Ελένη Προκοπίου, Το πρόσωπο ως υποκείμενο δικαίου στο έργο του Θωμά Ακινάτη, Ηρόδοτος, Αθήνα 2013, σελ. 638
Η
σημαντική αυτή εργασία της Ελένης Προκοπίου έρχεται να καλύψει ένα
μεγάλο κενό στην ελληνική βιβλιογραφία: μια συστηματική μελέτη για το
σύνολο του έργου του Θωμά Ακινάτη, του κορυφαίου αυτού διανοητή του
δυτικού πολιτισμού. Το κενό αυτό μάλιστα καλύπτεται όχι με μια
εγκυκλοπαιδικού τύπου προσπάθεια, αλλά με μια πρωτότυπη έρευνα πάνω σε
ένα από τα πλέον κρίσιμα ζητήματα της παγκόσμιας ιστορίας, το ζήτημα των
σχέσεων ελληνισμού και χριστιανισμού, ή καλύτερα το ζήτημα του
εξελληνισμού του χριστιανισμού, μια εξέλιξη που αρχίζει από τους πρώτους
μετά Χριστόν αιώνες και ολοκληρώνεται με τους Έλληνες Πατέρες- κυρίως
τους Καππαδόκες.
Αλλά η εργασία της κας
Προκοπίου έχει μια ιδιαιτερότητα, η οποία επίσης συνιστά μια πρωτότυπη
συμβολή στην διεθνή βιβλιογραφία για τον Ακινάτη: πρόκειται για μια
προσέγγιση του έργου του διαμέσου της εννοίας του προσώπου, το οποίο εν
προκειμένω αντιμετωπίζεται ως υποκείμενο δικαίου. Η συγγραφέας, με τον
τρόπο αυτό, μας εισάγει στο κεφαλαιώδες ζήτημα, την νεωτερική πλευρά της
σκέψης του Ακινάτη. Η έννοια του υποκειμένου δικαίου, μια έννοια
ασφαλώς που χαρακτηρίζει την νεωτερική εποχή και την έξοδο από τον
μεσαιωνικό κόσμο, εμφανίζεται εδώ στις πρώτες της εκφάνσεις, μέσα από
τους πραγματικά έξοχους και δαιδαλώδεις συλλογισμούς του Ακινάτη για την
δικαιοσύνη και το δίκαιο. Η σημαντική συμβολή της Προκοπίου έγκειται
ακριβώς στην ανάδειξη μιας κρίσιμης μετατόπισης που συνέβη στην δυτική
θεολογία κατά τον 13ο αιώνα, μιας μετατόπισης από τον αυγουστινισμό στον θωμισμό, δηλαδή στον σχολαστικισμό.
Ο κόσμος μετά τον Ακινάτη
παύει να είναι ένας κόσμος που απλώς πορεύεται προς την σωτηρία, ένας
κόσμος δηλαδή που έχει ως πρότυπό του το Βασίλειο του Θεού και μόνον,
αλλά είναι ταυτόχρονα και ένας κόσμος που πρέπει να σωθεί εν χρόνω. Η
εκκοσμίκευση της θεολογίας που συμβαίνει με το έργο του Ακινάτη, είναι
μια συγκλονιστική αλλαγή στην ιστορία της Δύσης, μια αφετηρία για τους
νεώτερους χρόνους και μια θεμελίωση της πίστης πάνω στους κανόνες της
ίδιας της ζωής. Το δίκαιο του Αριστοτέλη και το ρωμαϊκό δίκαιο, καθώς
και η κλασική ελληνική μεταφυσική, γίνονται στον Ακινάτη τα μεγάλα όπλα
που του επιτρέπουν να ξεφύγει από την ηθικολογία του Αυγουστίνου και
ουσιαστικά να συμφιλιώσει την θεολογία με την επιστήμη. Ο Ακινάτης
εισάγει στη Δύση την επιστημονική σκέψη. Αυτή είναι η μεγάλη του συμβολή
στην παγκόσμια ιστορία. Την εισάγει με την βοήθεια του Αριστοτέλη και
με την βοήθεια των Ελλήνων Πατέρων.
Η Προκοπίου έκανε έναν μεγάλο
άθλο. Το τεράστιο σε όγκο έργο του Ακινάτη μας το παρουσιάζει εν συνόλω
με μια λεπτομερή ανάλυση των πηγών, ενώ ταυτόχρονα διεισδύει και στην
πατερική γραμματεία. Η εργασία της κινείται ταυτόχρονα στη γραμμή των
σπουδαίων ελλήνων βυζαντινολόγων, που αποκάλυψαν την ιστορική πορεία του
μεσαιωνικού ελληνισμού και την επίδρασή του στον δυτικό πολιτισμό. Ο
βυζαντινός ουμανισμός, δηλαδή η διάσωση των χειρογράφων της ελληνικής
αρχαιότητας και ο σχολιασμός τους ήταν έργο των βυζαντινών, του Μεγάλου
Φωτίου και του Αρέθα. Η Προκοπίου έρχεται τώρα να προσθέσει στο έργο του
Τατάκη, του Γιαννακόπουλου, του Σβορώνου και της Αρβελέρ, αλλά και στο
έργο του Λεμέρλ, του Γκιγιού ή του Μπεκ, μια νέα κρίσιμη παράμετρο: την
διεξοδική χρήση των πηγών που καταδεικνύουν την άμεση επίδραση της
ελληνικής πατερικής σκέψης στον δυτικό σχολαστικισμό.
Παρότι φιλόσοφος του Δικαίου η
ίδια- μαθήτρια του σπουδαίου γάλλου ιστορικού της φιλοσοφίας του
δικαίου Michel Villey, ειδικού στον θωμισμό, καθηγητή της Σορβόννης- εν
τούτοις κατόρθωσε να μας μεταφέρει και πλευρές της πατερικής φιλοσοφίας,
με τρόπο που πραγματικά ξαφνιάζει. Η Προκοπίου υπενθυμίζει τον έντονο
αριστοτελισμό των ελλήνων πατέρων- από τον Μέγα Βασίλειο μέχρι τον
Ιωάννη Δαμασκηνό- και μας δίνει έτσι μια νέα ματιά πάνω στο ζήτημα της
συνέχειας του ελληνισμού και την δημιουργική του διαδρομή από την
αρχαιότητα στην εποχή του χριστιανισμού.
Αλλά υπάρχει και ένα ακόμη
κρίσιμο ζήτημα που συνάγεται εδώ, διαμέσου της εργασίας της Προκοπίου: η
στενή σχέση Δύσης και Ανατολής ή καλύτερα του ελληνισμού με την
λατινική Δύση. Η σχέση αυτή προκύπτει από το θεμελιώδες έργο του
Ακινάτη, ο οποίος μεταγράφοντας τόσο τον Αριστοτέλη όσο και τους έλληνες
Πατέρες, θεμελίωσε τον σύγχρονο δυτικό πολιτισμό πάνω στην ελληνική
αρχαιότητα και το Βυζάντιο. Η Προκοπίου μας θυμίζει δηλαδή την δυτική
πλευρά του ελληνισμού και εμμέσως πλην σαφώς αμφισβητεί έντονα την
«ανατολική», μυστική ανάγνωσή του από την πλευρά της ρωσικής θεολογίας,
που κυριάρχησε κατά τον 20 αιώνα και στην Ελλάδα και πέρασε σε μια
αντιδυτική ερμηνεία της ιστορικής πορείας του ελληνισμού.
Η Προκοπίου υπενθυμίζει πως ο
ελληνισμός ήταν ανέκαθεν στραμμένος προς τη Δύση και η ίδια η Δύση έχει
θεμελιωθεί πάνω στην ελληνική αρχαιότητα και τον βυζαντινό πολιτισμό.
Κλειδί σ’ αυτήν την πολλαπλή σύνδεση ήταν το έργο του Ακινάτη, το οποίο
βρίσκεται πάντα στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος διεθνώς-από τον Τζόϊς
μέχρι τον Ουμπέρτο Έκο η σκέψη του Ακινάτη πραγματικά κυριαρχεί- αλλά
δυστυχώς στην Ελλάδα ήταν μέχρι σήμερα στη σκιά.
πηγή: Aντίφωνο
Πηγή :
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου