρωταγωνιστές της δεν βρίσκονται πλέον στη ζωή; Σε κάθε περίπτωση, τις δύο πρώτες ημέρες λειτουργίας του Μουσείου υπήρξε αξιοσημείωτη ανταπόκριση από τον κόσμο. «Είναι απίστευτο, μας έχει εκπλήξει» λέει ο κ. Καραμανωλάκης. «Είναι ένα κράμα ιστορικού ενδιαφέροντος και επιθυμίας να γίνει κατανοητό το τι πραγματικά συνέβη στη Μακρόνησο. Είναι από τη μία πλευρά η αίσθηση της φήμης της Μακρονήσου και από την άλλη το ότι αρκετοί λένε ''πέρασε και ο παππούς μου από εκεί'', άρα αποκτούν προσωπικό ενδιαφέρον».

Ο επισκέπτης του Μουσείου -είτε αδαής ως προς τα ιστορικά γεγονότα είτε έμπειρος ερευνητής- μπορεί να αναζητήσει ονόματα ή αρχεία στη βάση του, η οποία θα τροφοδοτείται διαρκώς με νέο υλικό. 

«Επέστρεφαν σακατεμένοι από τη χαράδρα όσοι δεν υπέγραφαν»

Συγκλονιστικές είναι οι μαρτυρίες των εξορίστων για τα φρικαλέα βασανιστήρια, τους θανάτους συντρόφων τους, τον σαδισμό των φυλάκων. Μαρτυρίες ενίοτε τραγελαφικές, καθώς αναδεικνύουν τις εφιαλτικές μεθόδους «ανάνηψης» και την ειδυλλιακή εικόνα που προβαλλόταν στην κοινωνία.

Ανέκδοτη μαρτυρία

Διαβάζουμε στην ανέκδοτη μαρτυρία του Κωνσταντίνου Μιχάλη, φαντάρου στη Μακρόνησο: «Οσοι αρνούνταν να υπογράψουν (...) από τη χαράδρα επέστρεφαν σακατεμένοι (...). Οσοι και πάλι επέμεναν σταθεροί στα πιστεύω τους, υπέμεναν συνεχώς αφάνταστα βασανιστήρια. Το περιεχόμενο των δηλώσεων ήταν τυποποιημένο, σχεδιασμένο από πριν. ''Είμαι εδώ, σ' αυτό το μεγάλο σχολείο που λέγεται Μακρόνησος και ηύρα τον προορισμό μου. Εχουμε ένα διοικητή και ένα λοχαγό που μας φέρονται και μας αγαπούν σαν παιδιά τους. Περνάμε πολύ καλά και έχομε απ' όλα. Δεν μας λείπει τίποτα (...)'' έγραφαν. Τη νύχτα οι αλφαμίτες είχαν τσακίσει στο ξύλο μερικούς ''αμετανόητους'' (...). Ενός που του βγάλανε το ένα μάτι έγραφε στον πρόεδρο του χωριού του: ''Κύριε πρόεδρε, εδώ που ήρθα ανέβλεψα, βρήκα το φως που είχα χάσει από τότε που γράφτηκα στο ΚΚΕ...'' ενώ το μάτι ήταν σκεπασμένο με τις γάζες και τον λευκοπλάστη. Χαίρε, εθνικοφροσύνη...».

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΡΟΒΒΑ

Πηγή :http://www.ethnos.gr