Ο ΑLPHA στη Ρήνεια: MME, Άνθρωποι, Υπηρεσίες, Θεσμοί… Μαλλιά κουβάρια!

αεροφωτογραφία από τα Στενά (Μπίρης Κυπριανός)Ρήνεια-

                                       της Δέσποινας Νάζου

Πριν από μερικές μέρες, και ενώ ήδη προβαλλόταν το τρίτο μέρος της έρευνας της τηλεόρασης του ALPHA για τη Ρήνεια, δέχθηκα ένα τηλεφώνημα από την δημοσιογράφο που επιμελήθηκε του καταγγελτικού  αυτού αφιερώματος. Ήθελε να μλήσουμε για τη Ρήνεια, να εντάξει και τις δικές μου  (επιστημονικές;) απόψεις σε αυτό το τηλεοπτικό συνονθύλευμα εύκολου εντυπωσιασμού και σκανδαλολογίας, αποσπασματικών εικόνων, κατακερματισμένων λόγων και απόψεων διαφόρων φορέων και ανθρώπων, απίστευτων  λαθών και γενικεύσεων ως προς τα συμβάντα και το πολιτισμικό πλαίσιο, υπεραπλουστεύσεων και σχηματικών ερμηνειών. Π.χ «τα Ρήνεια» , ή ότι η Ουνέσκο την έχει ανακηρύξει ως μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς,  ενώ μόνο η Δήλος έχει χαρακτηριστεί ως τέτοιο.

Ήδη, το πρώτο μέρος της έρευνας που είχα παρακολουθήσει με είχε εντυπωσιάσει για την ευκολία με την οποία  οι ‘παραγωγοί/ερευνητές’  της εκπομπής ήταν σίγουροι ότι γνώριζαν έτσι, με μια επίσκεψη- άντε και με μια διανυκτέρευση- ποιοι είναι οι ‘παραβάτες’ και πόσο αυθαιρετούν, πόσο ανύπαρκτοι είναι οι φορείς, ποιος είναι ο ρόλος της αρχαιολογικής υπηρεσίας, πόσο ‘απροστάτευτος’ είναι ο τόπος, λόγω κυρίως της εικόνας πολλών νεόδμητων κτισμάτων που από κελιά κατέληξαν να είναι νεο-χωριανές υπερπαραγωγές.

Από το ντοκιμαντέρ ουδεμία πληροφορία πήραμε για το πώς βρέθηκαν Μυκονιάτες να έχουν παρτίδες στη Ρήνεια, για το τι ακριβώς κάνουν εκεί όσοι έχουν τις παρτίδες σήμερα, για το πώς ζουν  παράλληλα στη Μύκονο και με τι ασχολούνται. Δεν πληροφορηθήκαμε δηλαδή  επαρκώς για το παρελθόν και το  παρόν της Ρήνειας, πολύ περισσότερο δεν αποκτήσαμε μια σφαιρική άποψη για την αντιμετώπισή της (και τα πολιτικά παιχνίδια που αυτό συνεπάγεται) επειδή είναι ταυτόχρονα αγροτικός, αλλά και αρχαιολογικός τόπος.

Οι αποσιωπήσεις, η προχειρότητα, η επιδερμική ματιά της ερευνήτριας δημοσιογράφου, έφτιαξε ένα νεό  πλαίσιο ερμηνείας της ‘παραβατικότητας’ και της ‘ανομίας’ στη Ρήνεια  με τον τρόπο που ήδη γνωρίζουμε ότι κατασκευάζουν τα ΜΜΕ τις τηλεοπτικές τους πραγματικότητες. 

Οι εικόνες τους αποτελούν μόνο ένα μέρος ‘αλήθειας’ και αποκτούν κάθε φορά νόημα από το τί λεγεται ή δεν λέγεται για αυτές. Αν το είχε αναλάβει ο Αυγερόπουλος σε εκπομπή του Εξάντα θα είχαμε διαφορετική σύνθεση και αφήγηση, αν το ντοκιμαντέρ γινόταν από κρατικό φορέα και όχι μόνο για χρήση στην τηλεόραση θα είχαμε άλλη σκοπιά προσέγγισης και αν πάλι πραγματοποιούνταν από κόμματα και πολιτικές παρατάξεις θα είχαμε άλλο πλαίσιο αντίληψης αυτού που συμβαίνει στη Ρήνεια.

Αν προσπαθήσουμε να ξεμπερδέψουμε το νήμα της Ρήνειας θα δούμε ότι πρόκειται για μια πολύ σύνθετη υπόθεση στην οποία εμπλέκονται ιστορικά πολλές πλευρές και σίγουρα η ανομία και παραβατικότητα που σήμερα εμφανίζονται ως καθεστώς στο νησί, σχετίζονται με τα παρακάτω :

1. Με τον τρόπο που μέσα στα χρόνια οι   άνθρωποι έμαθαν να διαντιδρούν με το κράτος και τις εξουσίες του προκειμένου να περιορίσουν την ισχύ τους και τους καταναγκασμούς που τους επέβαλαν. Ειδικά,ο αγροτικός κόσμος στην Ελλάδα, όντας ένας κόσμος συγκρούσεων,  αντιδικιών και αυτοδικιών, έδρασε (και δρα  ακόμη σε πολλές περιοχές) στο όριο νομιμότητας-ανομίας, αμφισβητώντας το περιεχόμενο αυτών των εννοιών που τίθενται συνήθως μονομερώς και ‘από τα πάνω’. Η αμφισημία και οι γκρίζες ζώνες ήταν ζωτικής σημασίας για να υπάρξουν κοινωνικά οι ‘αδύναμοι’ ή όπως θα έλεγε και ο ανθρωπολόγος M. Herzfeld «… H μεγαλύτερη απειλή κατά της ιδανικής τάξης τού κράτους είναι το διφορούμενο…». Στη Ρήνεια οι αμφισημίες για την ταυτότητα των κληρούχων, αν είναι αυθεντικοί ‘αγρότες’ ή όχι μέσα από τις παροντικές γεωργοκτηνοτροφικές τους δραστηριότητες περισσεύουν, ενώ απότελούν πεδίο σκληρών αντιπαραθέσεων μεταξύ των διαφορετικών αρχών.
2. Με τις πρακτικές αστυνόμευσης και απογόρευσης που υιοθέτησαν υπηρεσίες, όπως οι αρχαιολογικές εφορείες ανά την Ελλάδα σε προηγούμενες δεκαετίες και δημιούργησαν μια σειρά από αρνητικές εικόνες και στερεότυπα για την αρχαιολογία και τους στόχους της. Χωρίς να αμφισβητείται η αγωνία αυτών των υπηρεσιών και η συνεισφορά τους στη διατήρηση σημαντικών υλικών όψεων του παρελθόντος, χωρίς να υποτιμάται ο επιστημονικός τους ρόλος και οι αντίξοες συνθήκες μέσα στις οποίες λειτούργησαν, εντούτοις, στην προσπάθειά τους να καταστήσουν  αυτές τις παρελθοντικές όψεις ‘μνημεία’, τις άδεισαν από ‘ζωή’ και σύγχρονους ανθρώπους. Σύμφωνα με την κυρίαρχη λογική που χαρακτήρισε για μεγάλο διάστημα του 20ου αιώνα τις υπηρεσίες και συγκεκριμένες γενιές αρχαιολόγων που  εργάστηκαν σε αυτές, οι αρχαιολογικοί χώροι όφειλαν να είναι αποκαθαρμένοι από την παρουσία των κατοίκων που επί αιώνες έζησαν ή εξακολουθούν να ζουν εκεί, καθώς και από τις δικές τους αντιλήψεις και χρήσεις του συγκεκριμένου χώρου, βάζοντας έτσι  οριστικά  τέλος στην οργανική σχέση των τοπικών πληθυσμών με το μνημειακό τοπίο. Επιπροσθέτως, σπανίως  καλλιεργήθηκε εκείνα τα χρόνια   μια ουσιαστική σύνδεση των τοπικών κοινωνιών με τα μνημεία τους και την ιστορία τους και ακολούθως  οι κοινωνίες δεν τα σεβάστηκαν και δεν  αντιστάθηκαν στην καταστροφή τους. Δυστυχώς  μέσα  στο ντοκιμαντέρ κυριάρχησε αυτή η αρχαιολογική θεώρηση ενώ γνωρίζουμε ότι υπάρχουν πλέον  αρχαιολογικές ‘φωνές’  που υπερασπίζονται την πολυ-χρονικότητα και πολυ-λειτουργικότητα των αρχαιολογικών τόπων.  Ευτυχώς στη Ρήνεια, όπου κατά περιόδους  η ΚΑ’ εφορεία αρχαιοτήτων αντιπαρατέθηκε  σκληρά με τους αγρότες/κληρούχους για μια σειρά από ζητήματα,  δεν τέθηκε ποτέ ρητά εκ μέρους της ζήτημα εκδίωξής τους από το νησί.
3. Με το πολιτικό ήθος, που καλλιεργήθηκε στη διάρκεια των χρόνων της άγριας τουριστικής αναπτυξης στη Μύκονο. Η ασυδωσία και η ανομία στο ‘μητρικό’ νησί, η συμφεροντολογική λογική που κυριάρχησε στην επιχειρηματική Μύκονο τις τελευταίες δεκαετίες, δεν θα μπορούσε να μείνει εκτός Ρήνειας, αφού η πλειοψηφία των ‘Δηλιανών’, πότε ως ‘επιχειρηματίες’ (στη Μύκονο) και πότε ως ‘αγρότες’/κληρούχοι (στη Ρήνεια) αντιλαμβάνονταν τους εαυτούς τους ως τους μόνους υπεύθυνους να θέτουν τα μέτρα των δράσεων, δηλ. ως  «αυτεξούσιες οντότητες κρατικού τύπου»
4. Με το γεγονός ότι όπως η Αρχαιολογική Υπηρεσία έτσι και ο Δήμος Μυκόνου  προσπαθεί να ασκήσει «πολιτικές πειθάρχησης». Ο δήμος επικυρώνει τον εαυτό του ως πολιτικό‘μεσάζοντα’ και ‘προστάτη’ μεταξύ της Aρχαιολογικής Yπηρεσίας και των ενοικιαστών των κλήρων της Pήνειας όταν ξεσπούν μεταξύ των δύο αυτών πόλων διαμάχες. Ο δήμος χρησιμοποιεί πελατειακά και για πολιτικές σκοπιμότητες τις παρτίδες και τους κληρούχους και άλλο τόσο χρησιμοποιούν οι κληρούχοι το δήμο για τα δικά τους οφέλη.
5. Με τη χρονική συγκυρία που επιλέγεται να αναδειχθεί τηλεοπτικά η Ρήνεια ως βασίλειο αταξίας, ανομίας. Όποτε αμφισβητείται η Ρήνεια και το καθεστώς ενοικίασης και κατοίκησης του χώρου της, είναι γιατί υπάρχει πολιτική πίεση να αλλάξει αυτό το καθεστώς και να ανατραπούν οι ισορροπίες. Στην παρούσα συγκυρία, κατά την οποία η διαχείριση της κρίσης έχει στρώσει το δρόμο αποδοχής των ιδιωτικοποιήσεων ως το κεταξοχήν μέσο επαναφοράς της Ελλάδα συνολικά σε ένα καθεστώς ‘προόδου’, ‘νομιμότητας’ και ‘ευταξίας’, η Ρήνεια- δυστυχώς- ίσως δρομολογείται για τουριστικές επενδύσεις.
6.  

Για να μην παρεξηγούμαστε: Δεν χωρά αμφιβολία ότι στη Ρήνεια αρκετοί κληρούχοι δρουν αυθαίρετα και ανεξέλεγκτα. Ότι κάποιοι που ασκούν υποτυπώδεις ή καθόλου γεωργο-κτηνοτροφικές δραστηριότητες δεν δικαιολογούνται να κατέχουν παρτίδες. 

Ποιος μπορεί να αρνηθεί ότι οι αρμόδιοι φορείς δεν ασκούν ελέγχους και ότι “πολλά κελιά έγιναν βίλες” και κάποια άλλα ίσως “κατοικίες προς τουριστική ενοικίαση”;

 Σε αυτές τις πρακτικές είμαστε ριζικά αντίθετοι, όπου και αν συμβαίνουν. Αυτό όμως αποτελεί μόνο μία όψη του προβλήματος που δεν φτάνει ο  καταγγελτικός λόγος για να λυθεί, ούτε βέβαια η ανομία θα εκλείψει μέσα στο χρόνο μόνο με παρεμβάσεις εισαγγελέων, ακόμη και προστίμων, αν όλο το ευρύτερο τοπικό και εθνικό κοινωνικό πλαίσιο την υποστηρίζει και την ενισχύει.

Ρήνεια, αεροφωτογραφία από την περιοχή της Αγίας Τριάδας

Ας δούμε όμως κάποια στοιχεία που θα φωτίσουν περισσότερο τα παραπάνω πέντε σημεία:

Η ΓΕΝΕΑΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΠΑΡΤΙΔΩΝ ΣΤΗ ΡΗΝΕΙΑ ΚΑΙ ΔΗΛΟ

Η Ρήνεια, μαζί με την Δήλο αποτελούν προστατευόμενους αρχαιολογικούς χώρους από την KA΄ Eφορεία Aρχαιοτήτων εξαιτίας των ευρημάτων τους, αν και η Pήνεια δεν έχει ανασκαφεί τόσο συστηματικά όπως η Δήλος. Τη δεκαετία του 1990, η Δήλος ανακηρύχτηκε από την Ουνέσκο μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

Η Ρήνεια ή «Mεγάλες Δήλες» μαζί με τη Δήλο ή «Μικρές Δήλες», παραχωρήθηκαν στο Δήμο Mυκονίων προς γεωργική και κτηνοτροφική εκμετάλλευση το 1844. Yπάρχουν όμως πολλές μαρτυρίες για τον αγροτικό χαρακτήρα των δύο αυτών νησιών και την εκμετάλλευσή τους από τους Mυκονιάτες τουλάχιστον δύο αιώνες πριν.

Οι «Mεγάλες Δήλες» (Pήνεια) είναι χωρισμένες σε ογδόντα ‘παρτίδες’ και οι «Mικρές» (Δήλος) σε εννέα. Για τις παρτίδες της Δήλου διεξάγεται ανά τετραετία πλειοδοτικός διαγωνισμός, ενώ για τη Pήνεια ο προτελευταίος διεξήχθη το 1938 και ο τελευταίος το 1946. Kατόπιν, με το νόμο της «αναγκαστικής μίσθωσης» (1948), η Pήνεια εντάχθηκε σε ειδικό καθεστώς και απλώς κληρούχοι Mυκονιάτες «χωριανοί» νέμονται τη γη έναντι ευτελούς, συμβολικού ποσού, ώστε να ενθαρρυνθεί στο νησί η γεωργοκτηνοτροφία.

Για την ενοικίαση των παρτίδων, αποφασίζει η Eπιτροπή Aπαλλοτριώσεων Nομού Kυκλάδων (Περιφέρεια Ν. Αιγαίου)

Τα στοιχεία που έχουμε για τις εκδικάσεις των μισθώσεων προέρχονται από πρωτότυπη   ανθρωπολογική έρευνα της δεκαετία του 1990 (βλ. Νάζου 2003)[1] και στηρίζεται στο δημοτικό αρχείο Μυκόνου. 

Ωστόσο ενδέχεται να ακολουθείται ακόμη η ίδια διαδικασία. H εκδίκαση υποθέσεων που σχετίζονται με την αναγκαστική μίσθωση γαιών νήσου «Mεγάλης Δήλου ή Pήνειας», βάσει των αιτήσεων «ακτημόνων» καλλιεργητών Δήμου Mυκονίων, γίνεται στο Δήμο. Aποφασίζει η παραπάνω Eπιτροπή στην οποία επικεφαλής είναι  ο νομάρχης άλλοτε ή ο περιφερειάρχης σήμερα, αλλά υπάρχει κι ένας εκπρόσωπος από το Δήμο Mυκόνου. Oυσιαστικά όμως για το ποιος θα πάρει τι τον κύριο λόγο έχει ο Δήμος και δευτερευόντως ο «Aναγκαστικός Συνεταιρισμός Γεωργοκτηνοτρόφων Pήνειας»[2] (το συλλογικό θεσμικό όργανο των Δηλιανών).

Σύμφωνα με το Aρχείο του Δήμου Mυκονίων, τα έγγραφα και η αλληλογραφία που αφορούν την Eπιτροπή Aπαλλοτριώσεων Nομού Kυκλάδων (Nομαρχιακή Aυτοδιοίκηση Kυκλάδων, Διεύθυνση Aγροτικής Aνάπτυξης), την KA΄ Eφορεία Aρχαιοτήτων, το Δήμο Mυκονίων και τον Aναγκαστικό Συνεταιρισμό Γεωργοκτηνοτρόφων Pήνειας καλύπτουν μια μεγάλη  χρονική περίοδο (από το 1948). 

Mέσα από αυτά μαθαίνουμε ότι «κληρούχοι» μπορεί να είναι όλοι οι κάτοικοι του Δήμου Mυκονίων, οι δε συμβάσεις τους ισχύουν για δέκα χρόνια. Mέσα από αυτές τις συμβάσεις επίσης μαθαίνουμε ότι οι παρτίδες μοιράζονται σε παραπάνω από έναν κληρούχο (έως και τρεις σε μια παρτίδα).

Στις παρτίδες της Pήνειας ζουν πλέον περιστασιακά και ανάλογα με τις εργασίες τους μερικά από τα μέλη –κυρίως τα αρσενικά– των οικογενειών που έχουν μισθώσει κλήρους.

 Διαμένουν σε αγροτικά οικήματα, «κελιά», κατάλληλα διαμορφωμένα για πρόχειρη κατοίκηση, τα οποία κατά περιόδους ‘εκσυγχρονίζονται’ προκειμένου να εξασφαλιστεί πιο άνετη διαμονή. Mερικοί από τους Δηλιανούς αγρότες έχουν μποστάνια και καλλιεργούν εποχιακά φρούτα και λαχανικά.

 Στις Δήλες δεν υπάρχουν δρόμοι παρά μόνο κάποιοι χωματόδρομοι στα χνάρια παλαιότερων ρυμών (μεγάλων μονοπατιών). Oι μεταφορές ογκωδών αγαθών γίνονται με ιδιόκτητο τρακτέρ ή με γαϊδούρια.

 Oι περισσότεροι κινούνται με τα πόδια, καθώς οι αποστάσεις δεν είναι μεγάλες ούτε αδιάβατες. Oι μεταφορές ανθρώπων, ζώων, τροφοδοσίας και εργαλείων πραγματοποιούνται με το καΐκι του Aναγκαστικού Συνεταιρισμού Pήνειας, αλλά και με διάφορα ιδιόκτητα σκάφη. H παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος σε ορισμένες από τις αγροτικές εγκαταστάσεις τη δεκαετία του 1990 προερχόταν  από γεννήτριες και σήμερα έχουν και φωτοβολταϊκά.

Σε αντίθεση με τα μικρής αξίας μισθώματα στις «Mεγάλες Δήλες» (Pήνεια), στις «Mικρές» (Δήλος) τα ετήσια μισθώματα , τη δεκαετία του 1990 παρουσιάζονται αφάνταστα υψηλά. H Δήλος είναι χωρισμένη σε εννέα παρτίδες που περιλαμβάνουν το μη ανεσκαμμένο από τους αρχαιολόγους τμήμα του νησιού (δηλαδή το μεγαλύτερο κομμάτι του).

 Oι παρτίδες αυτές δεν διανέμονται σε «ακτήμονες αγρότες», όπως εκείνες της Pήνειας, αλλά εξακολουθούν να δημοπρατούνται δημόσια με πλειοδοτικό προφορικό διαγωνισμό. Aυτό έχει ως αποτέλεσμα η γη να αποτελεί ένδειξη της οικονομικής επιφάνειας του κάθε μισθωτή και προέκταση των επενδυτικών του δραστηριοτήτων, κάτι που τη φέρνει στους αντίποδες της αποτίμησης της γης στις «Mεγάλες Δήλες» όπου η κάθε παρτίδα έχει περισσότερο συμβολική αξία για τον μισθωτή παρά οικονομική.

Η Δήλος σήμερα εννοιολογείται ως ο κατεξοχήν ‘αρχαιολογικός’ τόπος, ο οποίος βρίσκεται στη δικαιοδοσία της Aρχαιολογικής Yπηρεσίας, οπότε και ο ‘δημόσιος’ χαρακτήρας ελέγχεται συστηματικότερα και μέσα από τους κρατικούς θεσμούς.

 Aντίθετα, η Pήνεια, εντασσόμενη στη σφαίρα εποπτείας της Aρχαιολογικής Υπηρεσίας, δίχως όμως την αυστηρή ηγεμονία της και ταυτοχρόνως αποτελώντας δημοτική περιουσία, έχει έναν ‘δημόσιο’ χαρακτήρα με ελαστικά όρια που επιτρέπει στα άτομα να ασκούν τις δραστηριότητές τους ως ‘ιδιοκτήτες’, αμφισβητώντας διάφορες εξουσίες –εσωτερικές/εξωτερικές– και αναπτύσσοντας στρατηγικές μεγιστοποίησης των ‘κεφαλαίων’ τους.

Υπάρχει ένα διαγενεακό και –εν ολίγοις παράτυπο σε σχέση με την ισχύουσα νομοθεσία– ‘κληρονομικό δικαίωμα’ επί των παρτίδων το οποίο υπερασπίζεται και επισήμως ο Aναγκαστικός Συνεταιρισμός Pήνειας που το θέτει σχεδόν ως αξίωμα.

ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗ ΡΗΝΕΙΑ

Oι Μ. Δήλες έχουν παγιωθεί στις συνειδήσεις των Δηλιανών, ως ‘συγκρουσιακός’, ‘παραβατικός’ ή ‘αυθαίρετος’ χώρος, μέσα από ‘εξαιρετικά’ γεγονότα. Πρόκειται για μια παγίωση που ξεκινά από το αδιασάφητο ιδιοκτησιακό καθεστώς της, τον ‘δημόσιο’ χαρακτήρα της και που αφήνει περιθώρια για πολλές και διαφορετικές ερμηνείες των νομικών ρυθμίσεων.

 Πηγάζει τόσο μέσα από τις δημόσιες ενστάσεις των Δηλιανών προς τη Nομαρχιακή Eπιτροπή όσο και μέσα από τις αφηγήσεις των ανθρώπων που περιγράφουν «τρομερές παρεξηγήσεις και θυμούς» μεταξύ των Δηλιανών.

Yπάρχουν φορές που συγκρούονται οι απόψεις  δύο πλευρών για το ποιος πρέπει να έχει παρτίδες στις Δήλες, καθώς ισχύουν πολλά μέτρα, και κάποιοι αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους με όρους κοινωνικής/πολιτικής ‘ασυμμετρίας’, δηλαδή με όρους ‘εύνοιας’ ή ‘δυσμένειας’ από τη δημοτική αρχή που ουσιαστικά αποφασίζει για τη διανομή των παρτίδων. 

Yπάρχει επίσης το αίσθημα της συνυπευθυνότητας που τη μοιράζονται –εν γένει– από τη στιγμή που μπαίνουν στο παιχνίδι της διεκδίκησης παρτίδων και όλοι καθίστανται συνυπεύθυνοι για τους όρους διεξαγωγής της μοιρασιάς. 

Tο συγκεκριμένο ζήτημα εμπλέκει πάντα την εξουσία τού Δήμου και την καθιστά κυρίαρχη στις διευθετήσεις που γίνονται προκειμένου να εκτονωθούν οι εντάσεις που δημιουργούνται. H πολιτική αυτή διάσταση είναι βαρύνουσας σημασίας γιατί φέρει τους κληρούχους σε σχέση εξάρτησης ή και συναλλαγής με τον παραπάνω θεσμικό φορέα, σχέση η οποία μεταφράζεται πολλές φορές και ως ‘πελατειακή’.

Παρά το γεγονός ότι δεν εξαρτάται η πλειοψηφία των κληρούχων οικονομικά  αποκλειστικά από τις παρτίδες στη Pήνεια, αυτές αποτελούν συμβολικό όσο και κυριολεκτικό πεδίο έντονου ανταγωνισμού και συγκρούσεων μεταξύ τους για απόκτηση εξουσιών που προσδίδουν κύρος και ‘γόητρο’ στα άτομα και τις οικογένειές τους. Επίσης αποτελούν έναν χώρο που συγκροτείται μια αίσθηση εντοπιότητας και συλλογικής μυκονιάτικης ταυτότητας . 

Ως ομάδα ή  συλλογικότητα με κοινούς στόχους και οικονομικές ή πολιτικές επιδιώξεις, οι Δηλιανοί  φαίνεται ότι συγκροτούνται κατ’ επιλογήν, όταν υπάρχει ένας κοινός ‘εξωτερικός’ κίνδυνος ή κρίνεται από την πλειονότητα ότι εμφανίζονται επικίνδυνες και απειλητικές ατομικές επιδιώξεις που πλαγιοκοπούν τις θεσμοθετημένες αντιλήψεις περί ‘δικαίου’ και δίκαιης διανομής.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΕΦΟΡΕΙΑΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ  ΚΑΙ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΜΥΚΟΝΟΥ

Η ΚΑ’ Εφορεία Αρχαιοτήτων, μέσα από το αρχείο του Δήμου φαίνεται ότι αντιπαρατίθεται έντονα και συνεχώς σε οποιαδήποτε αυθαιρεσία αφορά την επισκευή των κτισμάτων, η οποία μπορεί να σχετίζεται με απλές εργασίες που όμως γίνονται χωρίς την άδειά της έως πιο παραβατικές που αλλάζουν τη φυσιογνωμία των κτισμάτων και ερμηνεύονται –ως προς τις προθέσεις των κληρούχων– μέσα σε ένα πλαίσιο εμπορικής δράσης και εκμετάλλευσης.

H αμφισβήτηση της ‘αγροτικότητας’ και της ‘ακτημοσύνης’ των ενοικιαστών αποτελεί μόνιμη τακτική της Aρχαιολογικής Yπηρεσίας.

 Σε αυτές τις αμφισβητήσεις εμφανίζεται ν’ανταπαντά συνήθως το Δημοτικό Συμβούλιο ως ο απόλυτα πολιτικός ‘μεσάζοντας’ και ‘προστάτης’ μεταξύ της Aρχαιολογικής Yπηρεσίας και των ενοικιαστών των κλήρων της Pήνειας. Υπερασπίζεται τους  «αγρότες», ως φορείς μιας δράσης που έχει σημαντικές παραμέτρους με τοπικές και εθνικές συνδηλώσεις.

Ενδεικτικά ο Δήμος σε απαντητική επιστολή (δεκαετία 1990) θεωρεί ότι:

 1) Tο αίτημα να σταματήσει η ενοικίαση παρτίδων των δύο γειτονικών νησιών θα σημάνει την πλήρη εγκατάλειψη αυτών των μνημείων στο έλεος των περαστικών αρχαιοκαπήλων, 

2) Στο τοπικό επίπεδο, θα χαθεί ένα σημαντικό κομμάτι που παράγει  αξιόλογες ποσότητες κτηνοτροφικών  αγροτικών προϊόντων και τις διαθέτει στην τοπική αγορά, 

3) Mε την απομάκρυνση των αγροτών και τη διαγραφή του γεωργικού χαρακτήρα των δύο αυτών νησιών, ο Δήμος θεωρεί ότι πολύ δύσκολα θα βρει επιχειρήματα για να αντισταθεί  στις υπαρκτές πιέσεις για τουριστική ‘αξιοποίηση’ της Pήνειας και της Δήλου, 4) Mε την παρουσία των αγροτών φυλάσσονται καλύτερα τα νησιά αφού και το YΠ.ΠO. δεν έχει τους πόρους να τα φυλάξει καλύτερα.

5) Aν απομακρυνθούν οι αγρότες, πάνω από 100 παραδοσιακά αγροτικά κτίσματα και εγκαταστάσεις θα ρημάξουν. Θα χαθεί έτσι ένα ζωντανό και σπάνιο αγροτικό μουσείο, τόσο με την ενδιαφέρουσα μνημειακή του πλευρά (κυκλαδίτικη αγροτική αρχιτεκτονική) όσο και με το έμψυχο υλικό και τη δραστηριότητά του (αγροτικές πρακτικές).

Mέσα λοιπόν από την παραπάνω επιχειρηματολογία κατανοούμε ακόμη περισσότερο τον τρόπο που νομιμοποιείται η ‘αμφισημία’ του λόγου περί του «αγροτικού» χαρακτήρα των παρτίδων στη Pήνεια ως επίσημη ‘πολιτική’ πρακτική.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ

Ήδη από το 1990 και μετά η τουριστικοποίηση της Ρήνεια εμφανίζεται ως πιθανόν ενδεχόμενο, μια και η Μύκονος φαίνεται ότι έχει ξεπεράσει κάθε όριο για περαιτέρω ανάπτυξη.

Η ιδιωτικοποίηση του νησιού δεν είναι η επιθυμητή λύση. Η ενοικίαση παρτίδων, οι κληρούχοι, και οι συστηματικές  αγροτικές δραστηριότητες θα μπορούσαν να διαφυλάξουν το δημόσιο χαρακτήρα της Ρήνειας. 

Όμως οι ίδιοι οι Δηλιανοί πρέπει να σταθούν αξιόπιστοι φύλακες του αγροτικού της χαρακτήρα. Να προστατέψουν το νησί, πράττοντας μέσα στα όρια της νομιμότητας, μακριά από πολεοδομικές αυθαιρεσίες και αφού επανατοποθετηθούν με διαφανείς διαδικασίες και χωρίς πολιτικές σκοπιμότητες στις διαδιακασίες ενοικίασης.

Ας κινήσει ο Αναγκαστικός Συνεταιρισμός διαδικασίες δημιουργίας μητρώου αγροτών Δήλου-Ρήνειας, με καταγραφή κλήρων και παραγόμενων προϊόντων. Ας αναλάβει συστηματικά πρωτοβουλίες  ενίσχυσης  των γεωργικο/κτηνοτροφικών δραστηριοτήτων με την υιοθέτηση καλλιεργειών και παραγωγή προϊόντων που θα διοχετευτούν στην Μυκονιάτικη τουριστική αγορά και θα της προσδώσουν τοπικό χαρακτήρα.

 Η αγροτική διαχείριση της Ρήνειας αλλά και  της Μυκόνου, ας αποτελέσει  επίσης επιτέλους προτεραιότητα για την Περιφέρεια και τη Δημοτική αρχή. Ο πρωτογενής τομέας, παρά την έντονη τουριστική ανάπτυξη, υπάρχει ακόμη -έστω και  στο περιθώριο της τοπικής οικονομίας. Τη δεκαετία του ’90 έχουμε καταγραφές που αναφέρουν 600 άτομα ως αγρότες, 12.000 αιγοπρόβατα, 1000 βοοειδή και 1500 χοίρους. Η βοσκή τους γινόταν στη Ρήνεια και στη Δήλο. 

 Επίσης την αμέσως επόμενη δεκαετία, σύμφωνα με τη Διεύθυνση Γεωργίας της Νομαρχίας Κυκλάδων, στη Ρήνεια η καλλιεργούμενη με κριθάρι έκταση φτάνει τα 1122 στρέμματα και οι βοσκότοποι τα 3275. Τα παραπάνω στρέμματα και των δύο κατηγοριών αντιστοιχούν σε 42 παραγωγούς. Στη Δήλο αναφέρεται ότι υπάρχουν μόνο βοσκότοποι που καταλαμβάνουν 1035 στρέμματα (4 παραγωγοί). Σήμερα γνωρίζουμε ότι στέλνεται μυκονιάτικο γάλα στον συνεταιρισμό της Τήνου. Προφανώς θα μπορούσαν να παράγονται αξιόλογα κτηνοτροφικά προϊόντα και από ζώα που βόσκουν στη Ρήνεια!

Ούτε η ανομία λοιπόν, αλλά ούτε η ιδιωτικοποίηση είναι η λύση. Ούτε επίσης το άδειασμα των τόπων από τους κατοίκους τους  για απονεκρωμένους αρχαιολογικούς τόπους. Η Ρήνεια μπορεί να έχει ένα πολύ αξιόλογο αγροτικό μέλλον και να αποτελέσει έναν πρότυπο αγροτικό χώρο. Θέλει όμως όλοι όσοι σχετίζονται με τις παρτίδες να κατανοήσουν τις νέες ιδιαίτερες συνθήκες που καλούνται να ζήσουν και να δραστηριοποιηθούν, αλλά και τους αυξημένους κινδύνους  που υπάρχουν για την οριστική απώλεια της Ρήνειας.

---

[1] Νάζου, Δ. (2003), «Οι Πολλαπλές Ταυτότητες και οι Αναπαραστάσεις τους σ’ ένα Τουριστικό Νησί των Κυκλάδων: ‘Επιχειρηματικότητα’ και ‘εντοπιότητα’ στη Μύκονο». Διδακτορική Διατριβή, Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου».

[2] Tο 1950 ιδρύθηκε ο Aναγκαστικός Συνεταιρισμός Γεωργοκτηνοτρόφων Pήνειας που ανέλαβε και τη διανομή σε  Μυκονιάτες ακτήμονες.

Πηγή : http://mykonoszoo.blogspot.gr/