Οι Στέρνες της Σαντορίνης! Water storage Santorini!

Οι διαχρονικές ανάγκες του νερού  για την επιβίωση των κατοίκων του νησιού της Σαντορίνης, αφού μέχρι προ τινος δεν υπήρχε η επίλυση του θέματος, από την σημερινή άντληση νερού από τον υδροφόρο ορίζοντα του νησιού, καθώς και οι μετέπειτα εξελισσόμενες μορφές αναζήτησης των αφαλατώσεων, τους ανάγκασαν να συλλέγουν τα όμβρια νερά για την κάλυψη των αναγκών τους.

Έτσι λοιπόν οι οικισμοί κατέφευγαν στην απαραίτητη κατασκευή τόσο των οικιακών τους αναγκών όσο και των κοινόχρηστων κοινοτικών δεξαμενών.

Έτσι λοιπόν σχεδόν κάθε σπίτι είχε και την δική του στέρνα, που σε άλλες περιπτώσεις είχαν δύο και τρις ακόμη υπόγειες υπόσκαφες αποθήκες νερού.

Ο τρόπος κατασκευής τους είναι εξαιρετικά ιδιαίτερος αλλά και μοναδικός στην επικράτεια, αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο γενικότερα, αφού έσκαβαν τα σπλάχνα της θηραϊκής γης, σε διάταξη κάθετου και στενού τετραγώνου, με κυμαινόμενο βάθος από 3 έως και 7 μέτρα περίπου.

Εκατέρωθεν των δύο απέναντι πλευρών της στέρνας έχουν διαδοχικές εσοχές (σκαφτά τοξοειδή και μικρά σκαλοπάτια, σε μέγεθος μικρότερη του πέλματός μας) για να μπορεί να ανεβοκατεβαίνει ο ενδιαφερόμενος στον απαραίτητο έλεγχό της.    
Το δε άνοιγμα είναι τόσο, όσο χρειάζεται για την απαραίτητη βατότητά του χρήστη, σε φυσιολογική διάσταση των ποδιών του ανθρώπου.

Το ερώτημα όμως είναι. Πόσο νερό μπορεί να χωρέσει ο όγκος αυτός που περιγράψαμε; Η απάντηση είναι απλή. Απολύτως τίποτε!  Όμως τι έκαναν!

Αφού έφθαναν στο απαραίτητο βάθος της δεξαμενής, τότε έκαναν οριζόντιες εξορύξεις.

Δηλαδή, ανάλογα με τα δεδομένα του χώρου, αλλά και σύμφωνα με τις δικές τους ανάγκες έσκαβαν μία – δύο – τρις ή και τέσσερις ακόμη σπηλιές,  στο πυθμένα της στέρνας που τις έλεγαν «κωλοσές» οι οποίες είχαν ανεξάντλητους αποθηκευτικούς χώρους και με λιγότερες πιέσεις στα τοιχώματα της στέρνας, λόγο του μικρού βάθους νερού, σε συνδυασμό με το απέραντο και μεγάλο μήκος διαδρομής.

Η χαμηλότερη κλήση του δαπέδου της στέρνας, ήταν κάτω ακριβώς από το στόμιό της, που το έλεγαν «τηγάνι» για να μαζεύεται το τελευταίο νερό όταν την άδειαζαν στο σημείο αυτό, έτσι ώστε να είναι πιο λειτουργικός ο χώρος των απαραίτητων εργασιών κατά την διάρκεια της συντήρησης.

Το σοβάντισμα της στέρνας το έκαναν από «άσπα ή γλυνόχωμα» ένα είδος θηραϊκής γης, ζυμωμένο με ασβέστη, και σπειρωτή μαύρη άμμο θαλάσσης σε μέγεθος ρυζιού, όπου το υλικό αυτό - χαρμάνι, το επεξεργαζόντουσαν έως και δύο βδομάδες, ώστε το υλικό να γίνει "γλυκό" σαν αλοιφή.

Το υλικό αυτό το έβαζαν στα τοιχώματα της στέρνας και το έτριβαν με ανάλογο βότσαλο «χοχλίδα της θάλασσας» μέχρι να επουλωθούν καλά οι πόροι του κονιάματος.

Το υλικό αυτό έπαιζε τον ρόλο του φυσικού τσιμέντου, δίνοντας υψηλές αντοχές και κονιάματα χωρίς πόρους.

Έτσι λοιπόν με την υπόγεια δεξαμενή δεν υπήρχαν απώλειες νερού, ένεκα της εξατμίσεως  ένεκα των υπέργειων λόγω των υψηλών θερμοκρασιών που δεχόντουσαν,  αλλά και την μη ανάπτυξη των βακτηριδίων λόγω των χαμηλών θερμοκρασιών και της συσκότισης του χώρου, π.χ πρασινίλες, "απίδαυλοι" κτλ.

Όμως με την μακροχρόνια αποθήκευση ευνοούσε την ανάπτυξη μικροοργανισμών,  το οποίο αντιμετώπιζαν με άσβεστο ασβέστη, δηλαδή ψημένη πέτρα ασβεστόλιθου σε καμίνι, που την έβαζαν σε μια παλιά τρύπια σίγλα, όπου και γινόταν ο έντονος αναβρασμός της πέτρας του ασβέστη, την οποία ανεβοκατέβαζαν σιγά - σιγά για να απλωθεί σε όλα τα σημεία της στέρνας.

  Πραγματικά οι στέρνες της Σαντορίνης είναι ένα μεγάλο έργο τέχνης και θα πρέπει να δοθεί μεγάλη βαρύτητα στον τρόπο και την επινόηση της κατασκευής τους.

Θυμάμαι από μικρός που κατά την θερινή περίοδο λέγαμε ότι θα πάμε στην στέρνα της κυρά τάδε, γιατί έχει πολύ δροσερό  νερό.

Οι λόγοι ήταν δύο: 
Ο ένας ήταν γιατί ποτέ το σημείο αυτό, δεν έβλεπε ποτέ το στόμιο της στέρνας ο ήλιος, ο δε άλλος ήταν η ποιότητα του υπεδάφους. 
Εάν την έσκαβαν μέσα στην «άσπα», είχε φοβερή επιτυχία στην καλύτερη μόνωση του χώρου και κατά συνέπεια του νερού.

 Θυμάμαι στο παλιό «καφενέ» του  χωριού, τα αναψυκτικά του «Γκαζούρα» (ο αείμνηστος Φουστέρης Γεώριος παρασκευαστής αναψυκτικών από την Έξω Γωνιά της Σαντορίνης) πορτοκαλάδες, λεμονάδες, γκαζόζες, αλλά και τα πιο σύγχρονά της εποχής αυτής όπως ήταν το «μπιράλ», τα έβαζαν στο καλάθι φτιαγμένο από λυγαριά και με σχοινί το κατέβαζαν κάτω στη στέρνα για να δροσιστούν.

Όταν ο κάθε πελάτης ήθελε το ανάλογο αναψυκτικό του, τότε ο ιδιοκτήτης ανέβαζε το καλάθι, έβγαζε αυτό που ήθελε και το κενό που έμενε το συμπλήρωνε με ανάλογο από την αποθήκη.

   Διαφορετική απ΄ όλες τις στέρνες του νησιού είναι αυτή που βρίσκεται δεξιά στην είσοδο του αύλειου χώρου της Παναγίας της Επισκοπής.

Αυτή είναι σκαμμένη εξ ολοκλήρου και καθ΄ όλην την επιφάνεια του αποθηκευτικού νερού,  η δε στέγη της στηρίζεται πάνω σε στρογγυλές διαδοχικές βραχώδεις κολώνες, που μεταξύ τους ενώνονται με λιθόκτιστες πέτρινες καμάρες μέχρι την οροφή, όπου στήριζαν την στέγη της.

     Αυτός ο ιδιαίτερος αρχιτεκτονικός τρόπος κατασκευής της αποθήκευσης του νερού στη Σαντορίνη προκάλεσε το ενδιαφέρον μιας ερευνητικής ομάδας του Πανεπιστημίου Cornell της Ν. Υόρκης, αλλά και σε συνεργασία με τον διεθνή οργανισμού Global Water, σε συνεργασία με τον Δήμο Θήρας, καθώς και την αρμόδια Δημοτική  Επιχείρηση Ύδρευσης Αποχέτευσης του Δήμου και προέβηκαν σε ανάλογες διερευνητικές διεργασίες των υδάτινων μνημείων της περιοχής μας.

Η ομάδα αυτή επισκέφθηκε αρκετές κοινοτικές στέρνες του νησιού, και φωτογράφησε τον έσωθεν υπόγειο χώρο των δεξαμενών με ή και χωρίς νερό,  αφήνοντας όλους μας άφωνους από το τις εικόνες που θα δούμε στη συνέχεια.

Πιστεύουμε ότι μέσα από αυτή την σημαντική έρευνα ενδέχεται να είναι τα πρώτα βήματα ενός εικονικού μνημείου της αποθήκευσης νερού στην περιοχή μας, αντιπροσωπεύοντας παράλληλα την χώρας μας, ώστε να συμπεριληφθεί στο παγκόσμιο μουσείο νερού της Βενετίας, που προβάλλεται μέσα από παγκόσμιο οργανισμό της UNESKO.

Εδώ θέλουμε να ευχαριστήσουμε την ΔΕΥΑ Θήρας για το ανάλογο βιντεοφωτογραφικό υλικό που μας παραχώρησε, έναντι του δικού μας του ελαχίστου, προκειμένου να προβάλλουμε την διαφορετική πολιτιστική μας αλλά και την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική μας πλευρά, στον τομέα της αποθήκευσης των όμβριων υδάτων της Σαντορίνης, τα οποία μπορείτε να δείτε μέσα από το αρχείο της ιστοσελίδας μας. 

 Δείτε το βίντεο!https://www.youtube.com/watch?v=eJcHJz8dnmM

Πηγή :  http://giannisargyros.blogspot.gr