Στη Γυάρο για την προστασία της Monachus monachus

Tου Δημήτρη Σταθόπουλου

Η Ελλάδα έχει το προνόμιο να φιλοξενεί στις θάλασσες και τις παραλίες της σχεδόν τον μισό παγκόσμιο πληθυσμό της μεσογειακής φώκιας Monachus monachus. Πρόκειται για ένα από τα πιο απειλούμενα θηλαστικά του πλανήτη, με συνολικό πληθυσμό περίπου 600 άτομα. Οι ελληνικές θάλασσες και παραλίες είναι πολύ σημαντικές για την επιβίωσή της. Από τα 9 θαλάσσια θηλαστικά των ελληνικών θαλασσών είναι το μόνο είδος που είναι απόλυτα εξαρτημένο από τη στεριά. Οι μεσογειακές φώκιες χρησιμοποιούν τη στεριά για να ξεκουραστούν αλλά και για να μεγαλώσουν και να γαλουχήσουν τα μικρά τους. Θα πρέπει να τονιστεί ότι το είδος γαλουχεί τα μικρά του μέχρι και 4 ολόκληρους μήνες περισσότερο από κάθε άλλη φώκια… Είναι ένα ζώο που είναι ευρύτατα κατανεμημένο σε όλη σχεδόν την παράκτια και νησιωτική χώρα και προτιμάει τις απομονωμένες βραχώδεις και δυσπρόσιτες νησιωτικές και παράκτιες περιοχές, αποφεύγοντας τις έντονες ανθρώπινες δραστηριότητες. Ετσι ίσως εξηγείται και η παρουσία ενός από τους σημαντικότερους πληθυσμούς μεσογειακής φώκιας στην ακατοίκητη Γυάρο.

Οι απειλές

Οπως και όλα τα θαλάσσια θηλαστικά, οι απειλές που αντιμετωπίζει η Monachus monachus σχετίζονται με μια σειρά από ανθρώπινες δραστηριότητες. Η πρώτη μεγάλη κατηγορία απειλών σχετίζεται με την αλιεία: η υπεραλίευση, η παράνομη αλιεία και η μείωση τροφής, η τυχαία παγίδευση σε αλιευτικά εργαλεία, η χρήση δυναμίτη και η ηθελημένη θανάτωση εξαιτίας πραγματικής ή υποτιθέμενης ζημιάς που προκαλούν στα εργαλεία και στις ψαριές των αλιέων. Η ρύπανση και συγκεκριμένα η πετρελαϊκή ρύπανση και η μόλυνση από τεχνητές χημικές ενώσεις αποτελούν μια δεύτερη κατηγορία απειλών. Τέλος, η όχληση από σκάφη που μπορεί να τις προσεγγίζουν, η υποβάθμιση του οικοσυστήματος και η κλιματική αλλαγή αποτελούν σημαντικές απειλές για το ζώο. Χαρακτηριστικό είναι πως το ενδεχόμενο αύξησης της στάθμης της θάλασσας εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής μπορεί να στερήσει από τις μεσογειακές φώκιες τις απαραίτητες για την επιβίωσή τους σπηλιές και παραλίες.

Κυκλάδες LIFE

Το πρόγραμμα Κυκλάδες LIFE, που υλοποιείται από το WWF Ελλάς, το οποίο είναι και ο συντονιστής, τη ΜΟm/εταιρεία για τη μελέτη και προστασία της μεσογειακής φώκιας, το ιταλικό ινστιτούτο Tethys, το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, το υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, την Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αιγαίου και την Αναπτυξιακή Εταιρεία Κυκλάδων, έχει ως στόχο τη δημιουργία μιας πρότυπης θαλάσσιας προστατευόμενης περιοχής γύρω από τη Γυάρο. Πρότυπη αφού, για πρώτη φορά στη Μεσόγειο, ο σχεδιασμός και η διαχείριση της θαλάσσιας προστατευόμενης περιοχής θα γίνει με την ενεργό συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών της Σύρου και της Ανδρου, των δύο κοντινότερων στη Γυάρο νησιών. Για τον σκοπό αυτό, θα γίνουν μια σειρά από προπαρασκευαστικές δράσεις, δράσεις προστασίας του θαλάσσιου περιβάλλοντος και φύλαξης, όπως επίσης και δράσεις συνδιαχείρισης και κατάρτισης.

Στο απαραίτητο αυτό προκαταρκτικό στάδιο του προγράμματος περιλαμβάνονται δράσεις πεδίου που αφορούν τη βιοποικιλότητα και τους οικοτόπους, χερσαίους και θαλάσσιους, της Γυάρου. Συγκεκριμένα, για το φυσικό περιβάλλον:

• Το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Κρήτης έχει ολοκληρώσει 2 αποστολές στο νησί καταγράφοντας τη χλωρίδα και την πανίδα καθώς και την κατάσταση των οικοσυστημάτων του νησιού.

• Στις 30 Ιουνίου, για πρώτη φορά οργανώθηκε κοινή αποστολή από το WWF Ελλάς και την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία (που για πάνω από δύο δεκαετίες μελετά επισταμένα τα θαλασσοπούλια στα ελληνικά νησιά και έχει σημαντική εμπειρία στο θέμα). Ηταν γνωστό από τους ερευνητές ότι το νησί φιλοξενεί χερσαία πουλιά και αρπακτικά, δεν γνώριζαν όμως την παρουσία αποικιακών θαλασσοπουλιών όπως ο μύχος και ο αρτέμης. Τα είδη αυτά έχουν την ιδιαιτερότητα ότι φωλιάζουν σε βαθιά λαγούμια και σχισμές, συνήθως κάτω από μεγάλα βράχια. Η μικρή είσοδος της φωλιάς δεν είναι φανερή κι έτσι οι φωλιές είναι εξαιρετικά δύσκολο να εντοπιστούν. Τα πουλιά, δε, επισκέπτονται τη φωλιά τους μόνο κατά τη διάρκεια της νύχτας. Παρ' όλα αυτά, το βράδυ της 1ης Ιουλίου εντοπίστηκε στη θάλασσα, μετά από δίωρη προσπάθεια, μια μεγάλη «κηλίδα» αποτελούμενη από τουλάχιστον 2.000 μύχους που είχαν «κάτσει» όλοι μαζί στην επιφάνεια περιμένοντας να γίνει απόλυτο σκοτάδι για να πετάξουν στις φωλιές τους. Φαίνεται ότι πρόκειται για μία από τις σημαντικότερες αποικίες μύχων στο Αιγαίο.

Το Εργαστήριο Θαλάσσιας Γεωλογίας και Φυσικής Ωκεανογραφίας του Πανεπιστημίου της Πάτρας ξεκίνησε την καταγραφή του θαλάσσιου περιβάλλοντος της Γυάρου. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η Γυάρος, εκτός από μεσογειακές φώκιες, φιλοξενεί και λιβάδια ποσειδωνίας καθώς και τραγάνες, 2 πολύ σημαντικούς θαλάσσιους οικοτόπους.

Στα λειβάδια ποσειδωνίας

Εδώ βρίσκουν καταφύγιο και γεννούν πάνω από 80 είδη ψαριών, ενώ στον ίδιο οικότοπο έχουν αναφερθεί μέχρι σήμερα 400 είδη φυκιών και 500 είδη ασπόνδυλων. Τα λιβάδια αυτά συνιστούν ένα μοναδικό θαλάσσιο οικοσύστημα με παραγωγικότητα εφάμιλλη αυτής των δασών του Αμαζονίου και των παράκτιων υγροτόπων. Δεσμεύουν σημαντικές ποσότητες CO2, εμπλουτίζουν τα νερά και την ατμόσφαιρα με οξυγόνο, παρέχουν καταφύγιο και τόπο αναπαραγωγής για πολυάριθμους θαλάσσιους οργανισμούς, μεταξύ των οποίων και πολλά εμπορικά είδη, και προστατεύουν τον βυθό και τις ακτές από τη διάβρωση.

Πρόκειται για το μοναδικό θαλάσσιο φυτό και, όπως κάθε φυτό, η ποσειδωνία χρειάζεται φως. Στη θάλασσα, τα αναγκαία επίπεδα ηλιοφάνειας εξασθενούν μετά τα πρώτα 30-40 μέτρα περίπου, θέτοντας τον κυριότερο περιοριστικό παράγοντα εξάπλωσης των λιβαδιών. Πρόκειται για έναν από τους σημαντικότερους βιοδείκτες για την εκτίμηση της οικολογικής ποιότητας των θαλάσσιων οικοσυστημάτων.

Στους κοραλλιογενείς πυθμένες

Πάνω από 1.700 είδη έχουν καταγραφεί στους κοραλλιογενείς πυθμένες της Μεσογείου. Οι ελληνικές θάλασσες φιλοξενούν κάποιες από τις σημαντικότερες κοραλλιογενείς και ροδολιθικές εκτάσεις της Μεσογείου, όμως οι πληροφορίες σχετικά με την κατανομή τους είναι ελλιπείς και αποσπασματικές. Τα ενασβεστωμένα κοραλλιοειδή ροδοφύκη αποτελούν μια μεγάλη, ετερογενή και αρκετά διαδεδομένη ομάδα φωτοσυνθετικών οργανισμών. Ο ακριβής οικολογικός ρόλος αυτών των βιογενών πυθμένων είναι προς το παρόν ελάχιστα κατανοητός. Είναι όμως γνωστό ότι αποτελούν σημαντικές δεξαμενές ατμοσφαιρικού CO2, πυρήνες βιοποικιλότητας και ενδημισμού και κρίσιμα καταφύγια ζωής για έναν μεγάλο αριθμό απειλούμενων ή και προστατευόμενων ειδών (π.χ. κοράλλια όπως το Corallium rubrum, αχινοί όπως ο Centrostephanus longispinus, η κωλοχτύπα Scyllarides latus, σφουγγάρια όπως τα Axinella spp., το μπαρμπούνι Mullus surmuletus, πολλά είδη χονδριχθύων όπως γαλέοι, σαλάχια, άλλα καρχαριοειδή κ.ά.)

• Συνεχίζεται η παρακολούθηση της μεσογειακής φώκιας. Στο νησί ζει και αναπαράγεται ένας από τους σημαντικότερους πληθυσμούς του ζώου στη Μεσόγειο.

• Στο πλαίσιο της καταγραφής των κοινωνικοοικονομικών χαρακτηριστικών της Σύρου και της Ανδρου, το Χαροκόπειο έχει πραγματοποιήσει κάποιες επαφές με τις τοπικές κοινωνίες.

Τα παραπάνω στοιχεία θα αποτελέσουν τη βάση για τις περιβαλλοντικές μελέτες επί των οποίων θα γίνει η συζήτηση για τον σχεδιασμό των απαραίτητων μέτρων προστασίας στη θαλάσσια προστατευόμενη περιοχή. Εχοντας όλη αυτή την πληροφορία στα χέρια μας και μετά από μια σειρά σεμιναρίων κατάρτισης σε φορείς που εμπλέκονται με το θαλάσσιο περιβάλλον, θα στηθεί ένα τραπέζι διαβούλευσης. Το στοίχημα είναι να δημιουργηθεί μια επιτροπή συνδιαχείρισης η οποία θα συναποφασίζει και θα συνδιαχειρίζεται τη θαλάσσια προστατευόμενη περιοχή. Φορείς όπως το Λιμενικό Σώμα, οι ψαράδες, η τοπική αυτοδιοίκηση και άλλοι θα δουλέψουν μαζί για μια ζωντανή θάλασσα. Αυτή είναι και η καινοτομία του προγράμματος, αυτό που το κάνει μοναδικό στη Μεσόγειο και που αν πετύχει, θα αποτελέσει έναν πιλότο για όλη τη μεσογειακή λεκάνη.

Σε ό,τι αφορά την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, τέλος, θα γίνουν καθαρισμοί στο νησί από δίχτυα και άλλου είδους απορρίμματα, θα ληφθούν μέτρα για την προστασία του πληθυσμού των χταποδιών στην περιοχή της Γυάρου, της αγαπημένης τροφής της φώκιας, χάραξη υποβρύχιων μονοπατιών για όσους θέλουν να απολαύσουν τον βυθό της Γυάρου χωρίς να προκαλούν διατάραξη του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Για τον ίδιο σκοπό, θα τοποθετηθούν αγκυροβόλια γύρω από τη Γυάρο προκειμένου οι άγκυρες των επισκεπτών στο νησί να μην τραυματίζουν τις εύθραυστες ποσειδωνίες και τις τραγάνες.

Προκειμένου να εξασφαλιστεί ότι τα παραπάνω μέτρα και οι ενέργειες για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος θα γίνουν σεβαστές, στο νησί θα τοποθετηθεί και ένα σύστημα επιτήρησης.

Οι ψαράδες: Η ιδέα μιας θαλάσσιας προστατευόμενης περιοχής ξεκίνησε πριν χρόνια με πρωτοβουλία της ομοσπονδίας παράκτιων αλιέων Ν. Αιγαίου. Αφορούσε τη θέσπιση μιας προστατευόμενης περιοχής στην ευρύτερη θαλάσσια περιοχή των Β. Κυκλάδων με πυρήνα τη Γυάρο. Σε αυτή τη φάση προέχει η ενημέρωση των αλιέων και οι πρώτες αντιδράσεις είναι θετικές, διατηρούν όμως πάντα τις επιφυλάξεις τους. Στόχος του προγράμματος είναι η συνδιαχείριση και με τους ψαράδες, οι οποίοι και θα συμμετέχουν στην επιτροπή.

Εθελοντές: Σε αυτή τη φάση, δεν έχει προκύψει ανάγκη για εθελοντική εργασία. Από την επόμενη χρονιά, θα υπάρξει η δυνατότητα συμμετοχής σε συγκεκριμένες δράσεις του προγράμματος. Αλλωστε το πρόγραμμα δεν μπορεί να πετύχει χωρίς τη συμβολή όλων.

Ποσειδωνία: κάθε τετραγωνικό μέτρο ενός υγιούς λιβαδιού παράγει μέχρι και 20 λίτρα οξυγόνου την ημέρα.

πηγη http://www.efsyn.gr/?p=220561 Πηγή :