Βυζαντινά και μεσαιωνικά μνημεία Κυκλάδων:Σέριφος (Παναγιά)

Ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην Παναγιά - 1910.
Φωτογραφία του Ιταλού αρχαιολόγου Giuseppe Gerola, από το άρθρο του «SERFINO (SERIPHOS)», που δημοσιεύτηκε στον τόμο 3 (1921) του Annuario della R. Scuola Archeologica di Athene (Επετηρίδα της Βασ. Ιταλικής Αρχαιολογικής Σχολής Αθηνών) - με την ευγενική παραχώρηση της Βιβλιοθήκης της Σχολής.
Όπως αναφέρει και η εφημερίδα «Σέριφος» στο φύλλο αρ. 88 της 6-6-1910: «Αφίχθη προχθές και διαμένει εν τη νήσω μας ο εκ Βερώνης της φίλης Ιταλίας κ. Ιωσήφ Γκερόλα μετά της Κυρίας του.»
φωτο-σχόλιο  ΣΕΡΙΦΟΣ - ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΑΙ ΑΝΙΣΤΟΡΗΤΑ

ΣΕΡΙΦΟΣ 

Είς Παναγιάν Σερίφου έπεσκευάσθη έκ κεράμων στέγη3, έξαιρέσει τού τρούλλου, τού ναού τής Θεοτόκου4, είς τόν όποϊον τό χωρίον όφείλει τό όνομά του. έκκλησία είχε παλαιότερον κεραμωθή ύπό τής Υπηρεσίας Άναστηλώσεως τοΰ Υπουργείου Παιδείας έπί διευθύνσεως τοΰ καθηγητοΰ κ. Όρλάνδου5 6.

 Τό μνημείον* είναι ναός σταυροειδής, έγγεγραμμένος, έλλαδικοΰ τύπου μετά τρούλλου ( ν. 428 ), όποιος βαίνει άπό Α. είς τούς τοίχους 

3. Τάς έργασίας έπέβλεπεν τότε παρά τή 4η Έφορείςι άρχαιολόγος κ. Θεολ. ’Αλιπράντης. 

4. Στυλ. Κορνάρος, βυζαντινός ναός τής Παναγίας Σερίφου, Έπ. Έτ. Κυκλ. Μελετών, Τόμ. Α' ( 1961 ) σ. 485, χρονολογεί τόν ναόν «περί τόν ΙΟον αί. κατά τόν Σωτηρίου » χωρίς νά προσκομίζη οόδέν τεκμήριον. 

5. Ούτως έν ΑΒΜΕ τόμ. Ε' ( 1939 - 40 ) σ. 206 λέγεται ότι « έν Σερίφφ έξησφαλίσθη στεγανότης τοϋ Ναοϋ Παναγίας ». Βλ. καί ΕΕΒΣ τόμ. 15 ( 1939), σ. 513.

 6. Άτυχώς, όταν έπεσκέφθην τόν ναόν, δέν είχον μετροταινίαν καί δέν ήτο εύκολον νά λάβω τάς διαστάσεις του.τούς διαχωρίζοντας τό ίερόν άπό τής Προθέσεως καί τού Διακονικού καί άπό Δ. είς δύο έπιμήκεις πεσσούς τομής παραλληλογράμμου ( διαστ. 1.16 x 0,70 μ.). τρούλλος δέν φαίνεται νά διατρυπάται ύπό παραθύρων. 

Έξωτερικώς διαθέεται κάτω τής στέγης ύπό γείσου, διαμορφουμένου άπό έξέχοντας (κατά 0,09 μ. ) παλαιούς, μεγάλους κεράμους. πρόσοψις τής έκκλησίας άποκορυφοΰται είς δίλοβον κωδωνοστάσιον ( ν. 429 ). βόρειος καί νότιος τοίχος τού ναού έχουν έκαστος έσωτερικώς άνά τρία τυφλά τόξα. 

Τό μεσαίον διαμορφοΰται είς τό τύμπανον τής βορείου καί νοτίου κεραίας τοΰ σταυρού, διατρυπώμενον υπό όρθογωνίου παραθύρου. 

Τά δυτικά έπιμήκη καμαροσκεπή πλευρικά διαμερίσματα έπικοινωνοΰν μέ τήν δυτικήν κεραίαν διά διβήλου έκαστον ανοίγματος, ού τό δυτικόν τόξον είναι ύψηλότερον καί έχει χορδήν ύπερδιπλασίου μήκους τό άνατολικόν. 

Τά δίβηλα διαμορφούν άρράβδωτοι κίονες, φέροντες έπί τοΰ κορμού των πρός Δ. έγχάρακτον σταυρόν καί έχοντες ώς κιονόκρανα άνεστραμμένας βάσεις κιόνων. 

Τόν ναόν έσωτερικώς διαθέει γεΐσον είς τό ύψος τής γενέσεως τών καμαρών. Ύπερθεν τοΰ γείσου οί τοίχοι εΙσέχουν.

 Έξω καί πρό τής μόνης δυτικής θύρας τού ναού ύψοΰνται δύο κίονες άνίσου ύψους καί πάχους, άπέχοντες μεταξύ των 1.90 μ.

 Τά κέντρα τών περιμέτρων αυτών δέν εύρίσκονται έπί τών αύτών αξόνων μέ τά κέντρα τών κιόνων, οΐτινες έντός τοΰ ναού διαμορφώνουν τά δίβηλα. Ώς κατώφλιον τού άγιου βήματος χρησιμεύει θωράκιον (διαστάσεων περίπου 0,70 x 0,35 χ 0,06 μ.), φέρον έπί τής μιας πλευράς τρεις κύκλους συνδεομένους διά κόμβων, έγκλείοντας πυροστροβίλους καί σταυρόν ( ν. 429 ). 

Βορείως τού ναού έντός κηπαρίου άπόκειται μαρμάρινος κοσμήτης, διαστάσεων 1.98 x 0,24 x 0,16 μ. 

Έπί τής λοξοτμήτου πλευράς του έχει τρία έξεργα, έπίπεδα, ένσταυρα κομβία, μεταξύ των άνθέμια καί είς τάς άκρας σηρικούς τροχούς μέ πυροστρόβιλον καί σταυρόν.

 Τό μεσαϊον κλιτός τού ναού μεταξύ τών τοίχων, οί όποιοι χωρίζουν τό ίερόν, έχει πλάτος 2.04 μ. 

Νά ύποθέσωμεν λοιπόν ότι κοσμήτης άνήκεν είς τό άρχικόν τέμπλο τού ναού; Αί άψΐδες τού Ιερού είναι ήμικυκλικαί ( ν. 429 )

. Είς τό ήμικύκλιον τής μεσαίας σώζεται κτιστός έπισκοπικός θρόνος.

 Τό μνημεϊον έσωτερικώς έκοσμεϊτο άπό μεταβυζαντινός τοιχογραφίας. 

Είς τό τύμπανον όμως τού τυφλού τόξου,τό όποιον άνοίγεται είς τόν βόρειον τοίχον τής Προθέσεως, έχει πέσει τό λεπτότατον κονίαμα τών τοιχογραφιών τοΰ δευτέρου στρώματος. Είκονίζετο έκεΐ είς στάσιν 3/4 Ιεράρχης, ώς δηλοΰν ιδία σταυροί τοΟ πολυσταυρίου φαιλονίου του. 

Ύπ’ αυτόν φαίνεται τό άρχικόν στρώμα τών τοιχογραφιών: 

Έπί βαθυκυάνου βάθους εις φυσικόν μέγεθος κατενώπιον Άγιος Προκόπιος ( ν. 430 α), νέος, άγένειος, κρατών διά τής δεξιάς άκόντιον καί στηρίζων τήν άριστεράν έπί λευκής άσπίδος. 

Τήν έπιδερμίδα τής χειρός άποδίδει μονότονος ώχρα μέ βυσσινόχροα πρός τό καστανόν περιγράμματα. 

Ύπό τόν φολιδωτόν θώρακα, τόν καλύπτοντα καί τήν κοιλίαν, φαίνεται λευκός χιτών μέ ώχράς σκιάς καί διακοσμητικάς κηλϊδας βυσσινόχρους πρός τό καστανόν, μή έξικνούμενος μέχρι τών γονάτων. μανδύας τοϋ άγιου είναι έρυθρός. 

Τό πρόσωπόν του περιγράφει πλατεία πράσινη γραμμή, άποβαίνουσα πρός τά έσω χρώματος πρασίνου άμυγδάλου. Ύπό τόν άνθερεώνα σκιά είναι καφέρυθρος. Καφέρυθροι είναι καί οί χαρακτήρες.

 Τό άκρον τής ρινός είναι στρογγυλωπόν καί πλατύ, πράσινη δέ έκατέρωθεν αύτής σκιά- πλατείαι, όλίγαι καί βραχεΐαι γραμμαί άποτελοΟν τά φώτα τού προσώπου. 

Τήν έπί τού λαιμού σκιάν άποδίδει πλατεία έπιφάνεια, χρώματος άνοικτοϋ πρασίνου. κόμη είναι καφέρυθρος, τό λοξόν βλέμμα ζωηρόν. Ιδιαιτέραν έντύπωσιν προξενούν αί πράσινοι σκιαί. "Ισως πρέπει νά θεωρήση τις τήν τοιχογραφίαν ώς λαϊκόν έργον τών έγγύς τού 1300 χρόνων. 

Εις τόν νότιον τοίχον τής Προθέσεως 

πηγηhttp://ir.lib.uth.gr/handle/11615/21733<5 -="" 3="" 430="" 431="" :="" br="" nbsp="">